Erken Cumhuriyet Döneminde Kadınların Siyasal Katılımı: Türk Kadın Birliği

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2-1 - KAYFOR23 Özel Sayısı, 406 - 424, 31.12.2023

Merve Oğuzhan

Öz

Devletin, siyasi otoritenin aldığı kararları etkilemeye yönelik tutum ve faaliyetler olarak tanımlanan
siyasal katılım, hem iktidarı yönlendirebilmek hem de iktidara meşruiyet kazandırmak ve varlığını devam
ettirebilmek için önemli bir araçtır. Siyasal katılım, vatandaşların siyasi iktidarı belirlemede kullandıkları
oylardan, üye oldukları gazete, dergi, parti, sendika ve sivil toplum kuruluşlarına kadar pek çok şekilde
gerçekleşebilmektedir. Siyasal katılım içerisinde siyasal otoriteye yön verebilecek nüfus, halk olarak
nitelendirilirken bu halkın içerisinde kimlerin yer alıp siyasal katılımı gerçekleştireceği, dönemden döneme ve
toplumdan topluma değişiklik göstermiştir. Bilhassa kadınlar, antik çağlardan itibaren belirli nedenlerle siyasal
alana dâhil edilmemiştir. Bun anlamda kadınların siyasal alana katılımı için siyasal hak mücadelesi, 18. yüzyılda
kendini göstermeye başlamıştır. Türkiye'de kadınların siyasal katılım mücadelesi ise dünyadaki kadınların
siyasal hak mücadelesine paralel olarak gelişmiştir. İlk olarak Tanzimat döneminde kendini gösteren kadın
hareketleri, Meşrutiyet döneminde ivme kazanmıştır. Bu dönemde kadın hareketleri, derneklerin kurulması,
gazete ve dergilerde kadınların eğitim hakları ve toplumsal hayata katılımları ile ilgili yazıların yayınlanması ile
kendini gösterirken, Cumhuriyet döneminde kadınların siyasal hakları ve siyasal alana katılımları ile ilgili
konular ön plana çıkmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında kadınların siyasal alana katılma ve siyasal haklarını elde
etme çabaları, günümüz Türkiyesinde kadınların hem siyasal hem de sosyal haklarının temelini oluşturmaktadır.
Bu doğrultuda çalışmanın amacı, Türk kadınının siyasal haklarını kazandığı dönemin başlangıç noktası olarak,
Cumhuriyetin ilk yıllarında kadınların siyasal haklar talep etmek üzere kurdukları Türk Kadınlar Birliği
üzerinden kadınların siyasal katılımını incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Kadın, Siyasal Katılım, Türk Kadınlar Birliği

