An Overview of The Schools of Qiraat Before Ibn al-Jazari

Yıl 2023, Sayı: 23, 191 - 218, 18.09.2023

Recep Koyuncu , Süleyman Kılıç

Öz

With the emigration to Madinah, Islamic teachings, especially the Qur'an education, were gradually systematized in the Suffa school and became an education center. The Qur'anic training carried out during the Prophet’s reign enabled larger masses to meet with recitation with the granting of the seven letter licence. Accordingly, some of the Companions learnt from the Prophet one qiraat of the Qur'an and some learnt more than one qiraat. The science of Qiraat became a school and started to become a scientific discipline with the influence of the Mushaf that Hz. Osman had the Mushaf and the Qari sent with these Mushafs. Considering that the scholars of Qiraat were scattered throughout the Islamic lands and spread the science of Qiraat there, the schools of Qiraat first emerged in the Hijaz, Iraq and Şam regions, with reference to the cities of Medina, Mecca, Basra, Kufa and Şam. Afterwards, Baghdad, Egypt, Khorasan, Maghrib, Iran, and towards the end of the fourth century Hijri, Andalusian Qiraat schools emerged, which carried out special studies on the schools of these centres and trained specialised scholars. In this study, after the introductory information for each region, the names of the leading figures in the science of Qiraat in that school, teachers and students will be discussed periodically. In addition to these five towns, Andalusian and Egyptian schools will also be included in the study. Through this study, the schools of Qiraat in the period before Ibn al-Jazari will be represented chronologically and geographically in general terms. On the other hand, the study aims to provide a general perspective on qiraat by analysing the interaction between the schools as well as examining the interaction between them.

Anahtar Kelimeler

Qiraat, Schools of Qiraat, Ibn Mujahid, Ibn al-Jazari, Narrators, Tarikhs

İbnü’l-Cezerî Öncesi Kıraat Ekollerine Genel Bakış

Öz

Kur’an-ı Kerim; Cebrail (as) vasıtası ile Hz. Peygamber’e (sav) indirildiği andan itibaren kıraat edilmeye, okutulmaya, tilavetiyle ibadet edilmeye başlandı. Medine’ye hicretle birlikte, Kur’an eğitimi başta olmak üzere İslami öğretiler Suffe mektebinde sistemleşmeye başladı ve bir eğitim merkezi konumu haline geldi. Hz. Peygamber döneminde hummâlı yürütülen Kur’an talimi yedi harf ruhsatının verilmesiyle birlikte daha büyük kitlelerin tilavetle buluşmasına imkân sağladı. Bazı sahabe Hz. Peygamberden Kur’an’ın bir kıraatini/harfini, bazıları da diğer farklı kıraatleri öğreniyordu. Farklı kıraatleri öğrenen sahabeler birbirlerinin kıraatlerini dinleme imkânı buluyor, zaman zaman ortaya çıkan birtakım ihtilaflar Hz. Peygamberin huzurunda çözüme kavuşturuluyordu. İlk iki halife döneminde de bu durum Hz. Peygamberden veya sahabenin büyüklerinden farklı formda kıraati öğrenen kimseler tarafından gerçekleştirilmeye devam etti. Hz. Osman’ın istinsâh ettirdiği Mushaf ve bu Mushaflarla birlikte gönderilen kârilerin etkisiyle kıraat ilmi ekolleşerek ilmi bir disiplin haline gelmeye başlamıştı. Kıraat âlimlerinin farklı bölgelere giderek kıraat ilmini yayma çabaları göz önüne alınarak kıraat ekolleri Hicaz, Irak ve Şam bölgesi olmak üzere Medine, Mekke, Basra, Kûfe ve Şam şehirlerine nispet edilerek ortaya çıktı. Daha sonraları bu merkezlerin ekolü üzerine özel çalışmalar yapan ve mütehassıs âlimler yetiştiren Bağdat, Mısır, Horasan, Mağrip, İran ile Hicri dördüncü asrın sonlarına doğru Endülüs kıraat ekolü ortaya çıktı. Çalışmada mezkûr her bölge için tanıtıcı bilgilerin ardından o ekolde kıraat ilminde öncü şahsiyetlerin isimleri, hocalar ve öğrenciler şeklinde dönemsel olarak ele alınacaktır. Çalışmada söz konusu beş beldenin yanı sıra Endülüs ve Mısır ekollerine de yer verilecektir. Bu çalışma sayesinde; İbnü’l-Cezerî öncesi dönem kıraate dair ekoller, kronolojik ve coğrafi olarak genel hatlarıyla resmedilecektir. Çalışma, ekoller arası irtibatı incelemenin yanında, etkileşimin resmini çıkarmak suretiyle kıraatlerle alakalı genel bir bakış açısı kazandırmayı da hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Kıraat Ekolleri, İbn Mücâhid, İbnü’l-Cezerî, Râvî, Tarîk

