Öz
Türk-İslâm medeniyetinde kitap, “de ki: hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” mealindeki ayet (Zümer Sûresi 9. Âyet) örneğinde, ihata etmiş olduğu “saygınlık” önceliğinde yerleşik ve köklü bir kültüre işaret etmesiyle farklılık taşımaktadır. Kitabın, toplumu aydınlatma ve topluma önder olma vazifesi gören ulema sınıfının elinde doğup gelişmesi, kitap ile din olgusunun, yani İslâm’ın bir arada düşünülmesini gerekli kılmıştır. Bu nedenle yaratana, din adamına veya dinî kurallara gösterilen saygı ve hürmet aynı oranda kitaba da gösterilmiştir. Dolayısıyla eskilerde kitap sahibi olmak “kâmil insan” olmakla veya toplumda seçkin bir kimse olmakla eş anlamlıydı. Bu çalışmada, 1847 tarihli bir arşiv belgesinden[1] yola çıkarak Osmanlı dünyasında kitap ve sahaflık geleneği konularında bilgi verilmiş; aynı zamanda imam olan Akçaabatlı Derviş Mehmet’in kitap ticareti ile olan ilişkisi değerlendirilmiştir. Çalışma, Trabzon örneğinde, Osmanlı taşra yerleşimlerinin İstanbul ölçüsünde olmasa da, hatırı sayılır bir kitap kültürüne sahip olmalarına örnek teşkil etmesi açısından önem taşımaktadır.
Kaynakça
- a-Arşiv Belgeleri
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Cevdet-Maarif, Dosya No: 30, Gömlek No: 1473.
- BOA. 1 Numaralı Trabzon Ahkâm Defteri, s.83-90.
- BOA. Maarif Nezareti Fonu, Mektubi Kalemi (MF.MKT), Dosya No: 130, Gömlek No: 38.
- BOA. MF.MKT, 1238/43.
- BOA. A.MKT.DV, Dosya No: 21, Gömlek No: 16.
- Trabzon Şer’iyye Sicilleri, Defter No: 1889, sayfa No: 36a.
- b-Araştırma ve İncelemeler
- Akçaabad Vakfıkebir Nüfus Kütüğü 1835-1845, Haz. Ali Mesut Birinci ve diğerleri, Vakfıkebir Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayını, İstanbul 2012.
- Akçaabat-Vakfıkebir Öşür Defteri, Haz. Zehra Topal, İstanbul Vakfıkebir Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayını, Ankara 2005.
- AYDIN, Mahir, “Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfûs Tahrirleri”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri (28-30 Haziran 1989), İstanbul 1990, s.81-106.
- AYGÜN, Necmettin, "Ships and Sailors Blacksea Transportation in 18th Century", First International Congress of Eurasian Maritime History (İstanbul 5-8 November 2012), Seapower, Technology and Trade Studies in Turkish Maritime History, F. Günergün and others (ed), Piri Reis University Puplications, İstanbul 2014, pp.323-334.
- _____, “Dinî Hizmetlerin Gerçekleşmesinde Devletin Rolü Üzerine Bazı Tespitler: Osmanlı Dönemi Doğu Karadeniz Örneği”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM), S: 22, Güz 2007, s.61-82.
- _____, “XVIII. Yüzyılda Bir Osmanlı Valisi: Üçüncüoğlu Ömer Paşa ve Muhallefatı”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 7, Güz 2009, s.39-78.
- _____, Onsekizinci Yüzyılda Trabzon’da Ticaret, Serander Yayınları, İstanbul 2005.
- AYVAZOĞLU, Beşir, Üçüncü Tepede Hayat Beyazıt Meydanı’nın Derin Tarihi, Kubbealtı Neşriyâtı, İstanbul 2012.
- EMECEN, Feridun, Yavuz Sultan Selim, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul 2010.
- ERDOĞAN, Mustafa, “Bursalı Rahmî’nin Divanı Üzerine”, http:// turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/mustafa_erdogan_bursali_rahmi_divan.pdf.
- ERÜNSAL, İsmail E, Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri, Timaş Yayınları, İstanbul 2014.
- _____, Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar, Timaş Yayınları, İstanbul 2013.
- _____, “Hekimoğlu Ali Paşa Kütüphanesi”, DİA, C:17, 1998, s.173.
- GEDİKLİ, Fethi, Osmanlı Şirket Kültürü, İz Yayıncılık, İstanbul 1998.
- KILIÇ, Dündar Ali, “Tarih Boyunca Trabzon Havalisinde Kütüphaneler”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 17, 2001, s.305-313.
- KOCA, Ferhat, “İzmirî, Mevlânâ Mehmed”, DİA, C: 23, 2011, s.529-530.
- KUT, Turgut, “Dârü’t-tıbâa”, DİA, C: 9, 1994, s.10-11.
- KÜÇÜKERMAN, Önder, Kitabi Hamdi Efendi ve Trabzon, Boyut Yayıncılık, İstanbul 2014.
- NECİB ASIM, Kitap, (Haz. A. Yıldız), Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2012.
- ÖZCAN, Tahsin, “Nişâncızâde Muhyiddin Mehmed”, DİA, C: 33, 2007, s.161.
- PAMUK, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999, s.210.
- SABEV, Orlin, İbrahim Müteferrika ya da İlk Osmanlı Matbaa Serüveni (1726-1746), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2006.
- TOROS, Taha, Mâzi Cenneti I, İletişim Yayınları, İstanbul 1998.
- UZUNÇARŞILI, İ. H, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih kurumu Basımevi, Ankara 1988.
- YÜKSEL, Emrullah, “Birgivî”, DİA, C: 6, s.191-194.
Ayrıntılar
| Bölüm | Makaleler |
|---|---|
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Mayıs 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2016 Cilt: 10 Sayı: 20 |
