Mimarlık Pratiğinde Güneş Kırıcı Eleman ve Türkiye’deki Karşılığı

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 3, 1475 - 1490, 26.09.2022

Efsun Ekenyazıcı Güney , Hande Tulum

https://doi.org/10.35674/kent.1058340

Öz

Bu çalışma güneş kırıcı öğenin dünyadaki farklı terminolojik karşılıklarını ele alarak başlar ve bu öğenin dünya genelinde sıklıkla kullanıldığını ortaya koyar. Bu süreçte güneş kırıcı öğenin uluslararası bağlamdaki karşılıkları farklı coğrafyalardan verilen örnekler aracılığıyla incelenir. Ardından güneş kırıcının Türkiye mimarlık pratiğindeki yansımaları ele alınır. Çalışmada uluslararası bağlam ve Türkiye çerçevesi kronolojik bir anlatı aracılığıyla değerlendirilir. Bu anlatıda, bu iki çerçeve üzerinden hem vernaküler (yerel) mimarlık hem de modern mimarlık yorumları aracılığı ile bir okuma gerçekleştirilir. Böylece öğenin işlevselliğine ek olarak zaman içinde yapı cephelerindeki kullanım değişimi anlaşılmaya çalışılır. Güneş kırıcının tarihsel yolculuğunda ilk olarak işlevselliğinin ön planda olduğu ancak sonrasında mimarlık repertuarında, formu ile estetik bir cephe elemanı şeklini aldığı anlaşılır. Ayrıca, çalışmada öğenin bütüncül ve kısmi kullanımlarının oluşturduğu farklı yapısal kurgular tartışılır. Güneş kırıcının yer aldığı pek çok örneğe değinen, böylece bu öğenin mimarlık pratiğindeki yerini tartışan ve kullanım çeşitliliğine dikkat çekmeyi hedefleyen çalışma karşılaştırmalı bir anlatı sunar. Bu sayede hem konut yapılarındaki hem kamusal yapılardaki güneş kırıcı kullanımını vurgulayan çalışma mimarlık literatüründeki farklı dönemlere tarihlenen ikonik yapılara da odaklanır. Son olarak bu çalışma 21. yüzyılda bu öğenin kullanımında ortaya çıkan keskin değişiklikle birlikte öğenin tarihsel referanslarının zayıfladığının ve pek çok bölgede benzer bir biçimde ele alınmaya başladığının altını çizer.

Anahtar Kelimeler

güneş kırıcı, vernaküler mimarlık, yerel mimarlık, modern mimarlık, Türkiye

Sun Breaker in the Architectural Practice and its Reflection in Turkey

Öz

This study starts with an evaluation of the different terminological perspectives of sun breaker in the world and emphasizes the frequency of the usage the element worldwide. In this process international reflections of sun breaker elements are analyzed through examples from different geographies. Then the usage of this element in Turkish architectural practice is considered. In this study international context and a lens through Turkey is examined through a chronological narration. In this narration a reading through vernacular architecture and modern architecture interpretations is conducted through both of these perspectives. Therefore, in addition to the functionality of this element its usage in the façade organizations in time is tried to be understood. In the historical journey of the sun breaker element, it is understood that firstly functionality was a priority but later on it became an aesthetical façade element with its form in the architectural repertoire. Besides, the different structural systems based on the holistic and partial uses are discussed. This study, which focuses on many cases with sun breakers and discusses the role of this element in the architectural practice aims to emphasize on the variations of the use of the sun breaker and introduces a comparative narration. So, this research that highlights both the private and public buildings with sun breakers focuses on the iconic buildings dating back to different periods in architectural literature. Consequently, this study underlines the fact that the usage of this element in the 21st century has changed rapidly and the historical references has weakened, so that the element started to be evaluated in a similar way in many regions.