Kaynakça

• Ahmad, F. (2009). Modern Türkiye’nin Oluşumu. (8. bs; Y.Alogan, Çev.). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Akagündüz, Ü. (2012). 1918-1928 Yılları Arasında Yayımlanan Kısa Ömürlü Osmanlıca Kadın Dergileri Hakkında Bir Değerlendirme. Kebikeç, s, 34, 323-346.
• Arslanel, M. N. (2021). Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Kadınların Siyasal Hayata Katılımı. Enderun, 5(2), 196-208.
• Atatürk, M. K. (1969). Nutuk (1920-1927) (Cilt II). İstanbul: Milli Eğitim Basım Evi.
• Balcı, M. ve Tuzak, M. (2017). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Nezihe Muhiddin Özelinde Türk Kadınlarının Siyasi Hakları İçin Mücadelesi. Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 43-51.
• Berktay, F. (2003). Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis Yayınları.
• Caporal, B. (1982). Kemalizmde Ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını: (1919-1970). Ankara.
• Cumhuriyet, “Nezihe Muhittin Hanım: Kadın Birliği’nin Dudakları Boyalı Hanımları Polislik Yapamaz Diyor”, 25 Teşrin-i Sani 1929, sayı: 1993, s. 3.
• Çakır, S. (1996). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çaylak, A. (2018). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de İktidar-Muhalefet İlişkileri. İçinde A. Çaylak ve S. A. Avcu (Ed.), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’nin Siyasal Hayatı (2. bs.), Ankara: Savaş Yayınevi.
• Çokoğullar Bozaslan, E. (2020). Siyasetle Alakalı mı Alakasız mı? Kadınlar Halk Fırkasından Günümüze Kadın-Siyaset İlişkisi. Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 4(2).
• Davaz, A. (2014). Eşitsiz Kız Kardeşlik Uluslararası ve Ortadoğu Kadın Hareketleri, 1935 Kongresi ve Türk Kadın Birliği. İstanbul: Türk İş Bankası Kültür Yayınları.
• Dedeoğlu, S., ve Elveren, A. Y. (2012). Türkiye'de Refah Devleti ve Kadın. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Fedayi, C. İmparatorluk Nasıl Yıkıldı? Osmanlı’dan Cumhuriyete Nasıl Geçildi?. Ankara: Kadim Yayınları.
• Gökçimen, S. (2008). Ülkemizde Kadınların Siyasal Hayata Katılım Mücadelesi. Yasama Dergisi, (10), 5-59.
• Gönenç, A. Y. (2006). Fransa'da Ve Türkiye'de Kadın Hareketleri. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (27).
• Hamzaoğlu, M. (2018). Tanzimat'tan Erken Cumhuriyet Dönemine Türk Sosyopolitik Yaşamında Öne Çıkan Kadınlar. lectio socialis, 2(1), 74-92.
• Işık, E. (2021). Erken Cumhuriyet Dönemi Kadın Dergilerinde Kadın İmajı: Ev Kadın Dergisi Örneği. Folklor/Edebiyat, 27(106 Özel Ek), 211-228.
• Kartal, C. B. (2005). Türkiye’de Kadınların Siyasal Haklarını Kazanma Süreci Ve 1930 Belediye Seçimleri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anadilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Kartal, C. B. (2016). Türkiye’de Kadınların İlk Defa Oy Kullandığı 1930 Belediye Seçimlerinde Türk Kadınlar Birliği’nin Faaliyetleri. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (3), 165-197.
• Kaymaz, İ. Ş. (2010). Çağdaş Uygarlığın Mihenk Taşı: Türkiye’de Kadının Toplumsal Konumu. Atatürk Yolu Dergisi, 12(46), 333-366.
• Kurnaz, Ş. (2011). Yenileşme Sürecinde Türk Kadını (1839-1923). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Metintaş, M. Y. (2018). Nezihe Muhittin Ve Türk Kadınının Siyasi Haklar Mücadelesi. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 2(3), 74-97.
• Milliyet, “O Halde Mesele Kalmadı!”, 3 Mayıs 1929, sayı: 1158, s. 1.
• Ortaylı, İ. (2010). Gelenekten Geleceğe. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2012). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Ökten, N. (2002). 1935 İstanbul Uluslararası Kadınlar Birliği Kongresi. Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 219, s 183-186.
• Öztürk, E. (2007). Türk Kadınının Feminizme Bakışı. İstanbul: Karmat Yayınları.
• Rupp, L. J. (1997). Worlds of Women: The Making of an International Women’s Movement. Princeton: Princeton University Press.
• Sancar, S. (2014). Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti Erkekler Devlet Kadınlar Aile Kurar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Terzi, E. G. (2015). Ulus-Devlet İnşa Sürecinde Kadınların Siyasal Hakları: Türkiye’de Seçme-Seçilme Haklarına İlişkin Tartışmalarda Sömürgecilik Sonrası Söylemin İzleri. Akademik İncelemeler Dergisi, 10(2), 109-127.
• Toprak, Z. (1994). Türkiye'de Siyaset ve Kadın: Kadınlar Halk Fırkası'ndan Arşı Ulusal Kadınlar Birliği Kongresi'ne (1923-1935). Kadın Araştırmaları Dergisi, (2).
• Yüceer, S. (2008). Demokrasi Yolunda Önemli Bir Aşama: Türk Kadınına Siyasal Haklarının Tanınması. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(14), 131-151.
• Zihnioğlu, Y. (2003). Kadınsız İnkılap: Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği. İstanbul: Metis Yayınları