Cumhuriyetin Yüzüncü Yılında Mimarlıkta Temsiliyetin Atatürk Kültür Merkezi Üzerinden Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: Türkiye Cumhuriyetinin 100. Yılı Özel Sayısı | Special Issue for the 100th Anniversary of the Republic of Türkiye, 469 - 497, 29.10.2023

Fernaz Öncel

https://doi.org/10.35674/kent.1353057

Öz

Mimaride temsil nesnesi olan kutsallıklar zamanla değişip, dönüşmektedir. Bu süreçte korumanın rolü değişimin kontrol altında tutulmasıdır. Zamanla ihtiyaçlar ve dönemsel siyasi hareketler doğrultusunda değişen Taksim meydanının önemli kırılma noktalarından biri 20. yüzyılda yaşanmıştır. Bu dönem Cumhuriyet ilan edilmiştir ve tüm dünyada yaygınlaşan modernizm akımı Türkiye’de etkisini göstermiştir. Bu kırılmanın temsili olan Atatürk Kültür Merkezi (1977-İstanbul) modernist hareketin etkileriyle yapılan Cumhuriyet Döneminin simge yapısı olarak kent belleğinde önemli bir yere sahiptir. AKM Türkiye’deki önemli değişimlerine şahit olmuştur ve bunların bir nesnesi haline gelmiştir. Bu çalışma kapsamında yeni AKM’nin temsiliyet sorunu, özgünlüğü gibi konular koruma bağlamında ele alınıp, gelecekteki yerine dair sorgulamaların yapılması amaçlanmıştır. Taksim meydanı ve yeni AKM’nin sınırlı ve kontrollü yeni halinin birbirini destekleme durumu ve AKM’nin yıkılıp yeniden yapımının, benzer örneklerle karşılaştırılarak tartışılması amaçlanmıştır. Yeni bir ulusun inşası ile doğan AKM’nin Cumhuriyetin yüzüncü yılındaki temsiliyeti ve yüz sonraki temsiliyetine dair sorgulamalar, yapının gelecekteki yeri için önemlidir. Bu çalışma kapsamında, temsiliyet ve koruma kavramları AKM bağlamında sorgulanmıştır. Kamusal alan ve kültür yapısı ilişkisi AKM ve Taksim Meydanı üzerinden ele alınmıştır. AKM’nin koruma değerleri ortaya çıkarılmıştır. AKM’nin dünü, bugünü ve geleceği arasında bir bağ kurularak yapı ele alınmıştır. Dünyadaki benzer süreçleri geçiren, benzer örnekler ile karşılaştırmalar yapılmıştır. Bu çalışmalara dair değerlendirmeler sonuç bölümünde açıklanmıştır. Yerinde gözlem ve kullanıcı deneyimi ile alanın işlevsel ve fiziksel durumu gözlemlenmiştir. Literatür araştırması sonucu elde edilen bulgular AKM’nin dünü, bugünü ve yarını bağlamında, Taksim Meydanı ile ele alınmıştır. Kavramsal sorgulamaların fiziksel karşılıkları ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Dünyadaki benzer uygulamalar kategorilendirilerek karşılaştırılmıştır. Ancak yeni ve eski Atatürk Kültür Merkezi’nin arasında geçmişe, günümüze ve geleceğe dair bir diyalog kurulabilirse, yapının yaşatılmasının ve gelecek nesillere aktarılmasının mümkün olabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mimari Temsiliyet, Yenileme, Atatürk Kültür Merkezi, Yıkarak Yapma

Evaluation of Representation in Architecture in the Centenary of the Republic through the Atatürk Cultural Center

Öz

The sacred things that are the objects of representation in architecture change and transform over time. The role of conservation in this process is to keep change under control. One of the important turning points of Taksim Square, which changed over time in line with needs and periodic political movements, occurred in the 20th century. During this period, the Republic was declared and the modernism movement, which became widespread all over the world, had its effect in Turkey. Atatürk Cultural Center (1977-Istanbul), which represents this rupture, has an important place in the city's memory as the symbol of the Republican Era, built under the influence of the modernist movement. AKM has witnessed important changes in Turkey and has become an object of them. Within the scope of this study, issues such as the representation problem and originality of the new AKM are discussed in the context of conservation, and it is aimed to make inquiries about its future place. It is aimed to discuss the mutual support of the limited and controlled new version of Taksim Square and the new AKM and the demolition and reconstruction of the AKM by comparing them with similar examples. Questions about AKM's representation in the centennial of the Republic and its representation in the future are important for the future place of the building. Within the scope of this study, the concepts of representation and protection are questioned in the context of AKM. The relationship between public space and cultural structure is discussed through AKM and Taksim Square. The conservation values of AKM have been revealed. The structure was discussed by establishing a link between the past, present and future of AKM. Comparisons have been made with similar examples in the world that have gone through similar processes. Evaluations of these studies are explained in the results section. The functional and physical condition of the area was observed through on-site observation and user experience. The findings obtained as a result of the literature research were discussed in the context of AKM's past, present and future, and Taksim Square. An attempt has been made to reveal the physical equivalents of conceptual inquiries. Similar applications around the world are categorized and compared. However, if a dialogue can be established between the new and old Atatürk Cultural Center about the past, present and future, it is thought that it will be possible to keep the building alive and pass it on to future generations.

