Sendikacılıkla Parlamentarizm Arasında Birinci TİP'in Uzun On Yılı (1961-1971)

Yıl 2022, , 304 - 322, 29.11.2022

Selman Saç

https://doi.org/10.20990/kilisiibfakademik.1169226

Öz

Amaç: Bu metnin amacı, Türkiye’nin çalkantılı yılları olan 1960’lı yıllarda, anayasal çerçevenin yarattığı imkanla ilk kez sosyalist kimliğiyle ülkenin kurumsal siyasetinde kendisine yer bulan Türkiye İşçi Partisi’ni odağa almaktır.
Tasarım/Yöntem: Tarihselci bir yaklaşımla Türkiye İşçi Partisi’nin ilk 10 yılı (Birinci TİP) parti içi farklı anlayışlar, dönemin önemli sol akımlarıyla yaşanan ayrışmalar dikkate alınarak serimlenmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda özellikle benzerliklerden ziyade farklılıklara odaklanılmıştır. Bütünüyle nitel yöntemlere başvurulmuş, veri toplama teknikleri açısından çok sayıda birincil (aktörlerin demeçleri, parti bildirileri, parti program ve tüzükleri…) ve ikincil nitelikte kaynak taranmıştır.
Bulgular: Geleneksel partilerin aksine gerek politika yürütme biçimi gerekse parti kadroları açısından Türkiye İşçi Partisi önemli bir farklılığa/yeniliğe denk düşmektedir. Bu anlamda siyasetin profesyonelleşmesine karşın onu halklaştıran bir eğilimi temsil etmiştir. Her ne kadar sistem içerisinde mücadele etse de söylem ve programlarıyla mevcut düzende bir sapmayı amaçladığını söylemek mümkündür. Ayrıca uzun süre boyunca farklı sol anlayışları bünyesinde barındırmayı mümkün kılarak kurumsal siyasetteki sol etkiyi arttırmış, ülkede ilk kez dokunulmamış/tabu konuların konuşulmasını mümkün kılmıştır.
Sınırlılıklar: Metnin her başlığı neredeyse tek başına bir çalışma konusu olmayı hakkettiğinden bazı bölümlerin yazının amacı doğrultusunda daha genel hatlarıyla ele alınmış olması, derinleşilmemiş olması tercihe bağlı zorunlu bir sınırlılıktır.
Özgünlük/Değer: İlk TİP’e dair genel bir kavrayışı mümkün kılmak amacıyla son derece geniş bir perspektiften ele alınmış olması yazının özgün yanı olarak öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aybar, Boran, emekçi, siyasi parti, TİP.

The Long Decade of he First TİP Between Syndicalism and Parliamentarianism (1961-1971)

Öz

Purpose: The aim of this article is to focus on the Workers’ Party of Turkey, which for the first time found a place in the institutional politics of the country with its socialist identity in the turbulent years of Turkey in the 1960s.
Design/Methodology: With a historicist approach, the first 10 years of the Workers' Party of Turkey (First TİP) were tried to be revealed by taking into account the different understandings within the party and the splits experienced with the important left currents of the period. Purely qualitative methods were used and many primary and secondary sources were searched.
Findings: Contrary to traditional parties, TİP, corresponds to an important difference in terms of both its policy execution and party cadres. Although TİP struggled within the system, it is possible to say that it aimed to deviate from the current order of the period with his discourse and programs. In addition, by making it possible to incorporate different left understandings for a long time, it increased the left influence in institutional politics.
Limitations: Since each title of the text deserves to be a subject of study on its own, it is an optional and mandatory limitation that some chapters are dealt with in more general terms in line with the purpose of the article.
Originality/Value: The originality of the article is that it is handled from an extremely broad perspective in order to enable a general understanding of the first TİP.

