MALATYA/BATTALGAZİ YERLEŞİMİNDE KORUMA-TURİZM İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 1, 44 - 63, 31.12.2022

Tuba Nur Olğun

Öz

Malatya, köklü geçmişi ve zengin kaynaklarıyla tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu zenginlik ve çeşitlilik, büyük bir kültürel miras birikimini de beraberinde getirmiştir. Özellikle mimari miras açısından önemli bir stoku bünyesinde barındıran Malatya’da Battalgazi ilçesi bu bağlamda öne çıkmaktadır. Kentin en eski yerleşim alanlarının yer aldığı Battalgazi, hem somut hem de somut olmayan kültürel mirasıyla korumaya değer pek çok öğeye sahiptir. Bunların içinde mimari eserler olarak askeri ve dini yapılar, kervansaraylar, su yapıları ve geleneksel konutlarla Cumhuriyet Dönemine ait nitelikli yapılar, günümüze ulaşan özgün değerlerdir. Ayrıca bu yapılarla birlikte kaynaklarda varlığından söz edilen ancak günümüze ulaşamamış olan pek çok yapının olduğu da bilinmektedir. Tüm bu eserler ve somut olmayan kültürel miras, bütüncül bir şekilde önemli bir turizm potansiyelini de beraberinde getirmektedir. Turizm, içinde pek çok faaliyeti barındıran ve ekonomik anlamda büyük getiriler sağlayan önemli bir endüstri olarak her geçen gün daha fazla gelişmektedir. Bu endüstrinin başlıca kaynaklarından olan kültürel varlıklar kültür turizmi, inanç turizmi, arkeolojik turizm gibi eylemlere olanak tanımaktadır. Bu varlıkların büyük bir kısmını oluşturan mimari eserler, hem korunmalarına katkı sağlanması hem de tanıtılarak yaşatılmaları bakımından turizmle karşılıklı fayda ilişkisi kurabilmektedir. Bu anlamda yapılan çalışmanın amacı, Malatya/Battalgazi’de yer alan kültürel mirasın ve özellikle mimari eserlerin korunmasına, turizme yönelik gelişmeler göz önünde bulundurularak katkı sağlamaktır. Çalışma kapsamında Battalgazi’de yer alan arkeolojik ve mimari miras ile somut olmayan kültürel değerler, ilgili literatür ışığında incelenerek yerinde gözlemlenmiştir. Elde edilen veriler, koruma-turizm ilişkisi bakımından değerlendirilmiş ve bu ilişkinin geliştirilmesine yönelik öneriler getirilmiştir. Sonuç olarak çalışmanın, Battalgazi’de yer alan kültürel mirasın korunmasına katkı sağlayacağı ve turizm potansiyeline dikkati çekeceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Koruma, Turizm, Kültürel Miras, Malatya, Battalgazi

