AİHM ESAS DENETİMİNDE KULLANILAN ÖZEL BİR METOT OLARAK “PİLOT KARAR USULÜ” VE TÜRK ANAYASA YARGISI ÖZELİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 785 - 827, 30.10.2024

Burcu Değirmencioğlu

https://doi.org/10.59909/khm.1499884

Öz

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) İçtüzüğünde yer verilen “pilot karar prosedürü”, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin tavsiye kararlarının da etkisiyle Mahkeme içtihatlarıyla şekillendirilmiş özel bir metot olarak karşımıza çıkmaktadır. AİHM yargılamasında reform ihtiyacının sonucunda öngörülen pilot karar usulü AİHM’in yargısal kapasitesini bireysel adaletin ötesine taşımak ve taraf devlet hukuk sistemlerini dönüştürmek, usul ekonomisi açısından birbirini tekrar eden kopya davaları daha kolay ve hızlı bir şekilde sonuçlandırma problemlerine yönelik tasarlanmıştır. Bu sayede taraf devletlerde yapısal bir sorundan veya işlevsel bozukluklardan kaynaklanan sistematik insan hakkı ihlalleri, örnek bir başvuru seçilerek sonlandırılmakta, taraf devletlerin politikalarında ve iç hukuklarında birtakım değişiklikler talep edilmektedir. Böylece, Mahkeme hem aynı maddeyle ilgili pek çok başvuruyu tek bir kararla sonuçlandırarak taraf devlete tavsiye edilen yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlamaya hem de iş yükünün azaltılmasına, daha hızlı ve pratik karar verilmesine olanak tanımaktadır. AİHM içtihatlarıyla gelişen pilot karar prosedürü, Türk Anayasa Mahkemesi (AYM) tarafından da benimsenerek iç hukukumuza ithal edilmiştir. İçtüzükte düzenlenen “pilot karar prosedürü” Mahkeme tarafından, “klon davaların bir sel gibi önüne gelmesini engellemek için” oluşturulan “kendine özgü bir karar” metodu olarak nitelendirilmiştir. Bu zamana dek AYM tarafından verilen farklı pilot kararlarda, yapısal sorunların çözümü için yasama organına revizyonların yapılmasını, politika ve yasa değişikliklerine gidilmesini önermiştir. Türk anayasa yargısı açısından yeni bir uygulama alanını ifade eden pilot karar prosedürü, başta kuvvetler ayrılığı olmak üzere birtakım tartışmaları da beraberinde getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi, Pilot Karar Usulü, Yapısal/Sistematik Sorun, Kuvvetler Ayrılığı.

Etik Beyan

Bu çalışma 25-26 Ekim 2023 tarihleri arasında düzenlenen "Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye'de İnsan Hakları Sempozyumu"nda sunulmuş tebliğin genişletilmiş halidir.

THE "PILOT JUDGMENT PROCEDURE" AS A SPECIAL METHOD USED BY EHCR IN SUBSTANTIVE REVIEW AND ITS EVALUATION IN THE CONTEXT OF TURKISH CONSTITUTIONAL JURISDICTION

Öz

The "pilot judgment procedure" in the Rules of Procedure of the European Court of Human Rights (ECtHR) is a special method shaped by the Court's jurisprudence under the influence of the recommendations of the Committee of Ministers of the Council of Europe. The pilot judgment procedure, envisaged as a result of the need to reform the ECtHR's jurisprudence, is designed to extend the judicial capacity of the ECtHR beyond individual justice, to transform the legal systems of the state parties, and to address the problems of concluding duplicate cases more easily and quickly in terms of procedural economy. In this way, systematic human rights violations arising from a structural problem or functional disorders in States Parties are finalized by selecting an exemplary application, and certain changes are requested in the policies and domestic laws of States Parties. Thus, the Court not only concludes many applications related to the same article with a single judgment and ensures that the state party fulfills its recommended obligations, but also reduces the workload and enables faster and more practical decisions. The pilot judgment procedure, which was developed through the case law of the ECtHR, was adopted by the Turkish Constitutional Court (CC) and imported into our domestic law. The "pilot judgment procedure" regulated in the Rules of Procedure has been described by the Court as a "unique decision" method created "to prevent a flood of clone cases". In different pilot judgments delivered by the Constitutional Court so far, it has recommended revisions, policy and legislative changes to the legislature in order to solve structural problems. The pilot judgment procedure, which represents a new field of application for the Turkish constitutional judiciary, has brought along a number of debates, particularly on the separation of powers.

Anahtar Kelimeler

European Court of Human Rights, Constitutional Court, Pilot-Judgment Procedure, Structural/Systematic Problem, Separation of Powers.

