XVIII. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA KARS EYALETİNİN İDARECİLERİ

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 38, 181 - 200, 20.04.2025

Ersin Doğantekin

https://doi.org/10.18220/kid.1680156

Öz

Kars, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine girmiştir. Kars’ın serhadde olması hasebiyle hem yönetimi hem de güvenliği devlet için her zaman önemli bir konu olmuştur. Doğu’dan ve Kafkasya’dan gelen saldırılara karşı önemli bir kale görevini gören Kars, bu bölgelere yapılacak seferler sırasında da üs görevi görmüştür. Bu nedenle Kars’ın idaresine atanacak valilerin genellikle coğrafyaya hâkim tecrübeli mîr-i mîranlar veya vezirler arasından seçildiği söylenebilir.
Bu çalışma 1750-1801 yılları arasındaki Kars’a atanan idarecilerin atama tarihlerini, önceki görevlerini, Kars’tan ayrılışlarını ve sonraki görevlerini ihtiva etmektedir. Çalışmanın ana kaynaklarını Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan atama kayıtlarını ihtiva eden defterler ve belgeler ile döneme ait kronikler oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Vali, Beylerbeyi, Kars, Osmanlı Devleti

ADMINISTRATORS OF KARS PROVINCE IN THE SECOND HALF OF THE 18TH CENTURY

Öz

ABSTRACT
Kars came under Ottoman rule during the reign of Suleiman the Magnificent. As a frontier town, its administration and security were of critical importance to the state. Serving as a key fortress against attacks from the East and the Caucasus, Kars also functioned as a base for campaigns into these regions. It can be said that the governors appointed to administer Kars were typically selected from experienced mîr-i mîrans or viziers with a solid understanding of the region. This study focuses on the administrators appointed to Kars between 1750 and 1801. It examines their dates of appointment, their previous positions, their departure from Kars, and their subsequent roles. The research draws on books, documents from the Ottoman Archives of the Presidency of the Republic of Turkey, and contemporary chronicles.