Kaynakça

• Acıelma, B. & Güngör, Ş. (2021). “Kültürel Mirasın Korunması ve Turizm İlişkisi Bağlamında Altınköy Açık Hava Müzesi”, Kültürel Miras Araştırmaları Dergisi, 2(2): 72-77.
• Ağaldağ, S. (2016). Malatya Eskiçağ Tarihi, Malatya Valiliği Malatya Kitaplığı Yayınları, Malatya.
• Akyıldız, N. A. & Olğun, T. N. (2020a). Somut Kültürel Mirasın Turizmle Canlandırılması Bağlamında Sürdürülebilir Anadolu Tarihi ve Geleneksel Yerleşim Alanlarının Değerlendirilmesi. Journal of Applied Tourism Research, 1(1): 1-16.
• Akyıldız, N. A. & Olğun, T. N. (2020b). Somut Olmayan Kültürel Mirasın Anadolu’da Tarihî Yerleşimlerin Korunması ve Sürdürülebilirliği Bağlamında Değerlendirilmesi. Milli Folklor, 128 (Kış 2020): 234-243.
• Akyıldız, N. A. & Olğun, T. N. (2020c). Investigation for Energy Use and Conservation of Sustainable Traditional Architecture: Case of Malatya/Turkey Bahri Mosque. Architecture Research, 10 (2): 60-67.
• Aliağaoğlu, A. (2004). “Sosyo-kültürel Miras Turizmi ve Türkiye'den Örnekler”, Ankara Üniversitesi Coğrafi Bilimler Dergisi, 2(2): 50-64.
• Arı, N. (2021). Geleneksel Mimarinin Ekolojik Çözümlemelerinin Malatya Battalgazi’deki Bir Grup Yapı Üzerinden Okunması. (Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Arslan, Ö. (2006). Battalgazi İlçesinin (Malatya) Beşerî ve Ekonomik Coğrafyası, (Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Arslan, Ö. & Hayli, S. (2007). “Battalgazi İlçesinin Nüfus Coğrafyası”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(2): 1-30.
• Aslanapa, O. (1991). Anadolu’da İlk Türk Mimarisi, Başlangıcı ve Gelişmesi, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Ayvalı, H. M. (2022). Tarihi Kent Merkezlerinde Mekânsal Dönüşüm İle Yeniden Canlandırma: Malatya Battalgazi Sur İçi Örneği, (Yüksek Lisans Tezi).Konya Teknik Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Konya.
• Baran, M.; Aykal, F. D. & Kocaman M. (2018). “Battalgazi Ve Geleneksel Evlerinin Analizi”, Electronic Journal of Social Sciences, 17(67): 1302-1316.
• Başbay, H.C. (1987). Malatya ‘da Culfacılık ve El Dokumacılığı, I. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu, (Malatya/22-24 Ekim 1986), İstanbul.
• Başer, M. Y. & Olcay, A. (2021). “Battalgazi (Eski Malatya) İnanç Turizmi Potansiyelinin Swot Analizi İle Değerlendirilmesi”, Journal of Tourism Intelligence and Smartness, 4(3): 341-366.
• Çakan, A. & Olğun, T. N. (2018). Cumhuriyet Dönemi Mimarlığının Sürdürülebilirlik Bağlamında İrdelenmesi: Malatya Örneği, Uluslararası Mühendislik ve Mimarlık Kongresi, (Antalya/14-16 Kasım 2018), 1: 1071-1086.
• Çelebi, A. G. (2021). Selçuklu Kent Mirasının Tarihsel Süreç İçinde Oluşum Ve Değişiminin İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma: Battalgazi (Eski Malatya) Örneği, (Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Çelemoğlu, Ş. & Atıcı, A. (2021). “Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Yapılarına Bir Örnek: Malatya Gazi İlkokulu”, Anasay, 5(15): 125-144.
• Dal, S. (2019). “Malatya’da Yaşayan Bir Anlatı Olarak Battal Gazi Destanı”, Uluslararası Folklor Akademi Dergisi. 2(2): 311-322.
• Darkot, B. (1988). Malatya, İslam Ansiklopedisi içinde, VII, MEB Yayınları, İstanbul.
• Dinçer, F. İ. & Ertuğral, S. M. (2000). “Kültürel Mirasın Korunması ve İstanbul ilindeki Tarihi Yapılarm Turizm Amaçlı Kullanımı Üzerine Bir Deneme”, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, (11): 69 - 78.
• Elibüyük, M. (2013). “Malatya İli Yerleşmelerinin Tarihsel Dönemlere Göre Coğrafi Dağılışı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53(1): 183-220.
• Emekli, G. (2006). Coğrafya, Kültür ve Turizm: Kültürel Turizm. Ege Coğrafya Dergisi, 15(1-2): 51-59.
• Eskici, B. (2013). Malatya Türk-İslam Dönemi Mimari Eserleri I: Battalgazi (Eski Malatya), Malatya Valiliği Malatya Kitaplığı Yayınları, Malatya.
• Frangipane, M. (1997). “A 4th-Millennium Temple/Palace Complex at Arslantepe-Malatya. North-South Relations and the Formation of Early State Societies in the Northern Regions of Greater Mesopotamia. Paléorient, 23 (1), 45-73.
• Göğebakan, G. (2002). XVI. Yüzyılda Malatya Kazası (1516-1560), (Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Gök, A. & Tuna, H. (2013). “Turizm Pazarlaması Açısından Malatya İlinin Potansiyelinin Belirlenmesi”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 15(24): 01-11.
• Göyünç, N. (1970). Eski Malatya’da Silahtar Mustafa Paşa Hanı. Tarih Enstitüsü Dergisi, 1: 1-4.
• Gülsoy, E. & Taştemir, M. (2007). Vakıf ve Mülk Defteri, TTK Yayınları, Ankara.
• Hacıgökmen, M. A. (2011). “Türkiye Selçukluları Zamanında Konya’nın Devlet Merkezi Oluşu”, Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 29: 231-260.