Anahtar Kelimeler

sun breaker, vernacular architecture, local architecture, modern architecture, Turkey

Kaynakça

• Achenza, M., Cannas, L. G. F. ve Picone, A. (2014). Natural air conditioning design. Vernacular knowledge for sustainable architecture. M. Correia, L. Dipasquale ve S. Mecca (Eds.), Versus Heritage for Tomorrow (ss. 200-209). Floransa Üniversitesi Yayınevi.
• Alothman, H. (2017). An evaluative and critical study of mashrabiya in contemporary architecture [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Yakın Doğu Üniversitesi.
• Anonim (2012, Mart 19). Piuarch: Bentini headquarters [Fotoğraf]. Designboom. https://www.designboom.com/architecture/piuarch-bentini-headquarters/ (adresinden 22.07.2019 tarihinde alınmıştır)
• Anonim. (2017, Haziran 9). Brise-soleil, it is coming back [Fotoğraf]. Excellent. http://www.excellentesquadrias.com.br/brise-soleil-ele-esta-voltando/ (adresinden 22.07.2019 tarihinde alınmıştır)
• Anonim (t.y.-a) [Fotoğraf]. Taş İstanbul. http://www.tas-istanbul.com/portfolio-view/cubuklu-yedi-sekiz-hasan-pasa-yalisi/ (adresinden 22.07.2021 tarihinde alınmıştır)
• Anonim (t.y.-b) [Fotoğraf]. Taş İstanbul. http://www.tas-istanbul.com/portfolio-view/yenikoy-ahmet-afif-pasa-yalisi/ (adresinden 24.07.2021 tarihinde alınmıştır)
• Anonim (t.y.-c). AND Kozyatağı [Fotoğraf]. http://andkozyatagi.com.tr (adresinden 23.07.2021 tarihinde alınmıştır)
• Baldwin, E. (t.y.). Chic shades: 10 beautiful wooden brise soleils [Fotoğraf]. Architizer. https://architizer.com/blog/inspiration/collections/wooden-brise-soleil/ (adresinden 22.07.2019 tarihinde alınmıştır)
• Basile, A. (2018). Parque Guinle [Fotoğraf]. https://www.engenhariaearquitetura.com.br/2018/09/cobogo-une-luz-natural-e-ventilacao-passiva-nos-ambientes/parque-guinle (adresinden 25.9.2021 tarihinde alınmıştır)
• Bi-özet. (2016, Eylül 9). Esat Sivri Evi, Denizli [Fotoğraf]. Bi-özet. https://bi-ozet.com/2016/09/09/cengiz-bektas-arsivi-denizli-etkinlikleri/unnamed-11-2/ (adresinden 25.07.2020 tarihinde alınmıştır)
• Bozdoğan, S. (2013). Modern mimarlık ve tropik coğrafyalar. Mimarlık, 372, 36-46.
• Bozdoğan, S., ve Akcan E. (2013). Turkey: Modern architectures in history. Reaktion.
• Cambridge Sözlüğü. (t.y.). brise. https://dictionary.cambridge.org/dictionary/french-english/brise (adresinden 01.10.2019 tarihinde alınmıştır)
• Carpenter Center (2003). Architecture [Fotoğraf]. Carpenter Center. https://carpenter.center/building/architecture (adresinden 22.07.2019 tarihinde alınmıştır)
• Comas, C. E. (1998). Modern architecture, Brazilian corollary, AA FILES, 36, 3-13.
• Ekenyazıcı Güney, E. (2019). Bayan Tamara Parker moteli. DOCOMOMO Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları Bildiri Kitabı, Tekirdağ, Türkiye, 34. Elkhatieb, M. A. (2016). A performance-driven design model of territorial adaptive building skin for daylighting performance optimisation in office buildings in Egypt [Yayınlanmamış doktora tezi]. Liverpool Üniversitesi.
• El-Shorbagy, A. M. (2001). The architecture of Hassan Fathy: Between western and non-western perspectives [Yayınlanmamış doktora tezi]. Canterbury Universitesi.
• Ergün Mimarlık (2016). Mermerler Plaza Kozyatağı İstanbul [Fotoğraf]. https://www.ergunmimarlik.com.tr/projeler (adresinden 23.07.2021 tarihinde alınmıştır)
• Fathy, H. (1986). Natural energies and vernacular architecture, mashrabiya. The University of Chicago Press.
• Has Mimarlık (t.y.). Çamlıca’da bir villa 1988 [Fotoğraf]. http://www.hasmimarlik.com.tr/projeler/geneller/6-konut/konut_tur_l.html (adresinden 22.09.2021 tarihinde alınmıştır)
