Vakanüvisin Dili: Halil Nuri Bey Örneği

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 14, 46 - 59, 19.12.2017

Seydi Toprak

https://doi.org/10.31834/kilissbd.342976

Öz

Osmanlı
Devleti’nde tarih yazımı oldukça önemliydi. XVII. yüzyıl sonlarına kadar tarihçilik
resmî bir devlet görevi olmasa da, devrin tarih yazıcıları olan şehnameciler itibar
ve mükâfat görmekteydi. XVIII. yüzyıl başlarından itibaren de tarih yazımı
devlet tarafından görevlendirilen tarihçiler tarafından yapılan bir vazife
halini almıştır. Kendi dönemlerindeki olayları yazmakla görevli olan ve vakanüvis
denilen resmî Osmanlı tarihçileri, tarihçilik görevine getirilirken özenle
seçilirlerdi. Vakanüvis olarak görevlendirilecek olanlarda güzel yazı, dil
bilgisi, dile hâkimiyet ve bilgiyi aktarabilme kabiliyeti gibi yetenekler aranırdı.
Bu çalışmada III. Selim devri vakanüvislerinden, Nizâm-ı Cedîd’in kuruluşu
sırasında görev yapan, devrin önemli olayların şahidi olan Halil Nuri Bey’in
vakayinamesi olan Nuri Tarihi kıstas alınarak tarihçinin dili ve üslubu
incelenecektir. Halil Nuri Bey’in tabiriyle nâmıku’l-hurûf olan vakanüvisin
dili izah edilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Vakanüvis, İlmi Tarihçilik, Edebî Tarihçilik, Halil Nuri Bey, Nuri Tarihi

Kaynakça

• AFYONCU, Erhan, Osmanlı Siyasî tarihinin Ana Kaynakları: Kronikler¨, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. I, Sayı 2, 2003, s. 101-172. AHMED CEVDET PAŞA, Tarih-i Cevdet, C. I, Üçüncü Baskı, Darü’t-Tıbâ’atü’l-Âmire, Dersaadet [1858]. AYVERDİ, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C. II, Kubbealtı Yay., İstanbul 2011. BANARLI, Nihad Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C. II, MEB Yay., İstanbul 2001. DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, IV, Türkiye Yay., İstanbul 1961. EL-CERRÂHÎ, Eş-Şeyh İsmail bin Muhammed Aclûnî, Keşfuꞌl-Hafâ, C. II, Mektebe’t-Tiras El-İslâmî, Halep, ty. EL-MÜLEYBÂRÎ, Zeyneddîn b. Abdülazîz b. Zeyneddîn İbni Ali el-Maʻberiyye, İrşâdüꞌl-İbâd ilâ Sebîlüꞌr-Reşâd, Kahire, ty. EROL, Halil İbrahim, Şanizade Mehmet Ataullah: Bir Osmanlı Tarih Tasavvur ve Yazımı Örneği”, İnsan ve Toplum, C. II, Sayı 3 (2012), s. 33-56. HALİL NURİ BEY, Nuri Tarihi (Haz: Seydi Vakkas TOPRAK), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2015. HALİL NURİ BEY, Târîh-i Nûrî (Şurûtnâme), İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, No: TY 6001. HALİL NURİ BEY, Târîh-i Nûrî (Şurûtnâme), İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, No: TY 6000. HALİL NURİ BEY, Târîh-i Nûrî Bey, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Aşir Efendi Ktb, No: 239. HALİL NURİ BEY, Târîh-i Nûrî Bey, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, No: 1579. HALİL NURİ BEY, Târîh, Viyana Nationalbibliotek, No: H.107. İPEKTEN, Haluk, Başalangıçtan Günümüze Kadar Büyük Türk Klasikleri, VII, Ötüken Yay., İstanbul 1988. Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Meâli (Haz: Elmalılı Hamdi Yazır, Sadeleştirenler: Y. Çiçek, N. Kahraman), Ankara 2000. KÜRT, Zehra, XVIII. Yüzyıl Dîvân Şâiri Halil Nuri Bey Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni (İnceleme-metin), Gazi Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Ankara 2005. KÜTÜKOĞLU, Bekir, “Vekâyinüvis”, İslam Ansiklopedisi, C. XXIII, MEB Yay, İstanbul 1986, s. 270-287. MEHMED SÜREYYA, Sicill-i Osmanî yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmanî, C. I-IV, İstanbul, Matbaa-i Âmire, 1308, 1311, 1311, ty. MEVLÂNA, Mesnevî Tercümesi, I-II, (Tercüme eden ve açıklayan: Şefik Can), Ötüken Yay., İstanbul 2010, s. 295-299. MUALLİM NÂCÎ, Osmanlı Şairleri, (Haz: Cemal Kurnaz), Akçağ Yay., Ankara 2000. MÜSTAKİMZÂDE SÜLEYMAN SAADEDDİN, Devhatüꞌl-Meşâyih Maʻa Zeyl, İstanbul, Çağrı Yay., tıpkıbasım, 1978. SAHHÂFLAR ŞEYHİ-ZÂDE SEYYİD MEHMED ES‘AD EFENDİ, Vak‘anüvis Es‘ad Efendi Tarihi (Haz: Ziya Yılmazer), Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 2000. SUYÛTÎ, El- Câmiʻuꞌl-Sağir (Şerh-i Menâvî), C. IV, Mısır, h.1356, m.1938. ŞÂNÎ-ZÂDE MEHMED ‘ATA’ULLAH EFENDİ, Şânî-zâde Târîhi, I (Haz. Ziya Yılmazer), Çamlıca Yay., İstanbul 2008. ŞEMSEDDİN SAMİ, Kāmûsuꞌl-aʻlâm, C. IV-V, Mİhran Matbaası, İstanbul 1311-1314. TAYYARZÂDE AHMED ATA, Tarih-i Ata, C. IV, yy, ty. UNAT, Faik Reşit, Osmânlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, TTK Yay, Ankara 1992. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, TTK Yay., Ankara 1988. ÜNAL, Yenal, “Türkiye'de Tarihçilik, Tarihçiliğin Gelişimi (15-20. yy) ve Türk-Batı Tarihçiliğine Örnek İki Kitabın Karşılaştırmalı Analizi”, Kelam Araştırmaları Dergisi, C. VIII, Sayı 2 (2010), s. 183-206. YİNANÇ, Mükrimin Halil, “Tanzimattan Meşrutiyete Kadar Bizde Tarihçilik”, Tanzimat I, Maarif Vekaleti yay., İstanbul 1940, s. 573-595.