Devletlerarası Hukuk Bağlamında Hz. Peygamber’in Ehl-i Kitap ve Müşriklerle Münasebetleri

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 689 - 716, 20.12.2022

Muhammed Hüsnü Çiftçi

https://doi.org/10.5281/zenodo.7444219

Öz

Hz. Peygamber (s.a) gerek Mekke gerekse Medine döneminde müşriklerle yazılı veya sözlü pek çok antlaşmanın tarafı olmuştur. Bunların ilki Câhiliye döneminde Mekke’de Hilfü’l-Fudûl teşkilatına üye olması kabul edilirken Hz. Peygamber’in taraf olduğu asıl muâhedeler Medine’ye hicretten sonra devlet başkanı statüsünde yazılı olarak yaptığı antlaşmalar şeklinde kendisini göstermektedir. Hicretin birinci yılında Medine’de yaşayan mevcut kabilelere yönelik hazırlanan Medine Vesikası (Sahife), Medine İslâm Devleti’nin ilk temellerini atmıştır. Hicretin ikinci (623) yılı farklı aralıklarla Damre, Gıfâr ve Cüheyne, Müdlic, Eslem; beşinci yılı (627) Gatafan, Abd b. Adî ve Fezâre; altıncı yılı (628) Mekke müşrikleriyle Hudeybiye; daha sonraki süreçte ise Huzâa ve Sakîf gibi müşrik kabilelerle bazı antlaşmalar yapılmıştır. Tüm bu antlaşmalarda Hz. Peygamber’in takınmış olduğu tavır ve uygulamalar İslam Devletler Hukuku literatürüne kaynaklık teşkil etmiştir. Nitekim İmam Muhammed es-Siyerü'l-kebîr adlı eserinde bunları sistematik olarak vermeye çalışmıştır. Bu çalışmada ayrıca İslâm Devletler Hukuku’nun ilk kaynaklarından sayılan es-Siyerü'l-kebîr ile bu alanda batılıların öncü kabul ettikleri Hugo Grotius’un Savaş ve Barış Hukuku isimli eserlerini yer yer mukayese etme imkânı bulduk. Bu bağlamda her iki hukukun temel prensipleri hususunda benzer veya farklı yönlerini gerek İslâm hukuku klasik kaynakları gerekse batılı kaynaklar çerçevesinde değerlendirmeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Müşriklerle Antlaşma, Uluslararası Hukuk, Medine Vesikası, Hudeybiye Antlaşması

İn the Context of İnterstate Law Evaluation of the Holy Prophet’s Treaties With Polytheists

Öz

The Holy Prophet (s.a) during both Mecca/Makkah and Medina, he was a party to many written or oral treaties with polytheists. The first of these is considered to be a member of the Organization of Hilfu'l-Fudul in Mecca during the period of ignorance. The real treaties that the Holy Prophet was a party to showed themselves in the form of written agreements he made in the status of the head of state after the migration to Medina. The Medina Agreement, prepared for the existing tribes living in Medina in the first year of the hijra, laid the first foundations of the Islamic State of Medina. In the second (623) year of the Hijra, different styles of Damre, Gıfar and Juheyna, Müdlic, Eslem; the fifth year (627) Gatafan, Abd Adi and Fezare; in the sixth year (628), Hudaybiyah was made with the polytheists of Mecca; in the later period, some treaties were made with polytheists such as Huzaa and Sakif.
In all these treaties, The attitudes and practices of the Holy Prophet constituted a source for the Islamic State Law literature. As a matter of fact, Imam Muhammad tried to give them systematically in her work called Siyar al-kabir. In this study, we also had the opportunity to compare es-Siyerü'l-kebir, which is considered to be one of the first sources of Islamic International Law, and Hugo Grotius's War and Peace Law, which is considered a pioneer in this field by the westerners. In this context, we have tried to evaluate the similarities or differences in the basic principles of both laws within the framework of both classical sources of Islamic law and western sources.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Agreement With Polytheists, International Law, Medina Agreement, Treaty of Hudaybiya

