Patronajdan Metalaştırmaya: Neoliberal Dönemde Doğru Yol Partisi’nin Kente Dair Politikaları

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 1, 280 - 293, 15.01.2024

Caner Yacan

https://doi.org/10.35674/kent.1375890

Öz

Çalışmada, Türkiye'de 1980'li yıllarda berraklaşan neoliberal hegemonya inşa mücadelesinde merkez sağın kente dair politikaları, Doğru Yol Partisi (DYP) merkeze alınarak incelenmiştir. Böylece neoliberal süreçte Parti'nin kent politikalarında yaşanan değişimin ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. Belirtilen amaca ulaşabilmek için çalışmada tarihsel karşılaştırmalı araştırma yöntemi kullanılmıştır. Partinin kuruluşundan Demirel'in Cumhurbaşkanlığına kadar olan dönem ile Çiller'in Parti Genel Başkanı olduğu dönemin karşılaştırmalı olarak incelenmesinin, neoliberal bakış açısına bağlı olarak Partinin toprak politikalarında iki dönem arasında yaşanan kopuklukları, ikilemleri ve süreklilikleri ortaya koyabileceği düşünülmektedir. Parti’nin Demirel’in Cumhurbaşkanlığına kadar geçen süreçte kente dair söylemlerinde, ANAP’ın uygulamaya koyduğu metalaştırma sürecinden çok Adalet Partisi döneminde bolca hayata geçirilen patronaja dayalı popülist politikaları ön plana çıkardığı sonucuna varılmıştır. Çiller döneminde ise DYP’nin kente dair politikaları piyasalaştırmaya dayalı sermaye birikimi ile el ele gitmiş ve Özal dönemine benzer bir şekilde kente dair metalaştırılmamış mekanların istismarı üzerine kurulmuştur. Ancak Özal uyguladığı politikalarla kentsel rant paylaşımında uzun bir süre hem kent yoksullarının, hem de sermayenin rızasını kazanabilmişken, Çiller hayata geçirdiği yeni mülk ve imar düzenlemeleri ile kent arazisi üzerinde rekabet eden bu iki çıkar grubu arasındaki dengeyi sağlayamamıştır. Böylelikle Çiller Parti’yi Demirel’in refah politikalarına bolca atıf yapan söyleminden kopartmış ve bu durum ülkenin dönüşen sosyal yapısında önemi gittikçe artan kent yoksullarının desteğinin yeni siyasal akımlara doğru kaymasına neden olmuştur. Nitekim Parti, seçmen tabanı içerisinde en çok kentli seçmenin desteğini kaybetmiş, 1999 yerel seçimlerinde hiçbir büyükşehir belediyesini kazanamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğru Yol Partisi, Kent Politikaları, Tansu Çiller, Süleyman Demirel, Merkez Sağ

Etik Beyan

There is no conflict of interest between the authors or any third party individuals or institutions. Etik Kurul İzni: Bu çalışma için etik kurul iznine gerek yoktur

From Patronage to Commodification: The Urban Policies of the True Path Party in The Neoliberal Era

Öz

In the study, the urban policies of the centre-right in the struggle to establish neoliberal hegemony in Turkey, which became clear in the 1980s, were examined by focusing on the True Path Party (TPP). Thus, it is aimed to reveal the change in the urban policies of the Party in the neoliberal process. In order to achieve the stated purpose, historical comparative research method was used in the study. It is thought that a comparative examination of the period from the establishment of the Party to Demirel's Presidency and the period when Çiller was Chairman of the Party can reveal the discontinuities, dilemmas and continuities experienced between the two periods in the Party's land policies, depending on the neoliberal perspective. It has been concluded that in the Party's discourses about the city in the period until Demirel's Presidency, it highlighted the patronage-based populist policies that were widely implemented during the Justice Party period, rather than the commodification process implemented by Motherland Party. During the Çiller period, TPP's urban policies went hand in hand with capital accumulation based on marketization and were based on the exploitation of non-commodified urban spaces, similar to the Özal period. However, while Özal was able to gain the consent of both the urban poor and the capital for a long time in sharing urban rent with the policies he implemented, Çiller could not achieve the balance between these two interest groups competing on urban land with the new property and zoning regulations she implemented. Thus, Çiller broke the Party away from Demirel's discourse, which made abundant references to welfare policies, and this caused the support of the urban poor, whose importance was increasingly increasing in the transforming social structure of the country, to shift towards new political movements. As a matter of fact, the Party lost the support of the most urban voters among its voter base and could not win any metropolitan municipality in the 1999 local elections.

