İran Protestolarının Türk Basınındaki Temsili: Mahsa Amini Olayları Üzerine Gazete Haberlerinin Söylem Analizi

Yıl 2023, Sayı: 11, 124 - 156, 27.12.2023

İlknur Kılınç , Ünal Topuksuzoğlu

https://doi.org/10.56676/kiad.1360699

Öz

Mahsa Amini’nin ölümü sonrasında meydana gelen eylemlerin Türk basınında nasıl yansıtıldığı bu araştırma çerçevesinde incelenmektedir. Araştırmanın temel odak noktası, Mahsa Amini’nin ölümü sonrasında başlayan protestoların çevrimiçi yayın medyasından örneklem olarak seçilen cumhuriyet.com.tr, yenisafak.com ve milliyet.com.tr gazetelerinde yer alan haber metinlerindeki söylemi, hem yazılı hem de görsel unsurlar ile birlikte söylem analizine tabi tutmaktır. Bu analiz, Teun A. van Dijk tarafından yapılandırılan eleştirel söylem analizi metodu çerçevesinde yapılmıştır. Araştırma kapsamı, Mahsa Amini’nin ölümü ve protestoların başlangıç tarihi olan 16 Eylül 2022 ile 30 Kasım 2022 tarihleri arasındaki zaman dilimini kapsamaktadır. Gazetelerin internet sitelerindeki haberler, söylem analizi yöntemi ile incelenerek, olayların gazetelerde nasıl ele alındığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, www.cumhuriyet.com.tr, toplumsal cinsiyet ve kadın haklarına odaklanırken İran hükümetinin olumsuz tutumunu ele almıştır. www.yenisafak.com ise protestoların şiddetlendiğini, siyasi bir kriz yaşandığını, hükümet yanlısı bir kitlenin varlığını vurgulamış ve Mahsa Amini’nin ölümünü dini gerekçelerle meşrulaştırmıştır. www.milliyet.com.tr ise Mahsa Amini’nin ölümünün insan haklarına aykırı olduğunu vurgulamış ve protestoları İran’da toplumsal, siyasi ve kültürel bir çatışmanın bir yansıması olarak ele almıştır. Dolayısıyla, üç farklı gazete www.cumhuriyet.com.tr, www.yenisafak.com ve www.milliyet.com.tr, aynı protestoları ele alırken farklı haber sunumları gerçekleştirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

İran, Mahsa Amini, Protesto, Söylem Analizi, Teun A. van Dijk

The Portrayal of The Iran Protests in The Turkish Press: Discourse Analyses of Newspaper Articles on The Mahsa Amini Events

Öz

This study analyzes how the Turkish press portrayed the protests that began after the death of Mahsa Amini. The main focus of the study is to conduct a discourse analysis of the discourse about the protests that started after the death of Mahsa Amini in the news texts of www.cumhuriyet.com.tr, www.yenisafak.com, and www.milliyet.com.tr newspapers, which were selected as a sample from the online broadcast media, as well as the written and visual elements. This analysis was conducted within the critical discourse analysis method framework structured by Teun A. van Dijk. The scope of the research covers the period between September 16, 2022, and November 30, 2022, the date of Mahsa Amini's death and the beginning of the protests. News stories on newspaper websites were analyzed using discourse analysis to determine how newspapers reported the events. According to the research results, www.cumhuriyet.com.tr focused on the issue of gender and women's rights and wrote about the negative attitude of the Iranian government. www.yenisafak.com, on the other hand, emphasized the intensification of protests, a political crisis, and the existence of a pro-government crowd and justified Mahsa Amini's death on religious grounds. On the other hand, www.milliyet.com.tr stressed that Mahsa Amini's death violated human rights and treated the protests as an expression of a social, political, and cultural conflict in Iran. Three different newspapers, www.cumhuriyet.com, www.yenisafak.com, and www.milliyet.com.tr, thus reported on the same protests but with different portrayals.

