Poetic Silsile-nâme of Haji Mustafa Efendi From Şiran

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 86 - 106, 29.06.2024

Ramazan Çelik

Öz

Haji Mustafa Efendi, also known as Şeyh-i Şirani, is a Sufi and scholarly figure. He was born in 1254/1838 in Sarıca village of Şiran district of Gümüşhane province. His father's name was Ömer Efendi and his mother was Havva Hatun. After receiving madrasah education in his hometown for about fifteen years, he continued his education in Trabzon, Tokat and Uşak. While advancing on the path of knowledge, he was inclined towards Sufism and went to Mecca, where he became affiliated with Yahya Dagestani (d. 1319/1899), one of the sheikhs of the Naqshbandi sect. He served his sheikh for seven years and received Sufi training from him. Then, with the sign and permission of his sheikh, he returned to Anatolia and carried out guidance activities first in Niksar and then in Çorum. In Çorum, where he came in the 1870s, he built a lodge, trained dozens of khalifas and sent these students to various parts of Anatolia on a mission of guidance. Sultan II. Abdulhamit wanted to give him a gift, but since he did not accept this offer, he was exiled from Çorum to Afyon. Haji Mustafa Efendi from Şiran, who died in Medina in 1317/1899 as a result of his sixth pilgrimage, was buried in the Cennetü’l-Baki cemetery. In addition to his qualities as a scholar, murshid and guardian, Haji Mustafa Efendi was also interested in literature. There are ghazals, rubai and some couplets attributed to him. However, there is a lineage belonging to the Naqshbandi sect. Silsile, whose dictionary meaning is "succession, continuation of each other, genealogy", is a concept in Sufism that refers to the list of sheikhs of an order who continue by taking the icazet from each other. The document in which the nâmes that make up the lineage are recorded is called silsile-nâme. The tradition of writing silsile-nâme first appeared in Arab culture, and then passed on to Turkish culture. The first known example of this type in the history of Sufism is the silsila linking Ja'far al-Huldī (d. 348/959) to the Prophet (pbuh). In our culture, verse and prose series of orders belonging to various sects have been written. One of these is the verse series listing the genealogy of the Nakşibendî sect belonging to Haji Mustafa Efendi from Şiran. In the paper, after giving information about the life of Haji Mustafa Efendi from Şiran and his spiritual activities in Çorum, his lineage will be examined in terms of form and content.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Haji Mustafa Efendi from Shiran, Çorum, Silsile-nâme, Manzume

Şiranlı Hacı Mustafa Efendi’nin Manzum Silsile-nâmesi

Öz

Hacı Mustafa Efendi, Şeyh-i Şiranî olarak da bilinen mutasavvıf ve âlim bir şahsiyettir. 1254/1838 yılında Gümüşhane iline bağlı Şiran ilçesinin Sarıca köyünde doğmuştur. Babasının ismi Ömer Efendi, annesi ise Havva Hatun’dur. Yaklaşık on beş yıl kendi memleketinde medrese eğitimi aldıktan sonra Trabzon, Tokat ve Uşak’ta tahsiline devam etmiştir. İlim yolunda ilerlerken tasavvufa meyletmiş, Mekke’ye gidip burada Nakşibendî tarikatı şeyhlerinden Yahya Dağıstânî’ye (ö. 1319/ 1899) intisap etmiştir. Yedi yıl boyunca mürşidine hizmet edip ondan tasavvuf terbiyesi almıştır. Ardından şeyhinin işaret ve icazetiyle Anadolu’ya avdet edip önce Niksar sonra da Çorum’da irşat faaliyetlerinde bulunmuştur. 1870’li yıllarda geldiği Çorum’da dergâh inşa ettirmiş, onlarca halife yetiştirmiş ve bu talebelerini yine irşat vazifesiyle Anadolu’nun muhtelif yerlerine göndermiştir. Sultan II. Abdülhamit tarafından saraya davet edilmiş, çeşitli ihsan ve iltifatlarla taltif edilmiştir. Altıncı kez yaptığı hac yolculuğu neticesinde, 1317/1899 yılında Medine’de vefat edip, Cennetü’l-Baki kabristanına defnedilmiştir. Hacı Mustafa Efendi âlimlik, mürşitlik, velilik vasıflarının yanında edebiyatla da ilgilenmiştir. Kendisine izafe edilen gazel, rubai ve bazı beyitler bulunmaktadır. Bununla beraber Nakşibendî tarikatının Halidiye koluna ait bir silsile-nâmesi bulunmaktadır. Sözlük anlamı “art arda gelen, birbirinin devamı olan, şecere” olan silsile, tasavvufta bir tarikatın birbirinden icazet alarak devam eden şeyhler listesini ifade eden bir kavramdır. Silsileyi oluşturan isimlerin kaydedildiği belgeye “silsile-nâme” adı verilmiştir. Silsile-nâme yazma geleneği ilk olarak Arap kültüründe ortaya çıkmış, daha sonra Türk kültürüne de geçmiştir. Tasavvuf tarihinde bu türün bilinen ilk örneği Ca‘fer el-Huldî’yi (ö. 348/959) Hz. Peygamber’e (sav) bağlayan silsiledir. Kültürümüzde çeşitli tarikatlara ait manzum ve mensur silsile-nâmeler yazılmıştır. Bunlardan biri de Şiranlı Hacı Mustafa Efendi’ye ait Nakşibendî tarikatı şeceresini listeleyen manzum silsile-nâmedir. Çalışmada, Şiranlı Hacı Mustafa Efendi’nin hayatı ve Çorum’daki irşat faaliyetleri hakkında bilgi verildikten sonra onun silsile-nâmesi şekil ve muhteva özellikleri bakımından incelenip silsile-nâmenin çevri yazılı metni verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Şiranlı Hacı Mustafa Efendi, Çorum, Silsile-nâme, Manzume.