• Herbert, D. T. (1995). Heritage, Places, Leisure and Tourism, Mansell Yayınları, Londra.
• Jansen, V. M. (1997). Urban Tourism Managing Resources and Visitor .Salah Wahab ve John J. Pigram(Ed.), Tourism Development and Growth içinde,(s. 237-256), Routledge, London.
• Kaderli, L. (2014). Kültürel Miras Koruma Yaklaşımlarının Tarihsel Gelişimi, TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (12): 29-41.
• Kavruk, H. & Solmaz, F. (2020). Malatya Çevresinde Taşlarla İlgili İnanışlar ve Misafir Taşı Geleneği”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 20(8): 65-81.
• Kazancıoğlu, H. (2001). “Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Malatya, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kırımhan, M. (1990). Battalgazi’ de (Eski Malatya) Nüfus ve Yerleşme, (Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Malatya Büyükşehir Belediyesi (2021). Malatya Kültür Envanteri, Malatya.
• Maviş, F.; Ahipaşaoğlu, H. S. & Kozak, N. (2002). Genel Turizm Bilgisi, Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir.
• Metin, T. (2013). Selçuklular Döneminde Malatya, Malatya Valiliği Malatya Kitaplığı Yayınları, Malatya.
• Oğuz, M. Ö. (2013). “Terim Olarak Somut Olmayan Kültürel Miras”, Milli Folklor, 25(100): 5-13.
• Okuyucu, A. & Somuncu, M. (2012). “Kültürel Mirasın Korunması ve Turizm Amaçlı Kullanılmasında Yerel Halkın Algı ve Tutumlarının Belirlenmesi: Osmaneli İlçe Merkezi Örneği”, Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 4(1): 37-51.
• Olğun, T. N. (2021). Malatya Yöresi Kırsal Kerpiç Mimari Mirasın Nitelikleri, Koruma Sorunları ve Öneriler, (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Özdemir, Ü. (2011). Safranbolu’nun Kültürel Miras Kaynakları ve Korunması, Doğu Coğrafya Dergisi, 16(26): 129-141.
• Sağlam, F.; Bilgin, Z.; Demirbağ, H. & Memiş, E. (2013). Malatya Kent Rehberi. Seçil Ofset, İstanbul.
• Sevgen, N. (1959). Anadolu Kaleleri, I, Doğuş Ltd. Şirketi Matbaası, Ankara.
• Silverman, H. & Ruggles D. F. (2007). Cultural Heritage and Human Rights. Springer Yayınları, New York.
• Strabon, (2000). Geographika (Antik Anadolu coğrafyası). A. Pekman (Çev.). Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Şahin, M. & Olğun, T. N. (2020). Mekân Dizim Yöntemi İle Geleneksel Konutlarda Yeniden İşlevlendirme Uygulamasının İncelemesi: Malatya Beşkonaklar Örneği, II. Uluslararası Mühendislik Fen Bilimleri Ve Mimarlık Sempozyumu, (Diyarbakır/5 Mart 2020), 1: 1-5.
• Şahin, M. (2021). Sivil mimari örneklerinin özgünlüğünün değerlendirilmesi için yöntem araştırması: Malatya örneği (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya Teknik Üniversitesi.
• Şentürk, A. & Gülseren, M. (1995). Malatya’nın Kültürel Yapısı. Sezer Ofset, Malatya.
• Umar, B. (1998). Kappadokia, Bir Tarihsel Coğrafya Araştırması ve Gezi Rehberi, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, İzmir.
• Ünal, R. H. (1983). Doğu Anadolu’da Bilinmeyen Üç Selçuklu Hanı, Sanat Tarihi Dergisi, 2(2): 106-118.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (2021). “Battalgazi”, Ankara.
• Yapıcı, S. (2014). Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Malatya (1869-1908), Malatya Valiliği Malatya Kitaplığı Yayınları, Malatya.
• Yıldırım, M. & Korkmaz, M. (2012). Changes in Built Environment and in Vernacular Architecture Through Globalization: Case Of Battalgazi in Turkiye, 52nd Congress of the European Regional Science Association: "Regions in Motion - Breaking the Path, (Bratislava, Slovakya/21-25 Ağustos 2012), 1: 1-14.
• Yılmaz, B.; Sarıcam, S.; Aslan, F. & Atık, A. (2014). Landscape Characteristics of Battalgazi Archaeological and Historical Settlement in Malatya, Turkey, Its Protection Problems and Solutions, Journal of Environmental Protection and Ecology 15(3): 1181–1190.
• Yinalç, R. & Elibüyük, M. (1983). Kanuni Devri Malatya Tahrir Defterleri (1560), Ankara.
• Zengin, M. (2015). XIV. Yüzyıl’da Malatya, (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Zengin, M. (2017). İlhanlılar-Eretnalılar-Memlûklular Dönemi. Malatya, Malatya Valiliği Malatya Kitaplığı Yayınları, Malatya.
• URL 1, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6360.pdf, erişim tarihi: 15.08.2022.
• URL 2, http://www.malatya.gov.tr/nufus-ve-idari-yapi, erişim tarihi: 15.08.2022.
• URL 3, https://www.unesco.org.tr/Content_Files/Content/tez/sutez.pdf, erişim tarihi: 20.08.2022.
• URL 4, https://utta.com.tr/plan-ve-projeler/battalgazi-malatya-arkeolojik-sit-alanina-ait-kaip-2010, erişim tarihi: 22.08.2022.
• URL 5, https://okuryazarim.com/klasik-osmanli-donemi-mimari-planlari/silahdar-mustafa-pasa-kervansarayi-malatya-plan-z-nayir/, erişim tarihi: 28.08.2022.
• URL 6, http://www.malatya.gov.tr/, erişim tarihi: 28.08.2022.