Anahtar Kelimeler

Iran, Mahsa Amini, Protest, Discourse Analysis, Teun A. van Dijk

Kaynakça

• Akkoyunlu, E. N. (2009). İslam Devrimi’nin İran siyasal hayatı üzerindeki etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Altıntaş, R. ve Hasar, Ö. (2022, 21 Eylül). İran Başkonsolosluğu önünde ‘Mahsa Amini’ protestosu. Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/iran-baskonsoloslugu-onunde-mahsa-amini-protestosu-6828660
• Büyükkantarcıoğlu, S. N. (2012). Söylem incelemelerinde eleştirel dilbilimsel boyut: eleştirel söylem çözümlemesi ve ötesi. Ö. Özer (Ed.), Haberi eleştirmek (s. 161-199) içinde. Konya: Literatürk Yayınları.
• Cumhuriyet. (2022a, 19 Eylül). İran’da kadınlar Mahsa Amini için güvenlik güçlerine direnerek protesto gösterisi düzenledi: Cinsiyetçi rejimden bıktık. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/iranda-kadinlar-mahsa-amini-icin-guvenlik-guclerine-direnerek-protesto-gosterisi-duzenledi-cinsiyetci-rejimden-biktik-1982516
• Cumhuriyet. (2022b, 20 Eylül). İran’da halk ayaklandı! Hamaney ve Humeyni’nin resimleri indiriliyor!. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/iranda-halk-ayaklandi-hamaney-ve-humeyninin-resimleri-indiriliyor-1983369
• Cumhuriyet. (2022c, 21 Eylül). Mahsa Amini’nin şüpheli ölümü üzerine Taksim’e çıkan İranlılara polis müdahalesi. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/masha-amininin-supheli-olumu-uzerine-taksime-cikan-iranlilara-polis-mudahalesi-1983451
• Cumhuriyet. (2022d, 22 Eylül). İran, Mahsa Amini için ayaklandı: Can kaybı artıyor. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/iran-mahsa-amini-icin-ayaklandi-can-kaybi-artiyor-1983908
• Cumhuriyet. (2022e, 22 Eylül). İranlı ‘ahlak polisi’nden şok itiraflar: Adeta ava çıkıyoruz. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/iranli-ahlak-polisinden-sok-itiraflar-adeta-ava-cikiyoruz-1983937
• Cumhuriyet. (2022f, 22 Eylül). Kadınlar Mahsa Emini için ayağa kalktı: İran’da internet kesildi, sosyal medya platformlarına erişim engellendi. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/kadinlar-mahsa-emini-icin-ayaga-kalkti-iranda-internet-kesildi-sosyal-medya-platformlarina-erisim-engellendi-1983795
• Cumhuriyet. (2022g, 22 Eylül). Mahsa Amini’nin babası: ‘’Kızımı görmek istedim, beni içeri almadılar’’. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/m%EF%BB%BFahsa-amininin-babasi-kizimi-gormek-istedim-beni-iceri-almadilar-1984111
• Cumhuriyet. (2022h, 23 Eylül). İran Cumhurbaşkanı Reisi’den ülkesindeki protestolara ilişkin açıklama: Düşmanlar kaos çıkarmak istiyor. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/iran-cumhurbaskani-reisiden-ulkesindeki-protestolara-iliskin-aciklama-dusmanlar-kaos-cikarmak-istiyor-1984604
• Cumhuriyet. (2022i, 23 Eylül). İran’da ‘ahlak polisleri’ tarafından öldürülen Mahsa Amini isyanı: 17 kişi hayatını kaybetti. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/iranda-ahlak-polisleri-tarafindan-oldurulen-mahsa-amini-isyani-17-kisi-hayatini-kaybetti-1984329
• Cumhuriyet. (2022j, 24 Eylül). İran Cumhurbaşkanı’ndan ‘kamu güvenliğini tehdit eden kişilere karşı kararlı mücadele’ talimatı artıyor. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/iran-cumhurbaskanindan-kamu-guvenligini-tehdit-eden-kisilere-karsi-kararli-mucadele-talimati-1984786
• Cumhuriyet. (2022k, 27 Eylül). İran’da eski Cumhurbaşkanı Rafsancani’nin kızı ‘’göstericileri kışkırttığı’’ iddiasıyla gözaltına alındı. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/iranda-eski-cumhurbaskani-rafsancaninin-kizi-gostericileri-kiskirttigi-iddiasiyla-gozaltina-alindi-1986060
• Cumhuriyet. (2022l, 28 Eylül). Berlin’de, İranlı Mahsa Amini’nin ölümü protesto edildi. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/berlinde-iranli-mahsa-amininin-olumu-protesto-edildi-1986333
• Cumhuriyet. (2022m, 28 Eylül). İran’daki protestolar: ‘Sesimizi kesmezsek, bize tecavüz edeceklerini söylediler’. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/i%EF%BB%BFrandaki-protestolar-sesimizi-kesmezsek-bize-tecavuz-edeceklerini-soylediler-1986153