Kaynakça

• Altay, Özcan. “Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Yeni Dönem: İhlallerin Kaldırılmasına Yönelik Olarak TBMM’ye Çağrı Kararları”, İnsan Haklarının Korunmasında Yasama Organının Rolü Bildiriler Kitabı, Ankara: TİHEK, 2023, 28-55.
• Altıparmak, Kerem. “Kopya Davalar ve Pilot Kararlar: Bir Kararda Bin Adaletsizlik?” 50. Yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi: Başarı mı, Hayal Kırıklığı mı? Yay. Haz.. Kerem Altıparmak, Ankara Barosu Yayınları, Ankara, 2009. Alyanak, Servet ve Burcu Cengiz Bozkurt. “Anayasa Mahkemesinin Pilot Karar Uygulaması ve Kararların Yasama Organına Bildirilmesi”, Yasama Dergisi, 48 (2023), 117-153.
• Arsava, Füsun Ayşe. “AİHM’in İnsan Hakları Alanında Oynadığı Anayasa Mahkemesi Rolü”, TAAD, 9/35 (2018), 1-40.
• Beyoğlu, Cem Ümit. “Türk Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarında Tespit Edilen Yapısal Sorun-lara İlişkin Çözüm Önerileri”, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12/ 2 (2022), 761-809.
• Björfeldt, David. Pilot Judgments at the ECHR- Altered Prospects for Individual Justice?, Lund University Faculty of Law, Master Thesis, 2013.
• Cihangir, Abdil. “Pilot Karar Uygulamasına Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları Çevresinde Genel Bir Bakış”, İnsan Hakları Dergisi, 10 (2022), 35-43.
• Değirmencioğlu, Burcu. “Klasik Egemenlik Anlayışında Bir Kırılma: ‘Pozitif Yükümlülük Doktrini’ ve Türkiye’ye Yansıması”, İnsan Hakları Yıllığı, 39 (2022), 55-104.
• Demirci, İsmail. “Bireysel Başvuruda Anayasal ve Kişisel Önem Kriteri ve Anayasa Mahkemesinin İş Yükü Sorunu Bağlamında İncelenmesi”, Anayasa Yargısı Dergisi, 39/2 (2022), 355-393.
• Göztepe, Ece. “Bireysel Başvuru Kararlarının İcrası: Anayasa Mahkemesi’nin Doğrudan ve Dolaylı ‘Çağrı Kararları’ Üzerine Bir İnceleme”, Anayasa Yargısı Dergisi, 38/1 (2021), 56-57.
• Harris, David, Michel O’Boyle, Edward Bates and Carla Buckley, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, çev. Mehveş Bingöllü Kılcı, Ulaş Karan, Ankara: Avrupa Konseyi, 2013.
• Hart, James W. “The European Human Rights System”, Law Library Journal, Vol.1, 102:4 (2010), ss.533-559. Köküsarı, İsmail. “Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde Kararlarında Pilot Karar Uygulaması”, EBYÜHFD, 23/3-4 (2019), 181-243.
• Kurban, Dilek. “Forsaking Individual Justice: The Implications of the European Court of Human Rights’ Pilot Judgment Procedure for Victims of Gross and Systemic Violations”, Human Rights Law Review, 15 (2016), 731-769.
• Leach, Philip, Helen Hardman, Svetlana Stevenson and Brad K. Blitz. Responding to Systemic Human Rights Violations: An Analysis of 'Pilot Judgments' of the European Court of Human Rights and Their Impact at National Level. Antwerp: Intersentia, 2010.
• Meriç, Emre Oğuz. “İnsan Hakları İhlallerinin Önlenmesinde Pilot Kararların Usuli Açıdan Etkililiği”, Dicle Akademi Dergisi, 1/2 (2021), 29-56.
• Oduncu, Leyla Nur. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Pilot Karar Usulü”, İnsan Hakları Yıllığı, 38 (2020), 83-126.
• Olsen, J. Bradley. “Protecting Fundamental Rights and The Evolving Roles of the Court of Justice of the European Union and the European Court of Human Rights; Europeanisation in Action at the Supranational Level”, Edinburg Student Law Review, 54 (2017), 54-73.
• Özbek, Nimet ve Döndü Kuşçu N. “Anayasa Mahkemesinin 30.05.2019 Tarihli Pilot Kararı (Y.T. Kararı) İncelemesi ve Sınır Dışı Kararına Karşı Etkili Başvuru Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 24/3 (2020), 3-39.
• Salihpaşaoğlu, Yaşar. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yargılamada Kullandığı Yöntem, İlke ve Usuller. Ankara: Adalet Yayınları, 2020.
• Şirin, Tolga. Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Bireysel Başvuru Hakkı, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2018.
• Terry, Davis. “Some Starting Points for Our Reflection on the Future of the Court”, Future Developments of the European Court of Human Rights in the light of the Wise Persons’ Report, Council of Europe: Strasbourg, 2007.
• Yavuz, Mehmet. “The Pilot Judgement Procedure: A Breakthrough to Overcome The Workload of The European Court of Human Rights?”, Human Rights Review, 5/10 (2005), 87-107.
• Yıldırım, Zeki. “6384 Sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun: İnsan Hakları İhlallerinin Çözümüne Dair Farklı Bir Yaklaşım”, GÜHFD, 17/1-2 (2013), 1725-1756.
• Yıldız, Ceren. ““Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Hak İhlalinin Kanundan Kaynaklanması Sorunu ve Bu Soruna İlişkin Çözüm Önerileri”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1 (2021), 367-415