Mardin Müzesi’nde Bulunan Osmanlı Dönemine Ait Bir Grup Şamdan

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 2, 514 - 528, 17.03.2024

Fırat Allak

https://doi.org/10.35674/kent.1409669

Öz

El sanatı örnekleri bir ulusun kültürel kimliğini yansıtan en önemli belgelerdir. Son zamanlarda el sanatları üzerine yapılan çalışmalar neticesinde farklı bakış açıları ortaya konulmuş ve yeni sonuçlar ortaya çıkarılmıştır. Farklı kategorilere ayrılan el sanatlarının bir bölümünü madenden üretilen ürünler oluşturmaktadır. Madeni eserler içerisinde önemli bir grubunu oluşturan şamdanlar, elektriğin olmadığı zamanlarda mekanlara ışık vermek ve aydınlatmak maksadıyla kullanıldığı bilinmektedir. Bu eserlerin asıl yapılış amaçları aydınlatmak gibi görünse de işlevsel olmasının yanı sıra taşıdıkları bazı sembolik anlamları da vardır. Bu çalışmada Mardin Müzesi’nde muhafaza edilen birkaç şamdan örneği konu edilmiştir. Ele alınan şamdanlar, kullanım alanına göre masa ve el şamdanı olarak üretilmiştir. Şamdanlardan sadece bir tanesi teşhir salonunda yer alırken geriye kalan dört örnek depoda korunmaktadır. İncelenen şamdanların bronz ve bakır malzemeli, döküm ve dövme teknikleriyle üretildiği anlaşılmıştır. Süsleme olarak sade tutulan eserler, daha çok işlevleri ile ön planda olduğu anlaşılmaktadır. Elektriğin insan hayatına girmesiyle beraber bu eserler, günümüzde dekoratif amaçlı kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

El sanatı, Türk İslam, Maden, Şamdan

Group of Candlesticks from the Ottoman Period Found in the Mardin Museum

Öz

Handicraft examples are the most important documents of a nation's cultural change. As a result of the processes carried out on handicrafts recently, different perspectives have been revealed and new results have been revealed. Some of the handicrafts divided into different categories consist of products produced from metal. Candlesticks, which are an important structure among metal works, are a well-known brand for illuminating spaces without the need for electricity. Although the main way of making these products seems to be illumination, they also have some symbolic functions in addition to functionality. In this regard, a few candlestick examples preserved in the Mardin Museum were discussed. The candlesticks discussed were produced as table and hand candlesticks depending on their usage area. Four examples are preserved in storage, with only one of the candlesticks remaining on the floor of the showroom. It was understood that the candlesticks examined were produced with bronze and copper materials, using casting and forging techniques. It is understood that deliciously simple compositions are at the forefront with more consistency. With the introduction of electricity into human life, these works are used for decorative purposes today.