Anahtar Kelimeler

Architectural Representation, Renovation, Atatürk Cultural Center, Reconstruction by Demolition

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2004) Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, İstanbul, YEM Yayınları.
• Ahunbay, Z. (2017), Yeniden Yapım (Rekonstrüksiyon) İçin Koşullar, Mimarist, TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Yayınları, sayı.60, sf.32-37, Kasım 2017, İstanbul.
• K.T.V.K.K., Atatürk Kültür Merkezi, T.C. Kültür Bakanlığı İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 06.12.1998 tarih, 607 No.’lu toplantısında, 06.01.1999 tarih, 10521 sayılı kararı ile tescil edilmiştir.
• Aşkın, S., (2018), “Kullanıcıya Ait Mekânlar-South Bank’te Kapalı Alanların Kamusallığı”, Manifold, 2018.
• Aydın, S., (2021), “20. yüzyılın mimari ikonlarından biri: Centre Pompidou”, Arkitekt, 09 Ocak 2021.
• Barthes, R., (1991), Mythologies, The Noonday Yayınları, (dil.ingilizce), New York, s.147, 1991.
• Batuman, B., (2014), “Gezi’nin Söz Hali: Mekân, Temsil, Dil”, Dosya 33, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yayınları, ISSN 1309-0704, sf.46-51, sayı.1, 2014, Ankara.
• BBC World Servıce, (2015), Fotoğraflarla: Dünden Bugüne AKM, haz. Selin Girit, (https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/03/150326_akm_tarih).
• Berman, M., (2021), Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor, çev. Bülent Peker, Ümit Altuğ, ISBN: 9789754703849, İletişim Yayınları, 2021.
• Binan, C., (1999), Mimarlık Koruma Alanında Venedik Tüzüğü'nden Günümüze Düşünsel Gelişmenin Uluslararası Evrim Süreci, Yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları, 1999, İstanbul.
• Bozdoğan, S., (2015), Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür, İstanbul: Metis Yayınları, 4. basım, sf.270, 2015, İstanbul.
• Bullock, N., (2002), Building the Post-war World: Modern Architecture and Reconstruction in Britain, Routledge Yayınevi, 2002, Londra.
• Calder, B., (2016), Raw Concrete: The Beauty of Brutalism. London, Penguin Random House, UK.
• Eres, Z. (2017), Yeniden Yapım (Rekonstrüksiyon) İçin Koşullar, Mimarist, TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Yayınları, sayı.60, sf.77, Kasım 2017, İstanbul.
• Fotoğraf Galerisi AKM (AKM Fotoğraf Galesi (https://akmistanbul.gov.tr/tr/fotograf-galerisi).
• Fuller, E. G., (2008), Yeni Türkiye Cumhuriyeti: Yükselen Bölgesel Faktörler, (The New Turkish Republic: Turkey as a Pivotal State in the Muslim World, United States: Institute of Peace Press, 2007), Timaş Yayınları, 2008.
• Fiske, J., (2014), İletişim Çalışmalarına Giriş (Introduction to Communication Studies, 1982), çev. Süleyman İrvan, İletişim, Toplum Bilimleri Yayınları, 2014.
• Girouard, M., (1977), “A Night at the National-A Visitor’s Impression of the Architecture”, London: The Architectural Yayınları, Londra.
• Hatipoğlu, H., (1994). Kentsel Yapılaşmış Çevrenin Oluşumunda Dış Mekân Yaşantısının Yeri ve İşlevi: İstanbul Taksim Meydanı Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Hasol, D., (2022), “İstanbul AKM’nin Öyküsü”, Yapı Dergisi, Sayı 472, İstanbul.
• İnceoğlu, M.; Aytuğ, A., (2009), Kentsel Mekânda Kalite Kavramı, Megaron, c.4, s.3, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, 2009, İstanbul.
• İtez, Ö., (2021), “Neue Nationalgalerie Renovasyon Projesi”, Arkitera, 30 Nisan 2021.
