Kuvvetler Ayrılığı Bağlamında Hükümet Sistemleri: Türkiye Örneği

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 300 - 332, 31.12.2022

Mehmet Akif Özer , Shokhrukh Iskandarov

Öz

Günümüzde ilgili literatürde kuvvetler ayrılığına dayanan ve demokratik hükümet sistemleri olarak nitelendirilen başkanlık, parlamenter ve yarı-başkanlık hükümet sistemleri şeklinde üç tür hükümet sistemi bulunmaktadır. Burada kuvvetler ayrılığı, devlet otoritesinin farklı erkler arasında paylaşılması sonucu birbirlerini dengelemelerini ve denetlemelerini öngörür. Bir ülkenin hükümet sistemini, yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinin düzenlenişi ve aralarındaki ilişkiler belirler. Bu kapsamda Türkiye Cumhuriyeti kabul ettiği 1982 Anayasası ile ülkenin hükümet sistemini kuvvetler ayrılığına göre yapılandırmış ve bu ilkeyi anayasanın temel ilkelerinden biri haline getirmiştir. 1982 Anayasası, ilk kez kabul edildiğinde kuvvetlerin düzenlenişi ve arasındaki ilişkiler bakımından parlamenter hükümet sistemini kabul etmiştir. Daha sonraki süreçte ise 2007 yılında hükümet sistemini kökten etkileyecek şekilde anayasada bazı değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler neticesinde ülkede nasıl bir sistem oluşturulduğu konusunda kapsamlı tartışmalar yaşanmıştır. Çünkü yapılan değişiklikle ülkenin hükümet sistemi ne bir saf parlamenter sistem olarak nitelendirilmiş ne de yarı-başkanlık sistemi olarak kabul edilmiştir. Bu tartışmaları sonlandırmak ve ülkeye yeni bir sistem getirmek amacıyla 2017 yılında anayasada tekrar köklü bir değişikliğe gidilmiş ve kendine özgü özellikleri bulunan cumhurbaşkanlığı hükümet sistemini kabul edilmiştir. Bu çerçevede makalede kuvvetler ayrılığı teorisi ele alınarak, bu teoriye dayanan hükümet sistemleri incelenmiş, ardından Türkiye’nin 1982 Anayasası çerçevesinde kabul edilen hükümet sistemleri anayasada yapılan değişiklikler bağlamında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kuvvetler Ayrılıığı Teorisi, Hükümet Sistemleri, Türkiye, 1982 Anayasası, 2017 Anayasa Değişikliği