Anahtar Kelimeler

Governor, Beylerbey, Kars, Ottoman Empire

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Asafî, Tahvil(Nişan) Defterleri (A. DVNSNŞT.d.), 16, 53.
• Bab-ı Asafî, Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM. d.), 154, 155, 157, 158, 159, 162.
• Bab-ı Asafî, Ruus Kalemi Defterleri (A. RSK.d.), 1578, 1589, 1593, 1601, 1698.
• Bab-ı Asafî, Nişan ve Tahvil Defterleri (A.NŞT.d.), 1386, 1390.
• Ali Emiri, Abdülhamid I(AE. SABH.I ), 41/2998.
• Ali Emiri, Mahmud I (AE. SMHD.I), 265/21471.
• Ali Emiri, Osman III (AE. SOSM. III), 96/7358.
• Cevdet Dâhiliye (C.DH), 139/6949, 299/14926, 325/13216, 334/16666, 348/17385.
• Topkapı Sarayı Müzesi Evrakı (TS. MA.e), 534/2, 788/65.
• Ahmed Vasıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakaikü’l-Ahbâr, Haz. Mücteba İlgürel, TTK, Ankara 1994.
• AKYÜZ, Jülide, “16. ve 19. Yüzyıllar Arasında Kars Tarihi”, Kars Beyaz Uykusuz Uzakta, YKY, İstanbul 2006, ss. 77-93.
• AKYÜZ, Jülide, “Kadim Şehir Kars II”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, S: 6, İstanbul Mayıs 2015, ss. 57-98.
• AYDIN, Bilgin-GÜNALAN, Rıfat, “Ruus Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Osmanlı Eyalet Teşkilatı ve Gelişimi”, Osmanlı Araştırmaları, S: 38, İstanbul 2011, ss. 27-160.
• AYDIN, Dündar, Erzurum Beylerbeyiliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535-1566), TTK, Ankara 1998.
• AYDIN, Meltem, “Kars Kalesi’nin Yeniden İnşası ve Kars Beylerbeyliği’nin Kurulması (1578-1590)”, International Social Sciences Studies Journal, Vol: 7, Issue: 89, Bakü 2021, ss. 4680-4695.
• BAŞAR, Fahameddin, Osmanlı Eyâlet Tevcihatı (1717-1730), TTK, Ankara 1997.
• BİLGE, Sadık Müfit, Osmanlı Çağı’nda Kafkasya 1454-1829 (Tarih-Toplum-Ekonomi), Kitabevi, İstanbul 2012.
• Çeşmî-zâde Mustafa Reşid, Çeşmî-zâde Tarihi, Haz. Bekir Kütükoğlu, İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1959.
• ÇİÇEK, Hikmet, (Vekâyi-nüvis) Sadullah Enverî Efendi ve Tarihi’nin II. Cildinin Metin ve Tahlili (1187/-1197/1774-1783), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi TAE, Erzurum 2018.
• FİDAN, Fadimana, “Osmanlı-Safevi Savaşlarında Kars ve Erzurum’un Zahire Tedarikindeki Rolü (1730-1732)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C: 11, S: 55, Şubat 2018, ss. 259-269.
• GÜNDÜZ, Tufan, “Kars”, TDVİA, C: 24, İstanbul 2001, ss. 515-518.
• İNBAŞI, Mehmet, “Erzurum Eyâleti ve İdarecileri (1750-1800)”, Prof. Dr. Enver KONUKÇU Armağanı, Berikan Yayınevi, Ankara 2012, ss. 521-533.
• İNBAŞI, Mehmet, “Trabzon/Batum Eyâleti Valileri (1755-1795)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S: 31, Erzurum 2006, ss. 161-191.
• İNBAŞI, Mehmet,“Van Valileri (1755-1835)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Zeki Başar Özel Sayısı, S: 29, Erzurum 2006, ss. 195-212.
• İNBAŞI, Mehmet, “XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Çıldır Eyâleti ve İdarecileri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C: 7, S:1, 2006, ss. 77-94.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Beylerbeyi”, TDVİA, C: 6, İstanbul, 1992, ss. 69-74.
• İzzî Süleyman Efendi, İzzî Tarihi (Osmanlı Tarihi 1157-1165/1744-1752), Haz. Ziya Yılmazer, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2019.
• KILIÇ, Orhan, Osmanlı Devleti’nin İdarî Taksimatı Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Şark Pazarlama, Elazığ 1997.
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Kars Tarihi, C: I, Işıl Matbaası, İstanbul 1953.
• KOP, Yaşar, 1828-1829 Osmanlı- Rus Savaşı’nda Kars ve Çevresi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE, Erzurum 1999.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, Osmanlı-İran Siyâsî Münasebetleri (1578-1612), İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1993.
• Mehmed Hâkim Efendi, Hâkim Efendi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1166-1180/1752-1766), C: I, Haz. Tahir Güngör, Ed. Ziya Yılmazer, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2019.
• Mehmed Hâkim Efendi, Hâkim Efendi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1166-1180/1752-1766), C: II, Haz. Tahir Güngör, Ed. Ziya Yılmazer, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2019.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, C: 3, Çev. Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• ORHANKAZİ, Sibel, “Nadir Şah’ın Kars Kuşatması, Kars Kalesi Tahkimatı ve Ordu İaşesi (1744-1747)”, Cenûbî Garbî Kafkas Hükümeti’nin Kuruluşu’nun 100. Yılı Münasebetiyle Kars ve Güney Kafkasya Tarihi Yazıları, Ed. Muharrem TURP, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2019, ss. 131-146.
• ORHANKAZİ, Sibel, “XVIII. Yüzyılın Sonlarında Osmanlı Sınır Muhafazasında Kars Kalesi”, OTAM, S: 54, Güz 2023, ss. 135-151.
• ÖNAL, Ahmet, “Sivas Eyaleti Valileri ve Beylerbeyileri (1753-1792)”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi Tarihin Peşinde, S: 21, 2019, ss. 25-55.
• ÖZBAY, Kadir, 177 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyon ve Tahlili (H.1192-1193/M.1777-1778), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi SBE, Van 2008.
• SAĞLAM, Nevzat, Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü’l-Âsâr ve Haka’iku’l-Ahbâr’ı 1166-1188/1752-1774, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul 2014.
• SARIKAYA, Hüseyin, Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü’l-Âsâr ve Haka’iku’l-Ahbâr’ı 1209-1219/1794-1805, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul 2013.
• Sırrı Efendi, Risâletü’t-Târîh-i Nâdir Şâh (Makâle-i Vâkı’a-ı Muhâsara-i Kars), Haz. Mehmet Yaşar Ertaş, Kitabevi, İstanbul 2012.
• ŞAHİN, İlhan, “XV ve XVI. Asırlarda Osmanlı Taşra Teşkilatının Özellikleri”, XV. ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, İstanbul 1999.
• TOPRAK, Seydi Vakkas, Nuri Tarihi, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, İstanbul 2011.
• URAL, Selçuk-ORAT AKYÜZ, Jülide- ARSLAN ORAN, Nebahat- BİNGÖL, Akın- TÜYSÜZ, Ş. Cem, Kars Tarihi Geçmişten Cumhuriyete, Eser Ofset ve Matbaacılık, Kars 2011.
• ÜNSAL, Emin, Osmanlı Devleti’nin Kafkasya Politikaları ve Çıldır Valisi Süleyman Paşa’nın Faaliyetleri (1771-1791), Basılmamış Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi SBE, Edirne 2021.
• XVIII. Yüzyılda Osmanlı Bürokrasisi Merkez ve Taşra Yöneticileri 1756-1792, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Yayın No:3, İstanbul 2019.