• Çam, Z. (2022, 22 Eylül). Ahlak polisi gözetiminde ölen Mahsa Amini için İran halkı sokağa döküldü: ‘Öfkenin yansıması’. Cumhuriyet. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/ahlak-polisi-gozetiminde-olen-mahsa-amini-icin-iran-halki-sokaga-dokuldu-ofkenin-yansimasi-1983744
• Devran, Y. (2010). Haber söylem ideoloji. İstanbul: Başlık Yayınları.
• Doruk, Ö. (2013). Disiplin toplumu ve haber söylemi: Gökkuşağı Derneği'nce yapılması planlanan yürüyüşün engellenmesine ilişkin haberlerin çözümlenmesi. İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 2(1), 106-132.
• Garthwaite, G. R. (2011). İran tarihi: Pers İmparatorluğu’ndan günümüze. (F. Aytuna, Çev.), İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Güger, B. (2022, 21 Eylül). İran’da son durum: Protestolar tüm ülkeye yayıldı, ölü sayısı artıyor ?. Cumhuriyet. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/iranda-son-durum-protestolar-tum-ulkeye-yayildi-olu-sayisi-artiyor-1983645
• Günay, İ. E. (2022). Van Dijk'in eleştirel söylem analizi bağlamında Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki savaşa ilişkin Le Monde ve Le Figaro'da kullanılan haber başlık ve girişlerinin analizi. Aksaray İletişim Dergisi, 4(1), 46-65.
• Güneş, A. (2018). Yazılı basında haber söylemi: 24 Haziran 2018 Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili seçim haberlerinin çözümlenmesi. İstanbul Arel Üniversitesi İletişim Çalışmaları Dergisi, 6(12), 13-41.
• Jahanpour, F. (1984). Iran: the rise and fall of the Tudeh Party. The World Today. 40(4), 152-159.
• Kamacı, Y. (2015). Yeşil Hareket’in İran siyasetinde yükseliş ve düşüş süreci. H. Dinçer ve Ü. Güneş (Ed.), IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı - II (s. 181-191) içinde. İstanbul: İLMİ ETÜDLER DERNEĞİ (İLEM). Erişim adresi: http://tlck.org.tr/4-tlck-bildiriler-kitabi/
• Koca, O. (2019). Türkiye'de ayrışma ve medya: 28 Şubat sürecinin merkez medyada sunumunun eleştirel söylem analizi ile çözümlenmesi. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 8(2), 144-160.
• Mehsa Emini protestoları. (2023, 25 Şubat). Vikipedi içinde. Erişim adresi (28 Şubat 2023): https://tr.wikipedia.org/wiki/Mehsa_Emini_protestolar%C4%B1
• Milliyet. (2022a, 18 Eylül). İran halkı bu kez genç kadın için sokaklarda!. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/dunya/iran-halki-bu-kez-genc-kadin-icin-sokaklarda-6826728
• Milliyet. (2022b, 21 Eylül). Gösteriler İran’ı sarsıyor, internet kesilebilir. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/dunya/gosteriler-irani-sarsiyor-internet-kesilebilir-6828527
• Milliyet. (2022c, 22 Eylül). İran’da sular durulmuyor. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/dunya/iranda-sular-durulmuyor-6828937
• Milliyet. (2022d, 23 Eylül). İran’dan protesto açıklaması! ‘Halkın huzurunun tehlikeye atılmasına izin vermeyeceğiz’. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/dunya/irandan-protesto-aciklamasi-halkin-huzurunun-tehlikeye-atilmasina-izin-vermeyecegiz-6829991
• Milliyet. (2022e, 24 Eylül). İran devlet televizyonu: Protestolarda 41 kişi hayatını kaybetti. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/dunya/iran-devlet-televizyonu-protestolarda-41-kisi-hayatini-kaybetti-6830314
• Milliyet. (2022f, 25 Eylül). İran’da protestoculara karşı son plan! ‘İçeriye sızacak’. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/dunya/iranda-protestoculara-karsi-son-plan-iceriye-sizacak-6830255
• Milliyet. (2022g, 26 Eylül). Kanada’dan Mahsa Amini kararı! Yaptırım uygulayacak. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/dunya/kanadadan-mahsa-amini-karari-yaptirim-uygulayacak-6831331
• Milliyet. (2022h, 27 Eylül). 43 yıllık kinimiz öfkeye dönüştü!. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/43-yillik-kinimiz-ofkeye-donustu-6831307