Kaynakça

• Abadan, Yavuz. Grotius ve Tabiî Hukuk. İstanbul: Kenan Basımevi, 1939.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hukkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. çev. Raşit Gündoğdu. İstanbul: Osmanlı Yayınevi, ts.
• Altuğ, Yılmaz. Devletler Umum Hukuku. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1995.
• Aral, Berdal. Uluslararası Hukukta Meşru Müdafaa Hakkı. Kırıkkale: Siyasal Kitabevi, 1999.
• Avde, Nasır Abdullah. el-Esrâ: Hukûkuhum, vâcibâtuhum, ahkâmuhum. Ürdün: Dâru Künûzü’l-Marife, 2012.
• Azarkan, Ezeli. Uluslararası Ceza Mahkemesi. Kırklareli: Beta Basım, 2003.
• Beyhakî, es-Sünenü’l-Beyhakî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: y.y, 2011.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-i İslâmiyye ve Istılahat-i Fıkhiye Kamusu, İstanbul: 1965
• Birsel, Cemil. Devletler Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1940.
• Bûtî, Muhammed Saîd Ramazân. Fıkhü Sîreti’n-Nebevîyye. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2012.
• Bozkurt, Enver. Türkiye’nin Uluslararası Hukuk Mevzuatı. Konya: y.y, 1992.
• Bozkurt, Nebi. “Eman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/79-81. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Bozkurt, Nebi. Sabri, Mustafa. “Medine”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Küçükaşcı Ansiklopedisi. 28/311-318. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Çiftçi, Muhammed Hüsnü. “Şerhu's-Siyeri'l-Kebîr”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/1 (2021), 241-246.
• Doğan, İlyas. Devletler Hukuku. Ankara: Astana Yayınları, 2013.
• Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî. el-Emvâl. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1989.
• Ebû Yûsuf, Yakûb b. İbrâhim b. Habîb el-Ensârî el-Kûfî. Kitâbu’l-Harâç. Kahire: el-Matbaatü's-Selefiyye, 1977.
• Ebü’l-Mehâsin, Yûsuf b. Mûsâ el-Hanefî. el-Mu’tasar mine’l-Muhtasar min Müşkili’l-âsâr. Beyrut: Alemü’l-Kütüp, ts.
• Eid Fethi Abdelaziz- Akın, Mehmet. “Hz. Peygamber'in Gayri Müslimlerle Olan İlişkisi”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 60 (Haziran 2018). 121-146.
• Ertit, Volkan. Sekülerleşme Teorisi. Ankara: Liberte Yayınları, 2019.
• Gazzâlî, Muhammed. Fıkhu’s-sîre. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1989.
• Gözler, Kemal. “Uluslararası Antlaşmaları Akdetme ve Onaylama Yetkisi”. Ankara Üniversitesi SBF isi 56/2 (2001). 71-101.
• Gündüz, Aslan. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Teşkilatlar. İstanbul, Beta Basım Yayım, 1987.
• Grotius, Hugo. Savaş ve Barış Hukuku. çev. Seha L. Meray. Ankara: Ankara Üniversitesi. Basımevi, 1967.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sîretü’n-nebevîyye. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik. es-Siretü'n-nebevî. Kahire: Dâru’r-Reyyân, ts.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed. Zâdü’l-me‘âd. thk. Şuayb Arnaût. Abdulkâdir Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. Sîretü hayri’l-ibâd. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2000.
• İbn Recep el-Hanbelî. Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ahmed. Ahkâmü’l-havâtim ve mâ yeteallak bihâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1987.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa'd. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İbn Teymiyye. Mecmû‘u’l-fetâvâ. Riyâd: Dâru Alemi’l-Kütüb, 1991.
• İpşirli, Mehmet. “Elçi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/3-15. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Hamd Yûsuf İbrahim. Ahkâmu’l-Harb ve Silmî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2017.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm’da Devlet İdaresi. çev. Kemal Kuşçu. Ankara: Nur Yayınları, 1979.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Anayasa Hukuku. İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
• Hamidullah, Muhammed. el-Vesâikü’s-siyâsiyye. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1983.
• Hamidullah, Muhammed. el-Vesâikü’s-siyâsiyye. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi, 1997. 310.
• Hurç, Ramazan. “Hz. Muhammed’in Müşrikler ile Yaptığı Antlaşmaların Siyasal Anlamda Bir Bakış”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2001). 21-40.
• Kal‘acî, Muhammed Revvâs. “Emân”. Mu’cemu lügati’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1988.
• Kapar, M. Ali. “Hz. Peygamber'in Diplomatik Münasebetleri”, İslâmî Araştırmalar, (Ekim 1987), 70-78.
• Kapar, Mehmet Ali. Heyetler. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
• Karâfî, Ebü'l-Abbâs Şehâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdürrahîm. ez-Zahîre. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî. 1994.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâi‘ü’s-sanâ’i‘fî tertîbi'ş-şerâi'. thk. Ali Muhammed Muavviz. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru'l-Küttâbi’l-Arabî, 1982.
• Kavakçı, Yusuf Ziya. Suriye-Roma Kodu ve İslâm Hukuku. Ankara: Baylan Matbaası, 1975.
