Vakfa Dair Bir Tetkik

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 325 - 346, 26.06.2020

Ayhan Hira

Öz

İslam hukukundaki vakıf, hakkın ıskatı ve basit bir tasarruftan ibarettir. Fıkıh kitaplarında vakfın kuruluşu, icap-kabul yoluyla kurulan bir akdi değil, bir fiilin mutlak olarak gerçekleşmesini; vakfedenin, malını vakfetmesini ifade eder. Cahiliye döneminde dinî hizmetlerde kullanılmak üzere malın süresiz tahsisi bilinmektedir. Fakat bu durum, vakfın İslam hukukuna ait ve kendine özgü hukukî nitelikleri bulunan bir müessese olduğu gerçeğini değiştirmez. Roma hukukunda kısmen benzerlik taşıyan müesseseler bulunmakla birlikte, bunların İslam hukukunda ibadet ve iyilik temelli vakıfla aynı olduğu söylenemez. Osmanlı döneminde vakıflar “vakf-ı âdî” adıyla asıl gayesinin dışında bir tür verasetin, mülkiyetin müsadereden korunmasının ve borcundan dolayı aleyhinde başlayacak adlî takipten korunmanın aracı haline getirilmiştir. Ebu Yusuf’un, vakıf müessesesinin genişlemesine, vakıf lehtarlarının şükran duymasına, mülkiyeti elinde bulundurmak suretiyle vakfedenin hayat tarzına halel gelmemesine ve ahirette sevap kazanmasına imkân tanıyan görüşü bunun önünü açmıştır. Osmanlı uygulamalarını da dikkate alan Avrupalı hukukçuların bir kısmı, vakfı yeni bir veraset gibi, diğer bir kısmı da vasiyet ve hibe hükmünde bir akit gibi telakki etmişlerdir. Onlar batı hukukunun temel esaslarının etkisinden kurtulamayarak vakıf kurumuna kendi hukuk ölçütleriyle baktıklarından, bu benzetmeleri İslam hukuku bakımından hatalıdır. Zira İslam hukukunda vakıf, Fransız hukukundaki kendine özgü şartlara bağlı olan hibeye benzemediği gibi, hibe ve vasiyet ile vakıf arasında esaslı farklar vardır. Osmanlı’da ve diğer İslam ülkelerinde vakfın kamu tüzel kişiliğine sahip olduğu kabul edilmiştir. Bununla birlikte, vakıf lehtarlarından birisi vefat edince onu takip edenin vakıftan istifade hususunda ona halef olması, vakfın özel bir veraset nizamını oluşturduğu kanısına yol açmış ve bazı İslam ülkelerinde bulunan karma mahkemeler, vakfı, vakfedenin iradesine bağlı olarak çalışan bir tür veraset kurumu sayma yanlışına düşmüşlerdir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Vakıfları, Hüseyin Naci, Vakıf, Akit, Tüzel Kişilik

Kaynakça

• Hüseyin Naci. “Vakfa Dair Bir Tedkik”. Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası. 2/12 (Teşrini Sani 1338/Kasım 1922): 94-114.