EXCLUSIVE DISTRUBITION CONTRACT IN TURKISH LAW AND ITS EVALUATION IN TERMS OF ISLAMIC LAW

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 207 - 235, 30.10.2023

Emrah Gökmen

https://doi.org/10.59909/khm.1298402

Öz

The dynamism of commercial life leads to the emergence of new practices. Many practices emerging from life are brought to the legal ground and made the subject of legal regulations. Contracts that are brought to the legal ground but are not made the subject of a legal regulation with their elements are sui generis. The exclusive distrubition contract has become a legal institution that has emerged in response to the need for marketing goods through new and effective methods in trade. With this contract, the supplier authorises the one seller to sell its goods exclusively in a certain region, and the one seller undertakes the obligation to increase the marketing and release of these goods. This contract, which is widely applied in various sectors and which is “new” in terms of Islamic law, needs to be evaluated in terms of Islamic law after the theory in today’s Turkish law is put forward. Islamic law is not against innovations that do not contradict its immutable principles. In this respect, analysing the exclusive distrubition contract from the perspective of Islamic law is the main subject of this study. In this study, a general concept of the attitude of Islamic law towards new types of contracts is also presented.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Safkateyn Prohibition, Sui Generis Contract, Exclusive Distrubition Contract, Exclusive Selling Right

TÜRK HUKUKUNDA TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİ VE İSLÂM HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Ticari hayatın dinamizmi yeni uygulamaların ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Hayatın içerisinden çıkan birçok uygulama hukukî zemine taşınmakta ve hukukî düzenlemelerin konusu yapılmaktadır. Hukukî zemine taşınan fakat unsurlarıyla birlikte bir hukukî düzenleme konusu yapılmayan sözleşmeler sui generis nitelik arz etmektedirler. Tek satıcılık sözleşmesi, ticarette malların yeni ve etkili yöntemler yoluyla pazarlanmasına yönelik ihtiyaca cevap niteliğinde ortaya çıkan bir hukukî müessese olmuştur. Bu sözleşme ile sağlayıcı, tek satıcıya kendisinin mallarını belirli bir bölgede münhasıran satma yetkisini vermekte, tek satıcı da bu malların pazarlanmasını ve sürümünün artırılması yükümlülüğünü üstlenmektedir. Çeşitli sektörlerde yaygın bir şekilde uygulaması bulunan ve İslam hukuku bakımından “yeni olan” bu sözleşmenin, günümüz Türk hukukundaki teorisi ortaya konulduktan sonra İslam hukuku açısından değerlendirilmesi gerekmektedir. İslam hukuku, değişmez ilkeleri ile çelişmeyen yeniliklere karşı değildir. Bu açıdan, tek satıcılık sözleşmesinin İslam hukuk anlayışı perspektifinden incelenmesi bu çalışmanın ana konusudur. Bu çalışmada İslam hukukunun yeni sözleşme tiplerine yönelik tutumuna dair genel bir tasavvur da sunulmuş olunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Safkateyn Yasağı, Sui Generis Sözleşme, Tek Satıcılık Sözleşmesi, Tek Satıcılık Hakkı

