TÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNİN OLUŞUM SÜRECİNDE OSMANLI DIŞI UNSURLARIN ETKİSİ; RUSYA ÖRNEĞİ

Yıl 2016, Cilt: 6 Sayı: 12, 16 - 37, 30.12.2016

Mehmet Alpaslan Eşki

Öz

Toplumların milletleşme
süreçleri, o toplumun aynı ülkü çevresinde toplanabilme yetenekleriyle doğru
orantılıdır. Kadim milletler içerisinde yer alan Türk Milleti de tarihsel süreç
içerisinde birlik ve beraberliğin gereği olan ortak payda çevresinde toplanabilme
yeteneğine sahip bir millet olduğu herkes tarafından bilenen bir olgudur. Fakat
millet ve milliyetçilik düşüncesinin sistematik bir hale gelebilmesi için
toplumun ideologlara ihtiyacı vardır. Bu ideologlar da o toplumların
ihtiyaçlarını bilme ve toplumsal sorunlara çözüm üretebilme yetenekleri
nispetinde toplumları yönlendirebilmektedirler. Türk Milliyetçiliğinin de
sistematik bir şekil almasında çalışmamızın konusu olan Rusya’dan Türkçü
aydınların Türk Milliyetçiliği düşüncesinin oluşumunda ne gibi katkı ve etki
yaptığı anlatılmaya çalışılmıştır. Millet ve milliyetçilik kavramlarının
gelişimi üzerinde Fransız İhtilali’nin yanı sıra dünya çapında yaşanan savaşlar
ve bunalımların etkisinin büyük ölçüde bulunduğu yadsınamaz bir gerçek olarak
karşımıza çıkmaktadır. Nitekim on dokuzuncu yüzyılın başından itibaren ulus
kavramıyla birlikte ulus devlet düşüncesinin zirve yaptığı buna paralel olarak
da çok uluslu imparatorlukların yeşeren bu düşünce sayesinde varlıklarını
koruyamayıp parçalanma sürecine girdikleri görülmektedir. İşte bu manada hem
etnik hem de dini bakımdan farklı unsurları içinde barındıran Osmanlı
İmparatorluğu da değişen ve küresel çapta yankı uyandıran konjonktürle karşı
karşıya kalarak yıkılmayı engelleyici çözümler üretmeye çalışmış fakat yaşanan
gelişmeler sonucu bu çözüm yollarının netice vermediği görülmüştür.
Osmanlıcılık ve İslamcılık olarak nitelendirilen bu çözüm yolları daha sonra
Rusya’dan Osmanlı İmparatorluğu’na göç ederek mevcut siyasi, sosyal ve
ideolojik havayı değiştirecek olan aydınlar sayesinde yerini Türk
Milliyetçiliğine bırakmıştır. Fakat bu durum Osmanlıcılık ve İslamcılığın
işlerliğini tamamen yitirmeyerek mevcut siyasi ve kültürel ortam neticesinde
varlığını Türkçülük içerisinde devam ettirmiş olduğu görülmektedir. Bu
çalışmada, Türk Milliyetçiliği ideolojisinin tarihsel süreç içerisinde
geçir-miş olduğu aşamaları ve bu aşamaların oluşumunda etkilisi olan Yusuf
Akçura, İsmail Gaspıralı, Zeki Velidi Togan, Ahmet Ağaoğlu, Mehmet Emin
Resulzade gibi Türkçü aydınların Rusya’dan Osmanlı topraklarına gelerek
başlatmış oldukları Türk Milliyetçiliği akımının

*   Mehmet Alpaslan Eşki, Türk
Milliyetçiliğinin Oluşum Sürecinde Osmanlı Dışı Unsurların Etkisi; Rusya
Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih ABD, Gaziantep,
ss, 237, Mayıs, 2016.
(Yayınlanmamış yüksek lisans
tezinden özetlenmiştir.)