• Jules, G., (2011), “AD Classics: AD Classics: Vincent Van Gogh Museum / Gerrit Rietveld” ArchDaily.<https://www.archdaily.com/153568/ad-classics-rijksmuseum-vincent-van-gogh-gerrit-rietveld/>
• Kershaw, (2004), The Cambridge History of British Theatre, Volume 3, Cambridge Universitesi Yayınları, Londra.
• Lincoln, B., (1992), Discourse and the Construction of Society, Oxford University Press, (ilk basım.1989), sf.25, 1992, New York.
• Martin, L., (1983), Buildings and Ideas: From the Studio of Leslie Martin and his Associates, Cambridge University Press, ISBN 978-0521231077, 1983.
• Mazlum, D. (2014), “Koruma Kuramının Mimari Rekonstrüksiyona Bakışı”, Mimarlık, 380, s. 72-77, 2014, İstanbul.
• Mazlum, D, Eres, Z., (2017), “Dosya: Mimari Rekonstrüksiyon: Bir Koruma Modeli mi, Değersiz Bir Taklit mi?”, Mimarist, TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Yayınları, sayı.60, sf.31, Kasım 2017, İstanbul
• McKean, J., (2001), Architecture in Detail: Royal Festival Hall, New York Phaidon Press Ltd., ISBN 978-0-7148-4160-1, 2001.
• Merdim, E., (2021), “Pompidou Tadilat Nedeniyle 4 Sene Kapalı Olacak”, Arkitera Haber, 26 Ocak 2021.
• Robinson, J.W., (1990), “Architectural Research: Incorporating Myth and Science”, Journal of Architectural Education, 44/1, sf.22, 1990.
• Rossi, A., Şehrin Mimarisi, (2003), Kanat Kitap Yayınevi, çev. Nurdan Gürbilek, İstanbul.
• Salt Galata, (2013), “Moderinin İcraası Atatürk Kültür Merkezi, 1946-1977”, Hayati Tabanlıoğlu Arşivi, (https://saltonline.org/tr/406/modernin-icrasi-ataturk-kultur-merkezi-1946-1977).
• Sejrup, J., (2018), “Japanese dreams: Kurokawa Kisho’s annex to the Van Gogh Museum and its later re-appropriation”, Museum History Journal, sayı:11, 2018.
• Şoher. Ş., (2007), “Başlangıcından Bugüne AKM Tartışması”, Arkitera, sf.1-6, 1 Haziran 2007.
• Tabanlıoğlu, H., (1979), Atatürk Kültür Merkezi, SF.15, 1979, İstanbul.
• Tabanlıoğlu, M., (2010), “Atatürk Kültür Merkezi: Yirminci Yüzyıl Yapısını Yirmi Birinci Yüzyıla Taşımak”, Mimarlık Dergisi, sayı 352, Mart-Nisan 2010.
• Tabanlıoğlu, M., (2013), “Atatürk Kültür Merkezi: Yirminci Yüzyıl Yapısını Yirmi Birinci Yüzyıla Taşımak”, Mimarlık Dergisi, sayı 371, Mayıs-Haziran 2013.
• Tanju, B., (2010), “Çok Değişen, Ama Çok Az Dönüşen Kent: İstanbul”, 2010.
• Tanju, B., (2012), “Mimarlık ve Hafıza”, Bilim ve Sanat Vakfı, Denizatı Ofset, yıl:24, sayı.80, sf.74-80, 8 Aralık 2012, İstanbul.
• Tanyeli, U., (2016), “Bugünün Dünyasında Kutsallaştırmaya Değil, Olağanlaştırmaya İhtiyacımız Var”, Arkitera söyleşi dizisi, roportor: Yüksel, H.Z., 20 Aralık 2016.
• Tekeli, D., (2022), Mimarlık Zor Sanat, Yapı Kredi Yayınları, ISBN:9789750824029, 2022, İstanbul.
• Uz, F., (2017), “Modern”e Dönüşmek / “Modern”i Dönüştürmek: Muz Deposundan “Parktaki Çadır”a Londra Tasarım Müzesi, Mimarlık Dergisi, sayı 393, Ocak-Şubat 2017.
• Wilson, T., (2016), “Butler’s Wharf”, The Story of the Design Museum, Phaidon Yayınları, 2016.
• Yağan, D.A., (2018), “İnşa Halinde Bir Mit, Akm İstanbul”, Mit ve Mimarlık, Editör: E. Özen Eyüce, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, 1.2. baskı, Şubat 2018, ISBN: 978-605-67456-5-2, İstanbul, sf. 123-140, 2018.
• Yürekli, İ., (2022), “Mesele Aslına Sadık Kalmayan Kötü Bir Mimari Yenileme Olması”, Bi_Özet (sektörel gündemin özeti), SF.1-3, 30 Kasım 2022.