Kaynakça

• Abdürrezzâk Ahmed, Senhûrî. Mesâdirü’l-hak fi’l-fıkhi’l-İslâmî. C. 1. Kahire: Câmiatü’d-Devli’l-Arabiyye, 1954.
• Abdürrezzâk Ahmed, Senhûrî. Nazariyyetü’l-akd. Beyrut: el-Mecmaü’l-İlmi’l-Arabî el-İslâmî, 1934.
• Akyol, Şener. Borçlar Hukuku (Özel Borç İlişkileri) I. Fasikül. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1984.
• Apaydın, Şüheda Nur. “Türk ve İslam Hukukunda Sözleşmenin İçeriğini Düzenleme Özgürlüğü ve Sınırları”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023.
• Aral, Fahrettin, ve Hasan Ayrancı. Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri. Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş Tıpkı 12. Baskı. Ankara: Yetkin Yayınları, 2019.
• Armağan, Servet. Anahatlarıyla İslâm Hukuku (Temel Bilgiler-Kaynaklar). İstanbul: Işık Akademi Yayınları, 2009.
• Armağan, Servet. İslâm Ekonomisi. İstanbul: Gündönümü Yayınları, 2005.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi. 16. Baskı. İstanbul: Beta Yayınları, 2019.
• Ayengin, Tevhit. “İslâm’da İktisadî Hayatın Ahlâkî Boyutu”. İslâmî Araştırmalar, C. 16/S. 4 (2003): (s. 648-659).
• Azzâm, Hamed Fahri. “Bir Akidde Akidlerin Birleşmesinin Hükmü ‘Çağdaş Uygulamalara Temel Bir Yaklaşım’”. Çev. Ahmet İnanır. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi III, sy 5 (2015): 299-328.
• Balta, Yusuf. “Telakkı’l-Celeb/Rukbân (Dışardan Pazara Getirilen Malları Karşılamak) Hadisinden Çıkarılan Fıkhî Hükümler”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 12/S. 23 (2023): (s. 52-81).
• Bardakoğlu, Ali. “İslâm Hukukunda Akit Hürriyeti ve Akdî Şartlar Açısından Bu Hürriyetin Sınırı”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1 (1983): (s. 9-30).
• Berki, Ali Himmet. Hukuk Tarihinden İslâm Hukuku. Ankara: Diyanet İşleri Reisliği Yayınları, 1955.
• Bingöl, Muhammet Emin. “TTK M. 112 Kapsamında Denkleştirme İsteminin Hukuki Niteliği”. İçinde Sorum-luluk Hukuku Seminerler, editör Başak Baysal, 1. Baskı., İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2016: (s. 141-169).
• Bölükbaşı, Ali Haydar. İslâm Borçlar Hukukunda Niza. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Çalış, Halit. “İslâm Borçlar Hukukunda Akit Serbestisi ve Genel Olarak Sınırlamaları”. Dinî Araştırmalar, C. 7/S. 19 (2004): (s. 269-295).
• Çayıroğlu, Yüksel. “İslâm Hukukuna Göre İhtikâr Yasağı”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XVII, S. 2 (2015): (s. 315-370).
• Çeker, Orhan. İslam Hukukunda Akidler. 1. Baskı. Konya: Tekin Kitabevi, 2014.
• Çolak, Abdullah. “İslâm’ın İktisâdî Prensipleri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. 3/S. 4 (2003): (s. 29-49).
• Dağ, Kübra. Tek Satıcılık Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Sona Ermenin Hukuki Sonuçları. 1. Baskı. Ankara: Seç-kin Yayıncılık, 2021.
• Dilek, Uğur Bekir. “İslâm Hukuku Açısından Genel İşlem Koşulları İçeren Akitler: İz’ân Akitleri (Türk Borçlar Kanunu Bağlamında)”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi, C. XVIII/S. 1 (2018): (s. 231-257).
• Döndüren, Hamdi. “İslâm Hukukuna Göre Akdin Feshinden Doğan Tazminat, Rekabet, Reklâm-Promosyon ve Acentelerin Temsil Yetkisi”. I. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi, Konya: Kombad Yayınları, 1997: (s. 112-138).
• Dûrî, Kahtân Abdurrahman. el-İhtikâr ve asaruhu fi’l-fıkhi’l-İslâmî. y.y.: Dârü’l-Furkan, 2000.
• Erdem, Ercüment. “Tek Satıcılık Sözleşmesinde Denkleştirme Talebi (Müşteri Tazminatı)”. İçinde Bilgi Toplu-munda Hukuku Ünal Tekinalp’e Armağan Cilt I, editör Hüseyin Ülgen, Arslan Kaya, ve Gül Okuyan Nilsson, 1. Baskı., İstanbul: Beta Basım A.Ş., 2003: (s. 91-120).
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. 7. Baskı. İstanbul: Ensar Yayınları, 2019.
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Özel Hükümler. 9. Baskı. Ankara: Yetkin Yayınları, 2021.
• Eren, Fikret. “İsimsiz Sözleşmelere İlişkin Bazı Sorunlar”. Prof. Dr. Turgut Akıntürk’e Armağan, İstanbul: Beta Basım A.Ş., 2008: (s. 85-111).