2 
Bilim Uzmanı, Gaziantep Üniversitesi

 

 

oluşumu süreci içerisinde bu aydınların ne
gibi katkıda bulundukları ve nasıl etki ettikleri incelenmiştir. Farklı
dönemlerde ve farklı zamanlarda Türkçülük, Turancılık, Pantürkizm gibi
düşüncelerin ortaya atıldığı fakat ismini zikretmiş olduğumuz aydınların siyasi
ve coğrafi bir birliktelikten ziyade kültürel ve dil alanında bir Türkçülük
akımı başlattıkları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Milliyetçilik, Türkçülük, Türk Milliyetçiliği, Yusuf Akçura, İsmail Gaspıralı, Zeki Velidi Togan, Ahmet Ağaoğlu

Kaynakça

• KAYNAKÇA Ağaoğlu, Samet, Babamın Arkadaşları, İletişim Yayınları, 1. Basım, , İstanbul, 1998, 7- 8. Ağayev, Müstakil, Mehmed Emin Resulzade, Bakü, 2006. Akçura, Yusuf, Türkçülük: Türkçülüğün Tarihi Gelişimi, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2007. Akçura, Yusuf, Yeni Türk Devleti’nin Öncüleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981. Akın, Rıdvan, Osmanlı İmparatorluğu’nun Dağılma Devri ve Türkçülük Hareketi 1908-1918, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2002. Baykara, Tuncer, “Gelecekte Yaşayan İnsan: Türk Kavramının Öne Çıkmasında Ziya Gökalp’in Yeri”, İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları-Bildiriler, (Yay. Haz. Dündar KARACA), Türksoy Yayınları, Ankara, 2003. Demirci, Fatih, Bir Siyasal Düşünür Olarak Ahmet Ağaoğlu (1869 -1939), Liberal Düşünce Dergisi, Liberte Yayınları, Yıl:6, Ankara, 2001, Sayı:23. Devlet, Nadir, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1985, 8.163-8.171 Devlet, Nadir, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1985. Duran, Murat, “Türk Milliyetçiliğinin Üç İdeoloğu: İsmail Gaspıralı, Yusuf Akçura ve Ziya Gökalp”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı Siyaset Ve Sosyal Bilimler Bilim Dalı Ankara, 2011. Ekeli İlhan - İlkin, Selim, Bir Cumhuriyet Öyküsü Kadrocuları ve Kadro’yu Anlamak, Tarih Vakfı Yurt Yayınları:134, İstanbul, 2003 Georgeon, Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri, s.163, içinde, Akçura, “İktisadi Siyaset Hakkında”s.189-196. Gökgöz, Saime Selenga, Sovyet Karşıtı Azerbaycan Türk Siyasi Muhacir Neşriyatında “Türk İnkılâbı”: Yeni Kafkasya ve Mehmet Emin Resulzade” Modern Türklük Araştırmaları dergisi, Cilt,5., Sayı, 1., Ankara, Mart, 2008.,
• Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü. S.9(8-45) s.12 Görücü, Çağdaş, Zeki Velidi Togan: Milliyetçilik Ve Tarih Yazımı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı (Siyaset Bilimi), Ankara, 2009 Hablemitoğlu, Necip, Gaspıralı İsmail, Bir Harf Yayınları, İstanbul, 2004. Hostler, W. Charles, Türkler ve Sovyetler: Türklerin, Bugünün Dünyasında Tarihsel Durumu ve Politik Önemi, çev. Mithat San, Ankara, Şanal Matbaası, 1976. Ilgaz, İhsan, Rusya’da Birinci Müslüman Kongresi, İstanbul, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988. İsahanlı, Hamlet “Siyasi Liderler ve Mehmet Emin Resulzade'nin Sosyal ve Siyasi İdealleri”, İrs-Miras Dergisi, Sayı 10, 2010. Karakaş, Mehmet, Türk Ulusçuluğunun İnşası, İstanbul, Vadi Yayınları, 2000. Karpat, H. Kemal, Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk, çev. Recep Boztemur, Ankara, İmge Kitapevi, 2004. Karpat, Kemal H., Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk, çev. Recep Boztemur, Ankara, İmge Kitapevi, 2004. Kengerli, Aybeniz Aliyeva, Azerbaycan’da Romantik Türkçülük, Çev. Doç. Dr. Metin Özarslan İstanbul, Tarih