Kaynakça

• Akçalı, Pınar (2016), Karşılaştırmalı Devlet Sistemlerine Giriş, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Alkan, Haluk (2013), Karşılaştırmalı Siyaset Başkanlık ve Parlamenter Sistemeler Işığında Yarı Başkanlık Modelleri, 1. Baskı, Açılım Kitap, İstanbul.
• Atalan, Mustafa (2019), Başkanlık Sistemi ve Türkiye, Kırıkkale Üniversitesi, SBE, Doktora Tezi, Kırıkkale.
• Atar, Yavuz (2007), Türk Anayasa Hukuku, Güncelleştirilmiş 4. Baskı, Mimoza Yayınları, Konya.
• Bal, Bülent (2001), İstikrarsız Parlamentarizme Karşı Başkanlık Sistemi, Der Yayınevi, İstanbul.
• Boyunsuz, Şule Özsoy (2017), Dünyada Başkanlık Sistemleri Karşılaştırmalı Bir Analiz, İmge Kitabevi, 1. Baskı, Ankara.
• Coşkun, Vahap, (2017), 16 Nisan 2017 Tarihinde Kabul Edilen Anayasa Değişikliklerinin Değerlendirilmesi”, Dicle Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Dergisi, C:22, S:36.
• Çekiç, Mahmut (2016), 1982 Anayasasının Hükümet Sistemi Açısından Değerlendirilmesi, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, S:7.
• Dal, Kemal (2006), Anayasa Hukuku, Alter Yayıncılık, Ankara.
• Demirkol, Ferman (2015), Anayasa Hukuku, Genel Esaslar, Türk Anayasa Hukuku, 7. Baskı Ders Notları, Filiz Kitabevi, İstanbul.
• Derdiman, Cengiz (2014), Anayasa Hukuku, Alfa Aktüel Yayınları, Bursa.
• Doğan, Bayram ve Geyik, Ali Fuat (2020), “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Kuvvetler Ayrılığı İlkesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Dergisi, C:10 S:2.
• Duverger, Maurice (1996), “Yeni Bir Siyasal Sistem Modeli: Yarı Başkanlık Hükümeti”, Devlet ve Hukuk Üzerine Yazılar Kitabı, Derleyen: Mehmet Turhan, Gündoğan Yayınları, Ankara.
• Efe, Haydar, Kemahlı, Funda ve Kotan, Muhammed Lütfi (2015), “Türkiye’nin Parlamenter Sistem Deneyiminin Önemi”, Kafkas Üniversitesi, İİBF Dergisi, C:6, S:11.
• Erat, Veysel (2015), “Türkiye’de Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçilmesinin Hükümet Sistemi Üzerine Etkileri”, Yönetim Bilimleri Dergisi, C:13, S:25.
• Erdoğan, Mustafa (2010), Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitabevi, Tıpkı Basım 8. Baskı, Ankara.
• Eren, Emrah Karaca (2002), “Başkanlık Sisteminin Türk Parti Sistemi Açısından Türkiye’de Uygulanabilirliği”, Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, C:4, S:3.
• Ertaş, Türker (2017), “Kuvvetler Ayrılığı İlkesi Bağlamında Yasama, Yürütme Ve Yargı Organları Arasındaki Modern İlişkiler”, Dokuz Eylül Üniversitesi, SBE, Doktora Tezi, İzmir.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin (2012), “Başkanlık Sistemi”, İnönü Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Dergisi, C:2, S:2.
• Gezici, Hikmet Selahaddin ve Kutlu, Önder (2019), Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, Çizgi Kitabevi, Konya.
• Gözler, Kemal (2011), Anayasa Hukukunun Genel Esasları, (Güncelleştirilmiş Genişletilmiş İkinci Baskıdan Ek Baskı), Ekin Kitabevi, Bursa.
• Gözler, Kemal (2014), Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 16. Baskı, Ekin Kitabevi, Bursa.
• Gözübüyük, A. Şeref (2007), Anayasa Hukuku, Güncelleştirilmiş 15. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara.
• Gören, Zafer (2011), Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara.
• Gül, Hüseyin, Kamalak, İhsan ve Gül, Songül Sallan (2017), “Amerikan Başkanlık ve Fransız Yarı-Başkanlık Sistemleri Işığında Türkiye’nin Yeni Cumhurbaşkanlığı Hükümeti Sistemi”, Strategic Public Management Journal, C:3, Özel Sayı.
• Gürbüz, Reşit (2008), Anayasa Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara. İba, Şeref (2008), Anayasa Hukuku ve Siyasal Kurumlar, Güncelleştirilmiş 2. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara.
• Karakul, Selman (2015), “Yeni Kuvvetler Ayrılığı Teorisi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:2 S:2.