• Eren, Fikret. “İsimsiz Sözleşmelerin Genel Teorisi”. Türk Borçlar Hukuku Açısından İsimsiz Sözleşmeler Sempoz-yumu, editör Z. İpek Yücer Aktürk, Ankara: Yetkin Yayınları, 2022: (s. 13-55).
• Eskicioğlu, Osman. İslam Hukuku Açısından Serbest Piyasa Ekonomisi. İzmir: Anadolu Matbaacılık, 1995. Fikri, Ahmad Lutfi Rijalul. “Qawā’id al-Fıqhıyyah Analysis on the Prohibition of Monopoly Practices and Unfair Business Competition: A Critical Review”. Justica Islamica: Jurnal Kajian Hukum dan Sosial, C. 18/S. 1 (2021): (s. 133-148).
• Güçlü, Hasan Ali. Franchise Sözleşmesi. 2. Baskı. İstanbul: Aristo Yayınevi, 2020.
• Güçlüer, Alev. Tek Satıcılık Sözleşmesi. 1. Baskı. İstanbul: Platon Plus Yayıncılık A.Ş. Yayınları, 2023.
• Gümüş, Mustafa Alper. Borçlar Hukuku Özel Hükümler Cilt-I. 3. Bası. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2013.
• Gürkaynak, Gönenç. Rekabet Hukuku. 1. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2022.
• Haçkalı, Abdurrahman. “İslâm Hukuku Açısından Akit Serbestisi Prensibi”. Dinî Araştırmalar, C. 5/ S. 13, t.y.: (s. 119-136).
• Hafîf, Ali. İslam Hukukuna Göre Hukukî İşlemler ve Hükümleri (Eşya Hukuku ve Borçlar Hukuku). Çev. Rah-mi Yaran. 4. Baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
• Hammad, Nezih. “İctimâ’ ukûd-u’l-müteaddide fî safka vâhide”. Kazâyâ fıkhiyye muâsıra fî’l-mâl ve’l-iktisâd, Dimaşk: Dârü’l-Kalem, 2001: (s. 247-279).
• Hasauzzaman, S. M. İslam İktisadının Fıkhi İlkeleri. Çev. Hamdi Çilingir. 1. Baskı. İstanbul: İktisat Yayınları, 2017. İbrahim, Hüsnî Abdüssemî’. Mevkıfü’ş-şerîati’l-İslâmiyye mine’l-ihtikâr: dirâse fıkhiyye mukârene. İskenderiye: Münşeetü’l-Maârif, 2011.
• İslâm Fıkıh Akademisi, “Karar”, Mecelletü Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî, 14/3, 2004.
• İşgüzar, Hasan. Tek Satıcılık Sözleşmesi. İstanbul: Dayınlarlı Hukuk Yayınları, 1989.
• Johan, Arvie. “Monopoly Prohibition According to Islamic Law: A Law and Economics Approach”. Mimbar Hukum, C. 27/S. 1 (2015): (s.166-178).
• Karadaği, Ali Muhyiddin Ali. “Ehâdîsü’n-nehy an safkateyn fî safka vâhide seneduhâ ve metnuhâ ve fıkhuhâ”. Buhûs fî fıkhi’l-muâmelâti’l-mâliyyeti’l-muâsıra, Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2001: (s. 343-391).
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku 2. 9. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Karayaka, Hüseyin. “Akit Hürriyetinin Kur’ânî Dayanakları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 36 (2020): (s. 227-253).
• Karayaka, Hüseyin. İslam Borçlar Hukukunda Akit Hürriyeti. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2022.
• Kaya, Arslan. Türk Ticaret Kanunu Şerhi Acentelik. 2. Baskı. İstanbul: Beta Basım A.Ş., 2016.
• Kaya, Mustafa İsmail. Acentelik Hukuku. 1. Baskı. Ankara: Adalet Yayınevi, 2014.
• Kayıhan, Şaban. Türk Hukukunda Acentelik Sözleşmesi. Güncellenmiş 5. Baskı. Kocaeli: Umuttepe Yayınları, 2018.
• Kılıçoğlu, Ahmet M. Borçlar Hukuku Özel Hükümler. Genişletilmiş 3. Bası. Ankara: Turhan Kitabevi, 2021.
• Koç, Mehmet. Acentenin Denkleştirme İstemi (Portföy Tazminatı). 1. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2020.
• Küçükayhan Aşçıoğlu, Meltem. Rekabet Hukuku ve Dağıtım Sözleşmeleri. 1. Baskı. Ankara: Adalet Yayınevi, 2011.
• Nurcu, Elif İlkay. Bayilik Sözleşmesi. 1. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2021.
• TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi. Ali Bardakoğlu. C. 6. İstanbul: TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, 1992.
• TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi. İbrahim Kâfi Dönmez. C. 7. İstanbul: TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, 1993.
• TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi. İbrahim Kâfi Dönmez. C. 13. İstanbul: TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, 1996.
• TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi. İbrahim Kâfi Dönmez. C. 28. Ankara: TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2003.
• TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi. Cengiz Kallek. C. 21. Ankara: TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2000.
• TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi. Cengiz Kallek. C. 32. Ankara: TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2006.
• Oktay, Saibe. “İsimsiz Sözleşmelerin Geçerliliği, Yorumu ve Boşlukların Tamamlanması”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 55/S. 1-2 (2011): (s. 263-296).
• Olgaç, Samet Can. Tek Satıcılık Sözleşmesi ve Tek Satıcının Denkleştirme İstemi. 1. Baskı. Ankara: Seçkin Yayın-cılık, 2021.
• Onur, Mehmet. İslam Borçlar Hukukunda Risk Teorisi ve Rizikolu Akitler. 1. Baskı. Ankara: Astana Yayınları, 2018.
• Ömer, Eşref Resmî Enîs, “el-Vekâletü’t-ticâriyye el-hasriyye fi’l-fıkhil’l-İslâmî ve’l-kânûn”, Yüksek Lisans Tezi, Câmiatü Necâh Vataniyye, 2012.
• Özdirek, Recep. İslâm Hukukunda Akdin Sınırları. İstanbul: Yedirenk, 2010.
• Rado, Türkân. Roma Hukuku Dersleri Borçlar Hukuku. 16. Bası. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2021.
• Rûmî, Muhammed Suheyb b. Selmân, “el-Vekâletü’l-hasriyye ve alâkatuhâ bi’l-ihtikâr fi’l-fıkhi’l-İslâmî”, Yüksek Lisans Tezi, Câmiatü İslâmiyye (Gazze), 2011.
• Sak, Burak. Dağıtım Sözleşmelerinde Denkleştirme İstemi (TTK m. 122). 1. Baskı. İstanbul: On İki Levha Ya-yıncılık, 2020.
• Saleem, Muhammed Yusuf. Islamic Commercial Law. Singapore: John Wiley&Sons, 2013.
• Samar, Mahmut. İslamî Finans Ürünlerinde Akitlerin Birleştirilmesi. 1. Baskı. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2019.
• Seliçi, Özer. Borçlar Kanununa Göre Sözleşmeden Doğan Sürekli Borç İlişkilerinin Sona Ermesi. İstanbul: Fakül-teler Matbaası, 1976.
• Serozan, Rona, Başak Baysal, ve Kerem Cem Sanlı. Borçlar Hukuku Özel Bölüm. Güncellenmiş ve Genişletilmiş 4. Bası. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2019.
• Tabakoğlu, Ahmet. İslâm İktisadına Giriş. Gözden Geçirilmiş 2. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2008.
• Tabakoğlu, Ahmet. Toplu Makaleler II İslâm İktisadı. İstanbul: Kitabevi, 2005.
• Tahiroğlu, Bülent. Roma Borçlar Hukuku. İstanbul: Der Yayınları, 2016.
• Tandoğan, Halûk. “Tek Satıcılık Sözleşmesi”. Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, C. 11/S. 4 (1982): (s. 1-36).
• Tatlı, Tuğba. “Tek Satıcılık Sözleşmesinde Tek Satıcının Tekel Hakkının Rekabet Hukuku Boyutuyla Değerlen-dirilmesi”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yaşar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Uyanık, Zeki. “İslam Hukukunda İhtikâr”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 16 (2010): (s. 433-476).
• Yeniocak, Umut. Franchise Sözleşmesi. 1. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Yeşiltepe, Salih Önder. “Tek Satıcılık Sözleşmesinde Tekel Hakkının Üçüncü Kişilere Karşı İleri Sürülmesi”. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 4/S. 2 (2017): (s. 133-152).
• Yeşiltepe, Salih Önder. “Tek Satıcılık Sözleşmesinin Öğretide Benzer Olarak Belirtilen Sözleşmelerden Ayırt Edilmesi”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 13/S. 1-2 (2007): (s. 169-191).
• Yılmaz, Hümeyra. Acentenin Denkleştirme İstemi. 1. Baskı. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2020.
• Yiğitbaşı, Beyza. “Tek Satıcının Rekabet Etme Yasağı”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Yücer Aktürk, İpek. İsimsiz Sözleşme Genel Teorisi ve Uzaktan Öğretim Sözleşmesi. Ankara: Yetkin Yayınları, 2016.
• Zerka, Mustafa Ahmed. İslâm Hukuku I. Çev. Servet Armağan. Gözden Geçirilmiş 2. Baskı. İstanbul: Gündö-nümü Yayınları, 2006.
• Zevkliler, Aydın, ve K. Emre Gökyayla. Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri. 20. Bası. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2020.
• Zeydân, Abdulkerim. İslâm Hukukuna Giriş. Çev. Ali Şafak. 13. Baskı. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2020.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletuhu. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1997.