• Kelebek, Mustafa. “İslâm Hukuk Felsefesi Açısından Medine Vesikası”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2000). 344-345.
• Kemâlüddîn İbnü’l-Hümâm Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd. Fethü’l-kadîr. b.y.: y.y, 1970.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay. et-Terâtibü’l-idâriyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1962.
• Kevserî, Muhammed Zâhid b. el-Hasan b. Ali Zâhid. Bülûğü’l-emânî. Kahire: Mektebetü’l-Hanci,1952.
• Khoduri, Majid. İslâm’da Savaş ve Barış. çev. Nejdet Özberk. İstanbul: Fener Yayınları, 1998. 246-247.
• Köksal, M. Asım. Hz. Muhammed ve İslâmiyet. İstanbul: Misvâk Yayınları, 1980.
• Lütem, İlhan. Harp Suçları ve Devletlerarası Hukuk. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1951.
• Marcel A. Boisard. Batının Kamu ve Uluslararası Hukukuna İslâm’ın Muhtemel Tesiri Üzerine. çev. Şemdettin Ulusal. Marife Dergisi 4/2 (2004). 245-266.
• Muhammed Abdülmün'im Abdülhâlik. el-Cerâimü'd-devliyye. Kahire: Dâru Nehdâti Mısr, 1989.
• Muhammed Bahâeddin Bâşât. el-Muâmeletü bi’l-misl fi’l-kânûni’d-düvelî. Kahire: el-Hey’etü’l-Âmme li’ş-Şuûni’l-Metâbi’ el-Emiriyye, 1974.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Şerhu’l-Müslim. thk. Rıdvân Câmi‘ Rıdvâ. Kahire: Müessesetü’l-Muhtâr, 2001.
• Nomer, Ergin. Teb’a İle Yabancının Hukukî Müsavatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Hukuk Fakültesi. Doktora Tezi. 1961.
• Öktem, Akif Emre. Uluslararası Hukukta İnanç Özgürlüğü. Ankara: Liberte Yayınları, 2002.
• Önkal, Ahmet. “Akabe Biatları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/211. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Özel, Ahmet. “Mukâbele bi’l-Misl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/103-107. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Özel, Ahmet. İslâm Hukukunda Ülke Kavramı. İstanbul: Marifet Yayınları, 1982.
• Özel, Ahmet. “Esir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/382-389. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Sâbir Ta‘îme. Ed-Devle ve’s-Sulta fi’l-İslâm. Kahire: Mektebe Medbûlî, 2005.
• Sav, Özden. İnsancıl Hukuk Açısından Savaş ve Barış Hukuku. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2015.
• Semîr ‘Âliye. İlmü’l-Kânûn ve’l-fıkhü’l-İslâmî. Beyrut: el-Müessesetü’l-Câmi‘iyye. 1991/1412.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. Şerhu’s-Siyeri'l-kebîr. thk. Abdulaziz Ahmed, Kahire: Câmiâtü’d-Devli’l-Arabiyye, 1971.
• Serahsî, el-Mebsût. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1982-1983.
• Serahsî, İslâm Devletler Hukuku Şerhu’s-Siyeri’l-Kebir. b.y.: Eğitaş Yayınları, 2013.
• Serbestoğlu, İbrahim. “1897 Türk-Yunan Savaşı’nda Ecnebilerin Zararlarının Tazmini Meselesi”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 34 (2013). 223-243.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. thk. Ali Muhammed. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Şevkânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlânî, Neylü’l-evtâr, (Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1971.), 7/234.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan b. Ferkad. es-Siyerü'l-kebîr (Serahsî Şerhi ile birlikte). thk. Selâhaddîn el-Müneccid. Abdulazîz Ahmed. Kahire: Câmiâtü’d-Devli’l-Arabiyye, 1971.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâmet el-Ezdî. Muhtasaru İhtilâfi’l-ulemâ. thk. Abdullâh Nezîr Ahmed. Beyrut: Dâru'l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 1995.
• Telkenaroğlu, Rahmi. “Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî ve Hugo Grotius’un Devletler Hukuku’na Etkileri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 5 (2005). 67-94.
• Turnagil, Ahmet Reşit. İslâmiyet ve Milletler Hukuku. İstanbul: Kenan Matbaası, 1943.
• Torun, Yıldırım. Hugo Gretius’un Hukuk ve Siyaset Felsefesi. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005.
• Ulusal, Şemsettin. İslâm Hukukunda Uluslararası Antlaşmalar. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İlahiyat Fakültesi. Doktora Tezi, 2006.
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer. el-Meğâzî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1984.
• Vâkıdî, el-Meğâzî, nşr. M. Jones, London 1965-1966, 1/13-17.
• Yaman, Ahmet. “Tarihî ve Hukukî Yönüyle Medine Sözleşmesi/Vesikası”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslâmcılık. 6 (2004). 514-516.
• Yaman, Fatih. İslam ve Modernlik. Ed. Mustafa Tekin. İstanbul: Rağbet, 2018. 44.
• Yazıcıoğlu, Hulusi. Bir Din Politikası Lâiklik İstanbul: İFAV Yayınları, 1993.
• Yıldız, Şefket. “Endülüs Yahudileri ve İslâm Kültür ve Biliminin Avrupa’ya Geçişinde Oynadıkları Rol”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü Dergisi 7/13 (2009). 51-68.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâleddîn Abdullâh b. Yûsuf b. Muhammed. Nasbu’r-râye li-ehâdîsi'l-Hidâye. y.y: el-Mektebetü'l-İslâmiyye, 1973.
• Zuhaylî, Vehbe. Âsâru’l-harb fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Suriye: Dâru’l-fikr, 1983.