• Kahraman, Mehmet (2012), “Hükümet Sistemi Tartışmaları Bağlamında Başkanlık Ya Da Yırı-Başkanlık Sistemlerinin Türkiye’de Uygulanabilirliği”, Mustafa Kemal Üniversitesi, SBE Dergisi, C:9, S:18.
• Karatepe, Şükrü (2018), Anayasa Hukuku (Genel Esaslar), 3. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara.
• Karatepe, Şükrü (2018a), Türk Anayasa Hukuku, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine Uyumlu 2. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara.
• Karatepe, Şükrü (2015), Anayasa Hukuku (Genel Esaslar), 2. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara.
• Keser, Hayri (2021), “Başkanlık Sisteminde Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki Karşılıklı Etkileşim Araçları Açısından Türkiye – ABD Hükümet Sistemlerinin Karşılaştırması”, Akdeniz Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Dergisi, C:11, S:2.
• Keskinsoy, Ömer (2020), Anayasa ve Türk Anayasa Hukuku, Güncellenmiş 5. Baskı, Monopol Yayınları, Ankara, 2020.
• Korkmaz, Tuğrul (2016), “Hükümet Sistemleri ve Türkiye Üzerine Bir Analiz”, Akademik Hassasiyetler, C:3, S:6.
• Kuzu, Burhan (2016), “Türkiye İçin Başkanlık Sistemi I”, Liberal Düşünce Dergisi, C:1 S:2.
• Küçük, Adnan (2013), Anayasa Hukuku, Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş 3. Baskı, Orion Kitabevi, Ankara.
• Küçük, Adnan, (2020), Türkiye’de Başkanlık Sistemi, Adalet Yayınevi, Ankara.
• Miş, Nebi ve Duran, Burhanettin (2017), “Türkiye’de Siyasal Sistemin Dönüşümü ve Cumhurbaşkanlığı Sistemi”, Türkiye’de Siyasal Sistemin Dönüşümü ve Cumhurbaşkanlığı Sistemi Kitabı, Editörler: Nebi Miş ve Burhanettin Duran, SETA Yayınları, Ankara.
• Odyakmaz, Zehra, Kaymak, Ümit (2020), THEMIS Anayasa Hukuku, Yenilenmiş 24. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Okutan, Çağatay (2012), Siyasal Sistemler, Siyaset Bilimi Kitabı, Editör: Halis Çetin, 3. Baskı, Orion Kitabevi, Ankara.
• Özbudun, Ergun (2008), Türk Anayasa Hukuku, Gözden Geçirilmiş 9. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara.
• Özdemir, Abdülkadir (2019), Hükümet Sistemleri Politiği: Türkiye Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz, Gazi Üniversitesi, SBE, Doktora Tezi, Ankara.
• Sartori, Giovanni (1997), Karşılaştırmalı Anayasa Mühendisliği Yapılar, Özendiriciler ve Sonuçlar Üzerine bir Değerlendirme, Çeviren: Ergun Özbudun, Yetkin Yayınları, Ankara.
• Şahin, Köksal (2014), “Türkiye’deki Hükümet Sistemi Tartışmalarına Siyasi Kültür ve Demokrasi Eksenli Bir Yaklaşım”, Sakarya İktisat Dergisi, C:3 S:3.
• Teziç, Erdoğan (2014), Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, 17. Bası, İstanbul.
• Turhan, Mehmet (1993), Hükümet Sistemleri, Gündoğan Yayınları, Ankara.
• Uluşahin, Nur (2011), “Türkiye’de Mevcut Hükümet Sisteminin Niteliği Ve Rejimin Başkanlık Sistemine Kaymasının Getireceği Tehdit Ve Tehlikeler” Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, Cilt:3, No:1.
• Uslu, Ferhat (2019), Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine Göre Türk Anayasa Hukuku, Yenilenmiş ve Güncellenmiş 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara.
• Uygun, Oktay (2017), Devlet Teorisi, On İki Levha Yayıncılık, 3. Baskı, İstanbul.
• Ün, Lütfullah (2020), Türkiye’de Hükümet Sistemlerinin Kamu Yönetimine Etkileri Bağlamında Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, Samsun.
• Yayla, Atilla (2015), Siyaset Bilimi, Adres Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• Yayman, Hüseyin (2016), Türkiye’de Devlet Reformu ve Başkanlık Sistemi, Doğan Kitap Yayıncılık, 3. Baskı, İstanbul.
• Yavuz, K. Haluk (2000), Türkiye’de Siyasal Sistem Arayışları ve Yürütmenin Güçlendirilmesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Yazıcı, Serap (2011), Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Sistemleri Türkiye İçin Bir Değerlendirme, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.