Kaynakça

• Ayçiçeği, Bünyamin. “Sarı Abdullah Efendi (ö. 1661)’nin Meslekü’l-Uşşâk Kasîdesi ve La‘lî-zâde Abdülbâkî (ö. 1716)’nin Zeyli”. Turkish Studies, 9/3, (2014), 189-211.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları, 1997.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2001.
• Donuk, Suat. “Türk Edebiyatında Silsilenâme ve Seyyid Ahmed Cezbî’nin Câmi‘u’s-Silsile Adlı Silsilenâmesi”. Journal of Turkish Language and Literature 6/1 (2020), 16-36.
• Erkoç, Ethem. Tasavvuf Geleneği ve C̦orum’da Son Devir Meşayıhı. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayını, 2013.
• Ertekin, Hamdi. “Son Dönem İskilipli Alimler”. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Haksever, Ahmet Cahid. Çorum Tarihi ve Kültüründe Tasavvuf Geleneği. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayını, 2009.
• Haksever, Ahmet Cahid. “Çorum’da Nakşibendîliğin Tarihi Süreci ve Temsilcileri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (2008), 61-82.
• Hayal, İsmail. Gümüşhaneli Şâirler Antolojisi. İstanbul: Gümüşhane Valiliği Yayınları, 2007.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Özkat, Mustafa, “Türk Edebiyatında Manzum Meşâyih Silsile-nâmeleri ve Tasavvufî Silsile-nâmeler – Tarikat Silsile-nâmeleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 28 (2022), 491-555.
• Özköse, Kadir - Şimşek, Halil İbrahim. Altın Silsile’den Altın Halkalar. Ankara: Poyraz Ofset, 2009.
• Öztoprak, Nihat - Özkat, Mustafa. “Cemâlî’nin “Silsilenâme-i Tarîkat-ı Aliyye-i Uşşâkî" Adlı Manzumesi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 26 (2021), 448-490.
• Şemsettin Sami. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İdeal Kültür-Yayıncılık, 2019.
• Şimşek, Halil İbrahim. “Şiranlı Mustafa Efendinin Hayatı ve Bazı Tasavvufi Görüşleri”. 573-588. Çorum: Çorum Belediyesi Yayınları, 2008.
• Şimşek, Selami. “Osmanlı Döneminde Gümüşhane’de Tasavvuf, Sûfiler, Şâirler ve Tekkeler”. ed. Bayram Nazır - Kemal Saylan. 303-339. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Şimşek, Selami. “Şiranlı Hacı Mustafa Efendi”. Gümüşhane’nin Kültür ve Sanat Hayatından 40 Biyografi. ed. M. Muhsin Kalkışım - Kemal Saylan. 193. İstanbul: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Şirânî, Mustafa Efendî. Silsile-i Nakşibendiye. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz. A 8473, 297.753.
• Tosun, Murat Dursun. Şeyh-i Şeyrani Hacı Mustafa Faruki Rumi Çorumi: Nam-ı Diğer Kara Şeyh. İstanbul: Murat Dursun Tosun, 2018.
• Tosun, Necdet. “Silsile”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 37/206-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Usta, Muhiddin. Zâkir Mehmet Şükrî Efendi ve Silsilenâme-i Sûfiyye İsimli Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• “Mevlid-i Şerif’i Güzel Okuma Yarışması”. Diyanet TV. Yayın Tarihi 2022. https://www.youtube.com/watch?v=RpH8Pp2TDjc