Anahtar Kelimeler

Handicraft, Turkish Islam, Metal, Candlestick

Kaynakça

• Allak, F. (2023). İstanbul Türbeler Müzesi’nde Bulunan Madeni Eserler (Yayınlanmamış doktora tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Arseven, C. E. (1994). “Şamdan”. Sanat Ansiklopedisi, (IV, 1862-1863). İstanbul Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Başak, O. (2004). Diyarbakır Arkeoloji Müzesi ile Cahit Sıtkı Tarancı Müzesinde Bulunan Türk İslam Dönemine Ait Bir Grup Madeni Eser (Doktora tezi) Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Başak, O. (2008). Taş Çağı’ndan Tunç Çağı’na Anadolu’da Maden Sanatın Gelişimi ve Kullanımı. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 0 (21), 15-33.
• Başak, O. (2021). Diyarbakır Arkeoloji ve Cahit Sıtkı Tarancı Müzesinde Bulunan Bir Grup Madeni Eser Eşliğinde: Neolitikten Osmanlıya Anadolu’ya Maden Sanatının Gelişimi, Gece Kitaplığı, Ankara.
• Baş, G., ve Bekmez, A. (2022). Kopenhag David Koleksiyonu'ndan Bir Şamdanın Orta Çağ Av Kültürüne İlişkin Bezeme Programı Üzerine Düşünceler. Art-Sanat, (18), 59-86.
• Bayraktaroğlu, S. (2013). Gelenek ve İnançla Oluşan Koleksiyon (Bildiri), F. Hitezel (Ed.). 14 th Internatiol Congress of Turkish Art, 19-21 Eylül 2011, (s. 153-161), Paris, College De France.
• Bozkurt, N. (2010). “Şamdan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (XXXVIII, 328-330), İSAM – İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul.
• Belli, O. ve Kayaoğlu, İ. G. (1993). Anadolu'da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi- Bakır Yatakları, Üretimi ve Atölyeleri, Sandoz Yayınları, İstanbul.
• Bodur, F. (1987). Türk Maden Sanatı, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Ceylan Erol, E. (2022). Çankırı Müzesi’nde Bulunan Tekke Şamdanları. Hitit İlahiyat Dergisi, 21 / 1, 381-428.
• Çalış, E. (2022). “Ana Hatlarıyla Geleneksel Türk El Sanatları”, Mehmet Kulaz –Ercan Çalış (Eds.). Recai Karahan Armağanı, Berikan Yayınevi, Ankara.
• Çalış, E. ve Öztürker H.C. (2017). Diyarbakır Müzesine Ait Bir Grup Etnografik Takının Sanatsal Değerlendirmesi. Ufuk Bircan, Aytaç Coşkun, Mustafa Temel ve Gürhan Kılıç (Eds). Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu, 02-05 Kasım 2016, (s.211-223), Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları, Diyarbakır.
• Çaycı, A. (2018). Türk İslam Kültüründe Vakıf ve Sanat. Palet Yayınları, Konya.
• Çam, N. (1988). Erzurum Lala Paşa Cami Şamdanları. Lale Dergisi, (6), 16-21.
• Çetinaslan, M. (2016). Konya Sahip Ata Vakıf Müzesi’nde Sergilenen Vakıf Şamdanlar. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (15), 330-360.
• Esen, V. (2022). Tokat Şehir Müzesi’nde Bulunan Osmanlı Dönemi Aydınlatma Eşyaları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Samsun On Dokuz Mayıs Üniversitesi.
• Eruz, F. (1993). Konuşan Maden Tombak ve Gümüş Madeni Eserler Koleksiyonu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Elyiğit, U. (2018). Türk İslam Dönemine Ait Şanlıurfa Müzesinde Yer Alan Birkaç Madeni Eser Örneği. Atlas Journal Dergisi, 4 (10), 741-750.
• Elyiğit, U. (2022). Bandırma Müzesi’nde Yer Alan Osmanlı Dönemi’ne Ait Bir Grup Kemer ve Kemer Tokası. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32, 2 (737-752).
• Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişmesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Erginsoy, Ü. (2002). Maden Sanatı, Doğan Kuban (Ed.), Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Kredi Yayınları. İstanbul.
• Göktaş Kaya, L. (2001). 13-14. Yüzyıllara Ait Çan Gövdeli Şamdanların İncelenmesi (Yayınlanmamış doktora tezi), Hacettepe Üniversitesi.
• Göktaş Kaya, L. ve Ata, E. S. (2018). Şeyh Şaban-ı Veli Vakıf Müzesi Vakıf Şamdanları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (87), 153-182.
• Kayaoğlu, G. (1989). Günümüzde de Yaşamını Sürdüren Aydınlatma Araçları Kandiller. Antik Dekor Dergisi, (2), 84-89.
• Öztürker Demir, H. C. (2022). Hasankeyf Müzesinde Bulunan Artuklu Devrine Ait Bir Grup Madeni Eser. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32(3), 1243-1255.
• Öztürker Demir, H.C. (2023). Hasankeyf Müzesi’nde Teşhir Edilen Bir Grup Madeni Takı, Hazal Ceylan Öztürker Demir (Ed.). Ortaçağ’dan Cumhuriyet’e Sanat Tarihi Çalışmaları, Paradigma Akademi Yayınları, Çanakkale.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2014). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitapevi, İstanbul.
• Vardar, K. (2011). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Mimarlığında Maden İşleri. Sanat Tarihi Yıllığı, 0 (18), 25-54.