Anahtar Kelimeler

laborer, political party, socialist, TİP, aybar, boran

Kaynakça

• Ahmad, F. (2007). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). İstanbul: Hil Yayın.
• Aren, S. (1993). TİP Olayı (1961-1971). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Aşut, A., ve Atılgan, G. (2021). Proletaryanın Büyülü Kutusu. İstanbul: Yordam Kitap.
• Ateşoğlu, E. (2006). Türk Siyasal Yaşamında Milli Demokratik Devrim. Antalya: Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk yayınları.
• Atılgan, G. (2008). Yön-Devrim Hareketi. İstanbul: Yordam Kitap.
• Atılgan, G. (2008). Yön-Devrim Hareketi. M. Gültekingil içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce (s. 597-661). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atılgan, G. (2009). Behice Boran, Öğretim Üyesi, Siyasetçi, Kuramcı. İstanbul: Yordam Kitap.
• Avcıoğlu, D. (1966, Haziran 17). TİP'e Dair. Yön(168). https://filedn.eu/lpwTKmJuSKCLNjzDCWvh2dm/yon/Y%C3%B6n%20Dergisi%20-%20C-4%20-%20Sayi%20-%20168.pdf adresinden alındı
• Aybar, M. A. (1967, şubat 27). Hodri Meydan. TÜSTAV. adresinden alındı
• Aybar, M. A. (1968). Bağımsızlık Demokrasi Sosyalizm, Seçmeler (1945-1967). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Aybar, M. A. (1988). TİP (Türkiye İşçi Partisi) Tarihi 1. İstanbul: BDS Yayınları.
• Aybar, M. A. (1988). TİP (Türkiye İşçi Partisi) Tarihi 2. İstanbul: BDS Yayınları.
• Aydın, S., ve Kerem Ünüvar. (2008). ATÜT Tartışmaları ve Sol. M. Gültekingil içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce (Cilt SOL). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydınoğlu, E. (1992). Türk Solu (1960-1971). İstanbul: Belge Yayınları.
• Aydınoğlu, E. (2007). Türkiye Solu (1960-1980). İstanbul: Versus Kitap.
• Belli, M. (1970). Milli Demokratik Devrim. Ankara: Aydınlık Yayınları.
• Boran, B. (1968). Türkiye ve Sosyalzm Sorunları. İstanbul: Gün Yayınları.
• Çelenk, H. (2003). Türkiye İşçi Partisi'nde İç Demokrasi. İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Çulhaoğlu, M. (2002). Türkiye’de Sosyalist Düşüncenin Doğuşu:. Praksis(6), s. 9-21.
• Dinçer, M. (1966). Planlı Devletçilik. Eğitim Bürosu Konferansları. İstanbul: Karınca Matbaası. TÜSTAV. adresinden alındı
• Ekinci, T. Z. (2010). Türkiye İşçi Partisi ve Kürtler. İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Güvenç, S. (2006). 1965-1969 Döneminde TİP'in Dış Politika Anlayışı. Türkiye İşçi Partisi Parlamento'da 40. Yıl. içinde İstanbul: Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı.
• Özgüden, D. (1988). 27 Mayıs Sonrası Sosyalist Hareket. E. Kürkçü içinde, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi (Cilt 6). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özman, A. (2008). Mehmet Ali Aybar. M. Gültekingil içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce (Cilt SOL). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sayılgan, A. (1968). Solun 94 Yılı (1871-1965). Ankara: Mars Matbaası.
• Sosyal Adalet. (1965, Eylül). Türkiye İşçi Partisi Milletvekili Adaylarının Tam Listesi. (18).
• Şener, M. (2008). Türkiye İşçi Partisi. M. G. Tanıl Bora içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce (Cilt Sol). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şener, M. (2010). Türkiye Solunda Üç Tarz-ı Siyaset, YÖN, MDD ve TİP. İstanbul: Yordam Kitap.
• Tekin, Y. (2002). Türkiye'de İlk Sosyalist Hareket "İştirak Çevresi"nin Sosyalizm Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme. Ankara Üniversitesi SBF dergisi, 57(4), 174.
• TİP. (1964). Kıbrıs Meselesinde Neden İşçi Partisine Saldırdılar? Gerçekleri Açıklıyoruz. İzmir: Önder Matbaası.
• TİP. (1964). Türkiye İşçi Partisi Programı. İstanbul: Karınca Matbaası.
• TİP. (1964). Türkiye İşçi Partisi Radyo Konuşmaları. Yurt Sorunları ve Çözüm Yolu. Ankara: Kardeş Matbaası. TÜSTAV. adresinden alındı
• TİP. (1965). Türkiye İşçi Partisi Seçim Bildirisi. Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı: https://www.tustav.org/kutuphane/tip-kutuphanesi/ adresinden alındı
• TİP İstanbul İl Teşkilatı. (1970). Antiemperyalist ve Sosyalist Mücadelede Sosyalistlerin Sesi: Neden Milli Demokratik Devrime Hayır. İstanbul: Ülke Matbaası.
• Uygur, G. D. (2020). Türkiye İşçi Partisi 1961-1971. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ünlü, B. (2002). Bir Siyasal Düşünür Olarak Mehmet Ali Aybar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ünsal, A. (2002). Umuttan Yalnızlığa Türkiye İşçi Partisi (1961-1971). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.