• İnan, T., ve Başaran, T. (2015). Çift cidarlı cepheler: Avantajları ve dezavantajları. Tesisat Mühendisliği, 146, 80-86.
• İseli, B. (2017, 6 Temmuz). Kenneth Frampton discovers Brazilian modern architecture. http://www.guiding-architects.net/kenneth-frampton-brazilian-modern-architecture/ (adresinden 2.12.2021 tarihinde alınmıştır)
• Kamal, M. A. (2013). Le Corbusier’s solar shading strategy for tropical environment: A sustainable approach. Journal of Architectural Research and Studies, 10, 19-26.
• Kayın, E. (2016). Modern mimarlık mirası bağlamında İzmir kenti ve İzmir Ticaret Odası yapı kompleksi, Ege Mimarlık, 93, 28-33.
• Keller, H. (2017, Haziran 24). The Craziest Skyscrapers in Abu Dhabi [Fotoğraf]. Architectural Digest. https://www.architecturaldigest.com/gallery/the-craziest-skyscrapers-in-abu-dhabi (adresinden 22.07.2019 tarihinde alınmıştır)
• Kent Stratejileri Merkezi (2017, Kasım 4). Salt online koleksiyonundaki İzmir [Fotoğraf]. Kent Stratejileri Merkezi. https://kentstratejileri.com/2017/11/04/salt-online-koleksiyonundaki-izmir/ (adresinden 22.09.2021 tarihinde alınmıştır)
• Laar, M. (2001). Brise soleil - classical elements of tropical modernism. 7. Uluslararası IBPSA Konferansı Bildiri Kitabı, Rio de Janeiro, Brezilya, 1321-1328.
• Mimarizm (2016, Eylül 6). Cengiz Bektaş arşivi Denizli etkinlikleri [Fotoğraf]. Mimarizm. http://www.mimarizm.com/etkinlikler/geziler/cengiz-bektas-arsivi-denizli-etkinlikleri_127441 (adresinden 22.07.2021 tarihinde alınmıştır)
• Naturel Grup (2008). Çeşme 7800 Residences and hotel [Fotoğraf]. http://www.naturelgrup.net/portfolio/cesme-7800-apart-otel (adresinden 3.07.2021 tarihinde alınmıştır)
• Ofluoğlu, S. (2018). Güneş kontrolü: Güneş kırıcı ve rafları, GKS Dergisi, Türkiye.
• Oliver, P. (1997). Built to meet needs: Cultural issues in vernacular architecture. Architectural Press.
• Salt Araştırma (t.y.). Atatürk Kültür Merkezi [Fotoğraf]. Salt Araştırma https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/92092 (adresinden 24.09.2021 tarihinde alınmıştır)
• Sayar, Y. ve Altun, D. (2019). Ziya Nebioğlu, Ege Mimarlık, 103, 12-17.
• Sharr, A. (2012). Reading architecture and culture: Researching buildings, spaces and documents. Routledge.
• Smith, M. K. (2010). The house of the mad man [Fotoğraf]. Aging Modernism. https://agingmodernism.wordpress.com/tag/unite-dhabitation/ (adresinden 22.07.2019 tarihinde alınmıştır)
• Sobin, H. (2010). The role of regional vernacular traditions in the genesis of Le Corbusier’s brise-soleil sun-shading techniques, Traditional Dwellings and Settlements Working Papers Series, 78, 1-28.
• Steele, J. (1997). An architecture for people: The complete works of Hassan Fathy. Thames and Hudson.
• Tawayha, F., Bragança, L. ve Mateus, R. (2019). Contribution of the vernacular architecture to the sustainability: A comparative study between the contemporary areas and the old quarter of a mediterranean city, Sustainability, 11/3, 896.
• Thorsteinson, J. (2013). Winnipeg Mimarlık Vakfı, https://www.winnipegarchitecture.ca/wp-content/uploads/2013/04/Brise-Soleil.pdf (adresinden 01.09.2019 tarihinde alınmıştır)
• Thomas Mayer Arşivi (t.y.) Ege Perla kompleksi [Fotoğraf]. https://thomasmayerarchive.de/data/media_high/138BG20190420D0022.jpg (adresinden 3.07.2021 tarihinde alınmıştır)
• Yu, M. (2010, Mayıs 29). Philamlife Yapısı [Fotoğraf]. Flicker. https://www.flickr.com/photos/50415049@N05/4649853680/in/photostream/ (adresinden 2.12.2021 tarihinde alınmıştır)