MUHTASARU’T-TAHÂVÎ’NİN HANEFÎ MEZHEBİ TARİHİNDEKİ YERİNE MÜELLİFİN TERCİHLERİNİN ETKİSİ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 39 - 55, 30.06.2018

Abdurrahman Bulut

Öz

Tahâvî Muhtasar’ında
Hanefî imâmları arasındaki ihtilaflı meseleleri nakletmekte ve bu meselelerde
Hanefî imâmlarının görüşleri arasından birini وبه نأخذ ifadesiyle açıkça tercih
etmektedir. Bu çalışmada Tahâvî’nin Muhtasar’ında sarih ifadelerle
yapmış olduğu tercihleri incelenmiş, özellikle bu tercihlerin muhtasar telif
geleneği içerisinde Muhtasaru’t-Tahâvî’nin edinmiş olduğu yere etkisi
araştırılmıştır. Tahâvî’nin tercihleri Hanefî imâmlarının görüşleriyle mukâyese
edildiğinde daha çok Ebû Yûsuf ve İmâm Muhammed’in görüşlerini tercih ettiği
görülmektedir. Nitekim Tahâvî, naklettiği ihtilaflı meselelerin yaklaşık
%75’inde Ebû Hanife’ye muhâlefet etmektedir. Muhtasaru’t-Tahâvî’nin
Hanefî mezhebi içerisinde yaygın olarak kullanılan ve mûtemed kabul edilen
muhtasarlarda esas kaynak olarak kullanılmadığı ve mezhep içerisindeki
etkisinin nispeten zayıf olduğu görülmektedir. Buna etki eden önemli
sebeplerden biri olarak Tahâvî’nin sarâhaten yapmış olduğu tercihlerinin büyük
kısmının Ebû Hanife’nin değil de Sâhibeyn’in görüşleri doğrultusunda olması
düşünülmektedir. Nitekim mezhep içerisinde etkili olan meşhûr ve mûteber
muhtasarlarda büyük oranda Ebû Hanife’nin görüşlerinin tercih edilmiş olması bu
düşünceyi teyid etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Hanefi, Tahavi, Muhtasar, Tercih