inceleme Doğu Kütüphanesi, 2008. Kırımlı, Hakan, İsmail Bey Gaspıralı ve Birlik Kavramı Üzerine, İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp, Sempozyumları-Bildiriler, (Yay. Haz. Dündar Karaca), Ankara, Türksoy Yayınları, 2003. Köseoğlu, Nevzat, “Türk Milliyetçiliği İdeolojisinin Doğuşu ve Özellikler”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, Ed. Tanıl Bora, 2. baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003. Kuzucu, Serhat, Kırım Hanlığı ve Osmanlı-Rus Savaşları, Selenge Yay. İstanbul, 2013. Landau, Jacop M., Pantürkizm, çev. Mesut Akın, İstanbul, Sarmal Yayınevi, 1999. Macfie, A.L. The End of The Ottoman Empire:1908-1923, London, LONGMAN, 1998.
• Oba, Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu, s.49, içinde, Hans Kohn, Le Panslavisme, Son Historie et son Ideologie, Paris,1963. Özcan, Ufuk, Yıl Dönümünde Batıcı Bir Aydın Ahmet Ağaoğlu ve Rol Değişikliği’’, İstanbul, Sosyoloji Yıllığı, 9, Kitabevi, , 2010. Öztürk, Kazım, Türk Parlamento Tarihi TBMM II. Dönem 1923 -1927, C.I, TBMM Vakfı Yayın No:3,y.y. s.473. Pehlivan, İsmail, “Rusya ve Oryantalizm”, Asia Minor Studies, Cilt:IV/8, Kilis, 2016, s.79-93. Saray, Mehmet, ‘‘Türkiye’de Türk Milliyetçiliğinin Temelini Atan Türk Yurdu Dergisi İle Türk Ocakları Derneği Nasıl Kuruldu?’’, Türk Yurdu Dergisi, Şubat 2011 - Yıl 100 - Sayı 282. Seydahmet, Kırımlı Cafer, Gaspıralı İsmail Bey: Dilde, Fikirde, İşte Birlik, İstanbul, Avrasya Bir Vakfı Yayınları, 1997. Soysal, Gün, “Rusya Kökenli Aydınların Cumhuriyet Dönemi Türk Milliyetçiliğinin İnşasına Katkısı”, Tanıl Bora (ed.) , Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002, 483-504. Swietochowski, Tadeusz, “1920 Öncesinde Rus Azerbaycan'ında Milli Kimliğin Yükselişi ve Edebi Dil Politikası”, Bu makale Ethnic and Radal Studies, 14/1, London 1991 'de yayınlanmıştır. s.178, çev. Saadettin Gömeç Şahin, Köksal, ‘‘Bir İdeoloji Olarak “Milliyetçilik”, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Sayı: 12 Mayıs – 2007 İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – Kırgızistan s.3. Şenoğlu, Kemal, Yusuf Akçura: Kemalizmin İdeoloğu, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2009. s.54, içinde Yusuf Akçura, “Asri Türk Devleti ve Münevverlere Düşen Vazife”, Türk Yurdu, c.3, sayı 13, Ekim 1925. Togan, Zeki Velidi “Türk Milliyetçiliği Fikrinin Aktüalitesi” (29 Kasım 1951’de Ankara’da verilen bir konferans),84-85,87, Zeki Velidi Togan, Türklüğün Mukadderatı Üzerine, Kayı Yayınları, İstanbul, 1970. Togan, Zeki Velidi “Türkistanlıların Birleşme Davaları”, Serdengeçti, No. 15- 16, 1952. Togan, Zeki Velidi, Türklüğün Mukadderatı Üzerine, İstanbul, Kayı Yayınları,1970.
• Tunçay, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek- Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923- 1931), 3. Basım, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul,1999. Yaman, Ertuğrul, İsmail Gaspıralı ve Ortak Türkçe, Alternatif Yayınları, Ankara, 2002. Yaqublu, Nəsiman ‘’Mehmet Emin Resulzade’’ Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Ensiklopediyası, Bakü, 2013. Yetkin, Çetin, Atatürk’ün Başarısız Demokrasi Devrimi Serbest Cumhuriyet Fırkası, 2. Basım, Toplumsal Dönüşüm Yayınları:54, İstanbul, 1997. Yılmaz, Murat, ‘‘Ahmet Ağaoğlu ve Liberalizm Anlayışı’’, Türkiye Günlüğü Dergisi, Sayı:23, Ankara, 1993. Yılmaz, Murat, ‘‘Ahmet Ağaoğlu ve Milliyetçilik Anlayışı’’, Türkiye Günlüğü Dergisi, Sayı:25, Ankara, 1993.