UZUN SAVAŞLAR DÖNEMİNDEN BİR KESİT: ERDEL’İN TEMEŞVAR’I GERİ ALMA TEŞEBBÜSLERİ (1596-97)

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 30, 429 - 450, 29.04.2021

Yusuf Heper

https://doi.org/10.18220/kid.929782

Öz

Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Osmanlı topraklarına katılan Temeşvar, yaklaşık 164 yıl Osmanlı hâkimiyetinde kalmıştır. 1552 yılında Ahmet Paşa’nın girişimleriyle Osmanlı sancağına dönüştürülen Temeşvar, Osmanlı-Habsburg güçleri arasında başlayan uzun savaşlara değin herhangi bir tehditle karşılaşmamıştır. Bu dönemde Eflak ve Boğdan voyvodaları ile birlikte merkezi otoriteye isyan eden Erdel Hâkimi Sigismund Bathory, bunun hemen öncesinde Banat bölgesinde bulunan Hristiyan ahaliyi isyana teşvik ederek bu işgallere zemin oluşturmak istemiştir. Özellikle Osmanlıların iç ve dış problemler yaşadığı dönemi fırsata çevirmek istediğinden, 1596 yılında Temeşvar’ı işgal edip Erdel topraklarına katmayı denemişse de, Tatar ordularının ve Cafer Paşa’nın yerinde olan yardımları sayesinde buna muvaffak olamamıştır. 1597 yılında şansını ikinci kez deneyen Sigismund, Erdel’de en güvendiği adamı olan Ştefan Josika komutasında birliklerini yeniden Temeşvar’a göndermiş, ancak herhangi bir netice elde edememiştir. 1598 yılında Satırcı Mehmed Paşa, Banat’ta baş gösteren Erdel tehdidini sonlandırmak için harekete geçmiş ve bölgede Osmanlı hâkimiyetini yeniden tesis etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Temeşvar, Erdel, Sigismund Bathory, Cafer Paşa, Mahmud Paşa, Gheorghe Broberly

A PICTURE FROM THE PROTRACTED WARTIME: ERDEL'S ATTEMPTS TO TAKE BACK TİMİŞOARA BACK (1596-97)

Öz

Timişoara joined the Ottoman lands in the reign of Suleiman the Magnificent era, has remained under Ottoman rule for approximately 164 years. Timişoara was transformed into an Ottoman sanjak with the initatives of Ahmed Pasha in 1552, then she did not face any threat until the struggle started between Ottoman-Habsburg known as “Long Wars”. During this period Transylvanian Voivod Sigismund Bathory rebelled against Porte together with Wallachia and Moldavian voivods. Before this Sigismund wanted to establish a ground for these invasions by encouraging the Christian population to revolt in the Banat region. Especially he wanted to take advantage of Ottoman’s internal and external problems and he tried to occupy Timişoara and annex it to Transylvanian land in 1596. Bu he could not succeed in this thanks to help of the Tatar armies and Cafer Pasha. Sigismund tried his luck for the second time in 1597, for this he sent again his troops back to Timişoara under the command of Ştefan Josica, who was his most trusted man in Transylvania, but he could not achieve any results. Satırcı Mehmed Pasha embark on an expedition to put an end the Transylvanian threat in Banat and he restablished Ottoman rule again in that region.

Anahtar Kelimeler

Timişoara, Transilyvania, Sigismund Bathory, Cafer Pasha, Mahmud Pasha, Gheorghe Broberly