• Motamedi, M. (2022, 19 Eylül). Iran denies Mahsa Amini, woman who died in custody, was beaten. Aljazeera. Erişim adresi: https://www.aljazeera.com/news/2022/9/19/irans-police-denies-women-who-died-in-custody-was-beaten
• Özer, Ö. (2009). Eleştirel haber çözümlemeleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Özer, Ö. (2011). Haber söylem ideoloji, eleştirel haber çözümlemeleri. Konya: Literatürk Yayınları.
• Özer, Ö. (2020). Eleştirel haber araştırmaları: eleştirel söylem çözümlemesi, Britanya kültürel çalışmaları için bir yöntem midir?. Uluslararası Sosyal Medya ve İletişim Araştırmaları Dergisi (SMAC), 1(1), 28-67.
• Özkan, H. ve Rigiderakhshan, M. (2021). İran’da medya ve siyaset. İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Sarıkaya, Y. (2012, Kasım). Geçmişten günümüze İran: tarih, siyaset, toplum ve kültür (Rapor No. 2). Türk Akademisi Siyasi Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı (TASAV). Erişim adresi: https://www.tasav.org/media/k2/attachments/dpa_rapor_2_gecmisten_gunumuze_Iran_sarikaya_son.pdf
• Strzyżyńska, W. (2022, 16 Eylül). Iranian woman dies ‘after being beaten by morality police’ over hijab law. The Guardian. Erişim adresi: https://www.theguardian.com/global-development/2022/sep/16/iranian-woman-dies-after-being-beaten-by-morality-police-over-hijab-law
• Temoçin, R. (2022, 30 Eylül). Kadınlar İran’da Mahsa Amini’nin öldürülmesini protesto etti. Cumhuriyet. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/kadinlar-iranda-mahsa-amininin-oldurulmesini-protesto-etti-1986867
• van Dijk, T. A. (1983). Discourse analysis: Its development and application to the structure of news. Journal of Communication, 33(2), 20-43.
• van Dijk, T. A. (1988). News as discourse. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• van Dijk, T. A. (1991). The interdisciplinary study of news as discourse. K. B. Jensen ve N. W. Jankowski (Ed.), A handbook of qualitative methodologies for mass communication research (s. 331-395) içinde. London: Routledge.
• Yardım, G. ve Doğruel, H. (2019). Eleştirel söylem çözümlemesi bağlamında haber metinlerinin incelenmesi: Pippa Bacca cinayeti örneği. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 137-148.
• Yeni Şafak. (2022a, 20 Eylül). Birleşmiş Milletler’den İran’a kınama. Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/dunya/birlesmis-milletlerden-irana-kinama-3859576
• Yeni Şafak. (2022b, 21 Eylül). İran’da sular durulmuyor: İnternet kesilebilir. Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/dunya/iranda-sular-durulmuyor-internet-kesilebilir-3859709
• Yeni Şafak. (2022c, 22 Eylül). İran’da Mahsa Amini gösterileri birçok kente sıçradı. Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/foto-galeri/dunya/iranda-mahsa-amini-gosterileri-bircok-kente-sicradi-2070086?page=1
• Yeni Şafak. (2022d, 22 Eylül). İran’da sokaklar savaş alanına döndü: 31 ölü. Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/dunya/iranda-sokaklar-savas-alanina-dondu-31-olu-3860065
• Yeni Şafak. (2022e, 23 Eylül). İran Cumhurbaşkanı Reisi: Düşmanlar kaos çıkarmak istiyor. Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/dunya/iran-cumhurbaskani-reisi-dusmanlar-kaos-cikarmak-istiyor-3860260
• Yeni Şafak. (2022f, 23 Eylül). İran’da Cumhurbaşkanı Reisi’den ‘Mahsa Amini’ uyarısı. Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/dunya/iran-cumhurbaskani-reisiden-mahsa-amini-uyarisi-3860127
• Yeni Şafak. (2022g, 24 Eylül). İran devlet televizyonu gösterilerde ölenlerin sayısının 35’e ulaştığını açıkladı. Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/dunya/iran-devlet-televizyonu-gosterilerde-olenlerin-sayisinin-35e-ulastigini-acikladi-3860290
• Yeni Şafak. (2022h, 25 Eylül). İran’daki protestolarda 41 kişi yaşamını yitirdi. Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/dunya/irandaki-protestolarda-41-kisi-yasamini-yitirdi-3860397
• Yeni Şafak. (2022i, 26 Eylül). İran’da hükümet yanlıları sokaklara döküldü. Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/dunya/iranda-hukumet-yanlilari-sokaklara-dokuldu-3860527