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. “Dürerü’l-hukkâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 27-28. Ankara: TDV Yayınları, 1994.Apaydın, Yunus. “Kerhî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 285-287. Ankara: TDV Yayınları, 2002.Bardakoğlu, Ali. “Hanefî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 1-21. Ankara: TDV Yayınları, 1997.Bedir, Murteza. Buhâra Hukuk Okulu. İstanbul: İsam Yayınları, 2014. Bedir, Murteza. “Vikâyetü’r-rivâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 106-108. Ankara: TDV Yayınları, 2013.Bulut, Abdurrahman. Ebû Ca‘fer et-Tahâvî’nin Muhtasar’ındaki Tercihleri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2014.Bürhânüşşerîa. Vikâyetü’r-rivâye (Şerhu’l-Vikâye ile birlikte). thk. Dr. Salâh Muhammed Ebu’l-Hac. Ammân: Dâru’l-Varrâk, 2006.Cessâs, Ebû Bekr er-Razi. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. Ismetullah Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.Dihlevî, Abdülaziz. Büstanü`l-muhaddisin, trc. Ali Osman Koçkuzu. Ankara: TDV Yayınları, 1997.Ençakar, Orhan. Kerhî’nin Muhtasar’ının Hanefî Muhtasar Geleneğine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.el-Fetâvâ’l-Hindiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.Güngör, Mevlüt. “Cessâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 427-428. Ankara: TDV Yayınları, 1993.Habeşî, Abdullah b. Muhammed. Câmiu’ş-şurûh ve’l-havâşî. Ebûzabî: el-Mecma‘u’s-sekâfî, 2004.Has, Şükrü Selim. “Mülteka’l-ebhur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 549-552. Ankara: TDV Yayınları, 2006.Halebî, İbrahim b. Muhammed. Mülteka’l-ebhur (şerhi Mecme‘u’l-enhur ile birlikte). thk. Halil Imrân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr alâ’d-Dürri’l-muhtâr şerhi Tenvîri’l-ebsâr. thk. Adil Ahmed-Ali Muhammed. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 1994.İbn Mâze, Bürhânüddin. el-Muhîtü’l-bürhânî fi’l-fıkhi’n-Nu‘mânî. thk. Abdülkerim Sami el-Cündî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’-dekâik. thk. Zekeriyya Umeyrat. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.İbnü’l-Hümâm, Muhammed b. Abdülvahid. Fethu’l-kadîr. thk. Abdürrezzâk Ğâlib el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.İbnü’s-Sâatî, Ahmed b. Ali. Mecma‘u’l-bahreyn ve mülteka’n-neyyireyn. thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.İltaş, Davut. “Tahâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010.Kallek, Cengiz. “el-Hidâye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 471-473. Ankara: TDV Yayınları, 1998.Kallek, Cengiz. “Kudûrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 321-322. Ankara: TDV Yayınları, 2002.Kâsânî, Alâüddîn. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. thk. Ali Muhammed-Adil Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn an esmâi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs el-Arabî, t.y.Kaya, Eyyüp Said, Mezheblerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlâl. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.Kaya, Eyyüp Said, “Muhtasar (Fıkıh)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 61-62. Ankara: TDV Yayınları, 2006.Kaya, Eyyüp Said. “Şerh (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 560-564. Ankara: TDV Yayınları, 2010.Kaya, Eyyüp Said, “Zâhirü’r-rivâye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 101-102. Ankara: TDV Yayınları, 2013.Kevserî, Zâhid, el-Hâvî fî sîreti’l-imâm Ebî Ca‘fer et-Tahâvî, el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1999.Koca, Ferhat. “el-Muhtasar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 64-66. Ankara: TDV Yayınları, 2006.Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn. el-Muhtasar (şerhi el-Lübâb ile birlikte). thk. Abdürrezâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2007.Kureşî, Abdülkâdir. el-Cevâhiru’l-mudıyye fî tabakâti’l-Hanefiyye. Riyâd: Dâru’l-Ulûm, 1978.Leknevî, Abdülhay. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. thk. Ahmed ez-Zabî. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1998.Mercânî, Şihâbüddîn. Nâzûratu’l-hak fî fardıyyeti’l-ışâi ve in lem yeğıbi’ş-şefak. thk. Orhan Ençakar-Abdülkâdir Yılmaz. İstanbul: Dâru’l-Feth-Dâru’l-Hıkme, 2012.Merğînânî, Ebü’l-Hasen. Bidâyeti’l-mübtedî (şerhi el-Hidâye ile birlikte). Kâhire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, t.y.Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-Muhtâr. thk. Şuayb Arnavut. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2010.Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-Muhtâr li’l-fetvâ. thk. Sâid Bekdâş. Medine-i Münevvere: Dârü’s-Sirâc, 2012.Molla Hüsrev. Gurerü’l-ahkâm (şerhi Dürerü’l-hukkâm ile birlikte). nşr. Yusuf Ziya-Lofçalı Râşid. Ahmed Kâmil Matbaası, 1329.Nesefî, Ebü’l-Berekât. Kenzü’d-dekâik (şerhi Tebyînü’l-hakâyık ile birlikte). thk. Ahmed Inâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.Nesefî, Ebü’l-Berekât. Kenzü’d-dekâik. thk. Sâid Bekdâş. Menide-i Münevvere: Dârü’s-sirâc, 2011.Nezir Ahmed, Abdullah. el-İmâm Ebû Ca‘fer et-Tahâvî Fakîhen. Doktora Tezi, Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, 1408/1987.Nezir Ahmed, Abdullah. Ebû Ca‘fer et-Tahâvî el-imâmü’l-muhaddisü’l-fakîh. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1991.Özel, Ahmet. “Fıkıh (Literatür)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 14-22. Ankara: TDV Yayınları, 1996.Özel, Ahmet. “Haskefî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 387-388. Ankara: TDV Yayınları, 1997.Özel, Ahmet. Hanefî Fıkıh Âlimleri. Ankara: TDV Yayınları, 2013.Özel, Ahmet. “Hanefi Mezhebi (Literatür)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 21-27. Ankara: TDV Yayınları, 1997.Özel, Ahmet. “İbn Âbidîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 292-293. Ankara: TDV Yayınları, 1999.Özel, Ahmet. “İbnü’s-Sââtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 190-192. Ankara: TDV Yayınları, 2000.Özel, Ahmet. “Timurtâşî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41: 188-189. Ankara: TDV Yayınları, 2012.Saymerî, Ebû Abdillah. Ahbâru Ebî Hanife ve ashâbihî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1976.Şemrânî, Abdullah b. Muhammed. el-Medhal ilâ ilmi’l-muhtasarât. Riyâd: Dâru’t-Tayba, 2008.Şirâzî, Ebû İshâk. Tabakâtü’l-fukahâ. nşr. Halil Meyyis. Beyrut: Dâru’l-Kalem, t.y.Şürünbülâlî, Hasan b. Ammâr. Merâkı’l-felâh. thk. Salâh b. Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.Tahâvî, Ebû Ca‘fer. el-Muhtasar. nşr. Ebu’l-Vefâ el-Efgânî. Kâhire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1370/1951.Tahâvî, Ebû Ca‘fer. Mukayeseli Hanefi Fıkhı. trc. Soner Duman. İstanbul: Beka Yayınları, 2013.Yaman, Ahmet. “Kenzü’d-Dekâik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 261-262. Ankara: TDV Yayınları, 2002.