Kaynakça

• Mühimme Defteri Numara 934.1 (1003/1594-1595)
• Mühimme Defteri Numara 934.2 (1004/1595-1596)
• Mühimme Defteri Numara 934 (1004/1595-1596)
• ANDREESCU, Ştefan, Relațiile între Habsburgi și Rusia: Misiunea La Moscova A Lui Nicolae Warkotsch (1593), Revista Istorică, Tom. IV/V-VI, Bucureşti 1993, ss. 511-537.
• ANGELİKA, Orgona, A Göncruszkai Kornisok Két Generácio Tulélési Stratégiái Az Erdélyi Elitben (1546 k.-1648), Eötvös Loránd Tudományegyetem Bölcsézettudományi Kar, Doktori Disszertacio, Budapest 2007.
• BOROVSZKY, Samu (szerk.), Magyarország Vármagyei és Városai, Országos Monografia Társaság, Budapest 1911. BULBOACĂ, Sorin, “Banii Lugojului şi Caransebeşului în Secolele XVI-XVII”, Banatica, 2018, ss. 297-320.
• Călători Străini Despre Țările Romăne, (Volum înrijit de Maria Holban şi colab.), C: III, Editura Științifică, București 1971.
• CANTACUZİNO, Gheorghe, Mihai Maxim v.d., Istoria Militară A Poporului Romăn, Epoca de Glorie A Oastei Celei Mari. A Doua Jumătate A Secolului Al XIV-lea-Prima Jumătate A Secolului Al XVI-lea, C: II, Editura Militară, București 1986.
• Ciro Spontoni, Historia Della Transilvania, Venetia, Appresso Giacomo Sarzina, MDCXXXVIII (1638).
• ÇETİN, Cemal, “Osmanlılarda Mesafe Ölçümü ve Tarihi Süreci”, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür Prof. Dr. Nejat Göyünç’e Armağan, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Selçuk Üniversitesi Matbaası, Eylül 2013, ss. 443-463.
• DECEİ, Aurel, “Încercarile Lui Sigismund Bathory de A Elibera Banatului și Timişoara de Turci”, Tibiscus, III, Muzeul Banatului, Timişoara 1974, ss. 171-180.
• DİACONESCU, Marius, “Găndirea Politică A lui Ștefan Josika Cancelarul Principelui Sigismund Bathory”, Acta Transylvanica, C: 1, Editura Scriptorum, București 2004, ss, 17-42.
• Documente Străine Despre Români, (Culegere de Documente întocmită de Manole Neagoe, Ioana Burlacu vd.), Direcția Generală a Arhivelor Statului din R.S.R., Bucureşti 1979.
• EMECEN, Feridun, “Uzun Savaşların Başlaması (1592-1606) ve Zitvatorok Anlaşması: Dönemin Çağdaş Osmanlı Kaynaklarının Değerlendirilmesi”, Osmanlı Klasik Çağında Savaş, Timaş Yay, İstanbul 2011, ss. 279-295.
• EMECEN, Feridun,, Onbeş Yıl Savaşları Tarihinden Bir Safha: Osmanlı Kaynaklarına Göre 1598 Varad Seferi”, Osmanlı Klasik Çağında Savaş, 2. Baskı, Timaş Yay., İstanbul 2011, ss.237-277.
• Eudoxiu de Hurmuzaki, Documente Privitore la Istoria Romănilor, C: III/II (1576-1600), Bucureşti 1888.
• FENEŞAN, Cristina, Vilayetul Timişoara (1552-1716), Editura Ariergarda, Timişoara 2014.
• ___, Banatul Ottoman: Studii Istorice, Editura Ariergarda, Timişoara 2017.
• FODOR, Pal, “Osmanlı-Avusturya Savaşları Öncesi Osmanlı Diplomasisi (1593-1606)”, Osmanlı, C: I, Ankara 1999, ss. 452-455. Gelibolulu Mustafa Ali ve Künhü’l-Ahbar’ında II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet Devirleri, (Yay. Haz: Faris Çerçi), C: III, Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri 2000.
• Giovanni Sagredo, Memorie Istoriche de Monarchi Ottomani, Bologna, (M.DC.LXXIV) 1674.
• Hadtörténeti Intézet és Múzeum, Térképtár.
• Hasan Bey-zâde Ahmet Paşa, Hasan Bey-zâde Târîhi, Metin ve İndeks (1003-1045/1595-1635), (Haz.) Şevki Nezihi Aykut, C: III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2004.
• HAȚEGAN, Ion, Prin Timișoara de Odinioară: De la Începuturi pănâ la 1716, Editura Banatul, Timşioara 2006.
• ____, “Vilayetul de Timişioara: 1552-1716”, Cronologia Banatul II/2, Editura Banatul şi Artpress, Timişoara 2005.
• ____ , “Asediul Timişoarei Din Anul 1596 Într-o Relatare Germană de Epocă”, Tibiscum, XI, Caransebeş 2003, ss. 333-341.
• HEPER, Yusuf, “Tuna Yalılarında Mihai Viteazul Tehdidi (1598): Osmanlı-Romen Kaynakları Işığında Yeni Bir Değerlendirme”, Karadeniz Araştırmaları, XVII/68 (2020), ss. 889-900.
• IORGA, Nicolae, Istorıa Lui Mihai Viteazul, Editura Militară, Bucureşti 1968.
• İbrahim Peçevi, Tarih-i Peçevi, C: II, Matbaa-i Amire, İstanbul 1866.
• Kâtib Çelebi, Fezleke (1000-1065/1591-1655), (Haz.) Zeynep Aycibin, C: I, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2006.
• Letopisețul Cantacuzinesc (1960), Istoria Țării Romînești (1290-1690), (Ediție Critică Întocmită de C. Grecescu și D. Simonescu), Editura Academiei Republicii Populare Romăne, Bucureşti 1960.
• MAXİM, Mihai, “Lipova”, DİA, C: XXVII, Türk Diyanet Vakfı Yayınları Ankara, 2003, ss. 193-194.
• Mehmed b. Mehmed er-Rûmî, Nühbetü’t-Tevârih ve’l Ahbâr, (Haz.) Abdurrahman Sağırlı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000.
• Mustafa Naîmâ Efendi, Târih-i Na’îmâ, (Haz.) Mehmed İpşirli, C: I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
• REZACHEVİCİ, Constantin, “Mihai Viteazul şi Dacia Lui Sigismund Bathory de la 1595”, ARGESIS, Studii și Comuniări, seria Istorie Tom. XII. Muzeul Județan Argeș, Argeş 2003, ss. 155-163.
• Richard Knolles, The Generall Historie of the Turkes, from the first begining of that Nation to the Rising of the Ottoman Familie: Untill all the Notable Expeditions of the Christian Princes Against Them, London 1603.
• Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî, (Haz.) Mehmet İpşirli, II, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Szilagyi Sandor, Monumenta Comitialia Regni Transilvanie, C: III ve IV, Budapesta 1877-78.
• SUDAR, Balazs, “The Principality of Transilvania and The Ottoman Province of Eger 1596-1660”, Tributaries and Peripheries of the Ottoman Empire, Brill, Leiden-Boston 2020, ss. 134-161.
• TRAPCEA, Thedor, “Contribuții Inedite Privind Lupta Anti-Ottomană În Banat 1594-1597”, Tibiscum, IV, Caransebeş 1986, ss. 275-278.
• Topçular Kâtibi Abdülkadir Efendi Târîhi, C: I, (Haz.) Ziya Yılmazer, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C:III, II. Kısım: XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
• VERESS, Andrei, Documente Privitoare la Istoria Ardealului, Moldovei şi Țării Românești: Acte şi Scrisori, C: IV ve V (1593-1599), Cartea Romănească, Bucureşti 1932.
• VİCOL, Cristian, O Scurtă Istorie A Timişioarei Până la 1716, Editura Eurostampa, Timişoara 2016.