Kaynakça

• Aliyyü’l-İmam, Ahmed. Tarih ve Dilbilimi Kaynakları Işığında Kur’ân’ın 10 Kıraati. çev. Süleyman Gündüz. İstanbul: İnkilâb Yayınları, 2010.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Galbûn, Ebü’l-Hasan”. TDV İslam Ansiklopedisi. 19/499-500. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Kesîr, Ebû Ma‘bed”. TDV İslam Ansiklopedisi. 20/131-132. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Muhaysın”. TDV İslam Ansiklopedisi. 20/209-210. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Bâzi̇ş, Ebû Ca‘fer”. TDV İslam Ansiklopedisi. 20/527-528. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Altıkulaç, Tayyar. “Mekkî b. Ebû Tâli̇b”. TDV İslam Ansiklopedisi. 28/575-576. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Altıkulaç, Tayyar. “Sıbtu’l-Hayyât”. TDV İslam Ansiklopedisi. 37/89-90. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Altundağ, Mustafa. “İbnü’l-Cündî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 21/4-5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Âlu İsmail, Nebîl Muhammed İbrahim. Kıraat İlmi (Doğuşu Gelişmesi ve İslami İlimlere Etkisi). çev. Yavuz Fırat. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2021.
• Âlu İsmail, Nebîl Muhammed İbrahim. Kitâbu’r-Ravza fî’l-Kırââti’l-ihdâ ’aşere lî İmam Mukrî Ebû Ali Hasan b. Muhammed b. İbrahim el-Mâlikî el-Bağdâdî. Mekke: Ümmülkurâ Üniversitesi, Doktora Tezi, 1994.
• Baktır, Mustafa. “Suffe”. TDV İslam Ansiklopedisi. 37/469-470. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Başal, Abdülhalim. Endülüs’te Kıraat İlmi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed el-. İthâfü Fuzalâi’l-Beşer bi’l-Kırâʻati’l-erbaʻate ʻaşer. thk. Şaban Muhammed İsmail. 2 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1987.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”. TDV İslam Ansiklopedisi. 25/425-432. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Çetin, Abdurrahman. “Dânî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 8/459-461. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Ehvâzî, Ebû Alî Hasen b. Alî el-. el-Vecîz fî Şerhi Kırâʾâti’s-Semâniyye eimmeti’l-Hamse. thk. Dureyd Hasan Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
• Işık, Emin. “İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekir”. TDV İslam Ansiklopedisi. 21/24-26. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• İbn Ebû Meryem, Nasr b. Alî b. Muhammed Ebû Abdillâh eş-Şîrâzî el-Fesevî. el-Mûḍaḥ fî Vücûhi’l-Kırâʾât ve ʿilelihâ. thk. Ömer Hamdân el-Kûbeysî. 3 Cilt. Mekke/Cidde: el-Cemâ’atü’l-Hayriyye li-tahfîzî’l-Kur’ani’l-Kerim, 1993.
• İbn Ġalbûn, Ebu’l-Hasen Tahir b. Abdülmü’min. Kitabu’t-Tezkira fi’l-kırâʻat,. nşr. Said Salih Züaʻyme. İskenderiyye/Mısır: Dâru İbn Haldun, 2001.
• İbn Mihrân, Ahmed b. Hüseyin el-İsbehâni en-Nisâbûrî. el-Ġāye fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Muhammed Gıyâs el-Cenbâz. Riyad: Dâru’ş-Şevaf Yayıncılık ve Dağıtım, 2. Basım, 1411.
• İbn Mücâhid, Ahmed b. Musa b. el-Abbas et-Temîmî Ebûbekir el-Bağdadî. Kitabu’s-Sebʻa fi’l-kırâʻat. thk. Şevki Dayk. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1119.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Zührî. Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-Kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İbnü’l-Bâziş, Ebû Ca‘fer Ahmed b Alî b Ahmed b Halef Ensârî. el-İḳnâʿ fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ. thk. Abdülmecîd Katâmiş. 2 Cilt. Dimeşk/Suriye: Dâru’l-Fikr, 1403.
• İbnü’l-Cezeri, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-Ḳırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Cemalettin Muhammed Şerif. 3 Cilt. Tanta/Mısır: Dâru’s-Sahâbe, 2014.
• İbnü’l-Cezeri, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b Muhammed b Muhammed b Alî b Yûsuf. Ġāyetü’n-Nihâye fî esmâʾi ricâli’l-ḳırâʾât üli’r-rivâye. thk. Ebû İbrahim Amr b. Abdullah. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Lu’luât, 2017.
• Kallek, Cengiz. “Yahyâ b. Âdem”. TDV İslam Ansiklopedisi. 43/234-237. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Kandemir, M. Yaşar. “Ubâde b. Sâmit”. TDV İslam Ansiklopedisi. 42/13-14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr el-. Leṭâʾifü’l-İşârât li-Fünûni’l-Kırâât. 10 Cilt. Medine: Mecme’a Melik Fahd li-Tibati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 2013.
• Koyuncu, Recep. Kıraat İlmi & Takrib Usûlü. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2018.
• Madazlı, Ahmet. “İbn Sivâr”. TDV İslam Ansiklopedisi. 20/359. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk en-. el-Fihrist. ed. Abdülkadir Coşkun. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Özdemir, Mehmet - Beksaç, Engin. “Endülüs”. TDV İslam Ansiklopedisi. 11/211-232. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Sert, Durmuş. Kırâat Ekolleri (Başlangıçtan VII. H. Asrın Başına Kadar). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1987.
• Sicistânî, Ebû Bekr Abdullah b. Ebî Dâvûd Süleymân b. Eş‘as. Kitâbü’l-Mesâhif. thk. Muhibbiddîn Abdussiccân Vâiz. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşeri’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2002.
• Taberî, Ebû Ma‘şer Abdülkerîm b. Abdissamed et-. et-Telḫîs fi’l-Kırâʾâti’s-Semân. thk. Muhammed Hasan Ukayl Musa. Cidde: el-Cemâ’atü’l-Hayriyye li-tahfîzî’l-Kur’ani’l-Kerim, 2011.
• Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2019.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyy, 1995.