Anahtar Kelimeler

True Path Party, Urban Policies, Tansu Çiller, Süleyman Demirel, Center-right

Kaynakça

• Adalet Partsisi Seçim Beyannamesi, (1965). Kaynar M.K. ve Kalkan N. (der), Cumhuriyet dönemi partiler–seçimler beyannameler (1923-1980). (pp.351-377). TBMM Basımevi.
• Ağduk, M. (2013). Cumhuriyet’in asil kızlarından ‘90’ ların Türk kızlarına… 1990’larda bir “Türk kızı: Tansu Çiller, Altınay, A. (der.), Vatan, Millet, Kadınlar. (pp.297-323). İletişim Yayınları.
• Akça, İ. (2011). 1980’lerden bugüne Türkiye’de siyaset ve hegemonya: bir çerçeve denemesi, İktisat Dergisi, No. 515-516, 25-37.
• Bora, T. (2022). Demirel’in gecekondusu, Kent Dergisi, Sayı:9, 61-65.
• Boratav, K. (1990). Inter-class and intra-class relations of distribution under 'structural adjustment': Turkey during the 1980s, Arıcanlı T. ve Rodrik D. (der.), The Political Economy Of Turkey Debt, Adjustment and Sustainability, (pp.199-230). Palgrave Macmillan.
• Boratav, K. ve Yeldan, E. (2001). Turkey, 1980-2000: Financial liberalization, macroeconomic (in)-stability and patterns of distribution, http://yeldane.bilkent.edu.tr/B&YCEPA2002.PDF 04.01.2021.
• Buğra, A. (2000). Devlet-Piyasa Karşıtlığının Ötesinde İhtiyaçlar ve Tüketim Üzerine Yazılar, İletişim Yayınları.
• Buğra, A. ve Keyder, Ç. (2006). The Turkish welfare regime in transformation”, Journal of European Social Policy, Vol 16(3), 211-228.
• Cansever N. (2019). Türk siyasal hayatında yöneten sağın bölünmesi: 1990’lı yıllarda Anavatan Partisi ve Doğru Yol Partisi karşılaştırmalı analizi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta Üniversitesi.
• Celasun, M. (1990). Fiscal aspects of adjustment in the 1980s, Arıcanlı T. ve Rodrik D. (der.), The Polıtıcal Economy Of Turkey Debt, Adjustment and Sustainability, (pp.37-60). Palgrave Macmillan.
• Cizre-Sakallıoğlu, Ü. (1999). Liberalizm, demokrasi ve Türk merkez sağı: Doğru Yol Partisi’nin kimlik bunalımı”, Muktedirlerin Siyaseti Merkez Sağ-Ordu-İslamcılık, İletişim Yayınları.
• Cizre-Sakallıoğlu, Ü. ve Yeldan, E. (2000). Politics, society and financial liberalization: Turkey in the 1990s”, Development and Change, Vol:31, 481-508.
• Conway, P. (1990). The record on private investment in Turkey, Arıcanlı T. ve Rodrik D. (der.), The Polıtıcal Economy Of Turkey Debt, Adjustment and Sustainability, (pp.78-98). Palgrave Macmillan.
• Çavuşoğlu, E. ve Strutz, J. (2018). ”Şimdi gideceğiz, evleri yıkacağız!”: Türkiye’nin neoliberal hegemonik politikasında mekansal (yeniden) üretimin rolü. İ. Akça, A. Bekmen, B. A. Özden (der.), Yeni Türkiye’ye Varan Yol. Neoliberal Hegemonyanın İnşaası. (pp.199-219) İletişim Yayınları.
• Çavuşoğlu, H. (2009). Türk siyasal yaşamında Doğru Yol Partisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Demirel, T. (2017). Adalet Partisi ideoloji ve politika, İletişim Yayınları.
• Di Giovanni, A. (2017). Urban transformation under authoritarian neoliberalism. Tansel, C. B. (der), States of Discipline, Authoritarian Neoliberalism and the Contested Reproduction of Capitalist Order. (pp. 107-128). Rowman & Littlefield.
• Doğru Yol Partisi neyin mücadelesini yapıyor? (1983). DYP Yayınları No: 1, Onur Ofset, Ankara, 1983.
• DYP bir yaşında (23 Haziran 1983-23 Haziran 1984). DYP Yayınları No: 3, Ankara.
• DYP 1986 ara seçim beyannamesi, (1986). Ankara.
• DYP Genel Başkanı Süleyman Demirel’in kongre açış konuşması: 14-15 Mayıs 1988 DYP Olağan Büyük Kongresi, (1988). DYP Yayınları, Doğuş Matbaacılık, Ankara.
• DYP seçim bildirgesi, 21 Ekim sabahı yeni Bir Türkiye, (1991), DYP Yayını, Ankara.
• DYP-SHP Koalisyon Protokolü (1991). Koalisyon Hükümetleri, Koalisyon Protokolleri, Hükümet Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 2.
• DYP 1994-1999 İstanbul için hedefler “Dalan İstanbul’a hizmet ibadettir”, (1994). DYP Yayınları.
• Erol, I. (2019). Financial transformation and housing finance in Turkey. Yalman, G., Marois, T. ve Güngen, A. R. (der), The Political Economy of Financial Transformation in Turkey. (pp.243-269). Routledge.
• Gülalp, H. (2003). Kimlikler Siyaseti, Türkiye’de Siyasal İslamın Temelleri, Metis Yayınları.
• Karahanoğulları, Y. (2019). “Türkiye’de neoliberalizmin kuruluş süreci: 1980-1994”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt:74, No:2, 429-464.
• Keleş, R. (2000). Kentleşme Politikaları, İmge Kitabevi.
• Keleş, R. (2012). Kentleşme Politikası, İmge Kitabevi.
• Keleş, R. (2015). Konut politikalarımız, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 44(1).
• Özbay vd. (2016). The making of neoliberal Turkey: An introduction, The Making of Neoliberal Turkey. (pp.1-15). Ashgate.
• Şahin, P. (2018). Erken cumhuriyet döneminden günümüze İstanbul’da değişen konut söyleminin reklamlar üzerinden analizi. İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• TBMM Tutanak Dergisi. 13.2.1992.
• Yalçın-Heckmann L. ve Gelder, P. (2013). 90’larda Türkiye’de siyasal söylemin dönüşümü çerçevesinde Kürt kadınlarının imajı: bazı eleştirel değerlendirmeler. Altınay, A. (der.), Vatan, Millet, Kadınlar. (325-355). İletişim Yayınları.
• Yeldan, E. (1995). Surplus creation and extraction under structural adjustment: Turkey, 1980-1992. Review of Radical Political Economics, Vol. 27(2), 38-72.