Dârülelhan’dan Konservatuvara Türk Makam Müziğinin Görünümü

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 1, 77 - 95, 29.06.2018

Esra Berkman

Öz

Bu çalışmada, kuruluşundan, İstanbul Üniversitesi’ne bağlandığı tarih olan 1986 yılına kadar, İstanbul Belediye Konservatuvarı bünyesindeki Türk makam müziğinin görünümü, eğitim/öğretim, kuramsal çalışmalar ve icrâ faaliyetleri yönünden derlenmiştir. Türkiye’de makam müziği eğitimi veren ve devlet tarafından kurulan okullara bakıldığında ilk olarak- Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında açılan ve daha sonra konservatuvara dönüştürülecek olan- Dârülelhan (Nağmeler Evi) ile karşılaşılmaktadır. Bu kurumda, Türk makam müziği eğitim/öğretiminin kapsamı, kaldırılışı, kuramsal olarak eğitime tekrar dönülmesi yanı sıra, Türk Mûsikîsi İcrâ Heyeti ile Tasnif ve Tesbit Heyeti’nin faaliyetleri betimsel yöntem çerçevesinde ortaya konmuştur. Dârülelhan adıyla ilk kurulduğunda, çoksesli Avrupa ve Türk makam müziği eğitimlerinin birlikte verileceği ulusal bir konservatuvar olarak tasarlanan İstanbul Belediye Konservatuvarı, 1826’dan beri devam eden Batılılaşma akımının, Cumhuriyet’in ilanıyla kuvvetlenmesi sonucunda, sadece çoksesli müzik eğitiminin verildiği bir kuruma dönüşür. 1944 yılında kabul edilen yönetmelikle, Sadettin Arel’in konservatuvar başkanlığı yaptığı dönemde, sadece gündüzlü kısımda Türk müziği eğitimine, çalgı eğitimi olmaksızın, kuramsal düzeyde başlanır. 1926 yılında terk edilen akademik makam müziği eğitimine, 1976’da kurulan İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Müziği Devlet Konservatuvarı’nda, ancak 50 yıl aradan sonra tekrar başlanabilmiştir. Makam müziğinin kuramsal düzeyde bilimsel bir kesinliğe ve icra bakımından bir birliğe kavuşamadığı, tarihinin yazılamadığı ve araştırmaların yetersiz kaldığı günümüzde, eğitimsiz geçen bu 50 yıllık süre, bugün dahi kapatılabilmiş görünmemektedir.

Anahtar Kelimeler

Dârülelhan, Türk Makam Müziği Eğitimi, İstanbul Belediye Konservatuvarı

Appearance of Turkish Maqam Music from Dârülelhan to Conservatory

Öz

This study presents a review of Turkish maqam music from various perspectives, including education/instruction, theoretical studies, and performance activities at the Municipal Conservatory of Istanbul (MCI) from its establishment until 1986, at which point the conservatory was assigned to Istanbul University. In Turkey, among the state-owned educational institutions that teach maqam music, the first one was Dârülelhan (the House of Melodies), which was established in the late Ottoman era and later converted into a conservatory. Using the framework of a descriptive method, this study explores the scope and abolishment of and a theoretical return to Turkish maqam music at Dârülelhan, as well as the activities of Türk Musikisi İcrâ Heyeti (the Turkish Music Performance Ensemble) and the Tasnif ve Tesbit Heyeti (Classification and Evaluation Committees). Initially, MCI was envisaged as a national conservatory that would teach polyphonic European and Turkish maqam music at the same time; however, it became an institution dedicated to polyphonic music education instead. This was largely due to the process of Westernization, which had been ongoing since 1826 and gained strength with the proclamation of the Republic. With a regulation adopted in 1944, during the chairmanship of Sadettin Arel, the conservatory resumed daytime Turkish music education on a theoretical level, without instrumental education. Abandoned in 1926, scholarly maqam music resumed after a 50-year break with the establishment of Istanbul Technical University Turkish Music State Conservatory in 1976. However, this 50-year gap without education does not seem to be closed yet, given the absence of scientific certainty on a theoretical level and of performance unity within the maqam music, as well as the inadequacy of historical accounts and research on maqam.

Anahtar Kelimeler

Dârülelhan, Istanbul Municipal Conservatory, Turkish Maqam Music Education

Kaynakça

• Madde ismi. (1987). Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi içinde (Cilt 29, s. 79). İstanbul: Ana Yayıncılık A.Ş.
• Madde ismi. (1987). Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi içinde (Cilt 9, s. 307). İstanbul: Ana Yayıncılık A.Ş.
• Arel, S. (1948). H. Sadettin Arel’in İstifanâmesi. Mûsikî Mecmuası, 1(1), XX–XX.
• Ataman, S. Y. (1991). Atatürk ve Türk musikisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Balcı, E. (2004). Nevzat Atlığ: Musikimizle övünmemiz için. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Behar, C. (1993). Zaman, mekân, müzik. İstanbul: Afa Yayınları.
• Berkman, E. ve Ayangil, R. (2009). Kuruluşundan salt devletçilik dönemine kadar radyoda Türk makam müziği yayınlar. Akademik Araştırmalar Dergisi, 42, 231–242.
• Berkman, E. (2007). İstanbul Belediye Konservatuvarı’nda Türk makam müziği eğitim ve öğretimi. Orkestra Dergisi, 46(387), 37–51.
• Bilget, H. M. (2009). İstanbul Filarmoni Derneği’nin çoksesli müziğimize katkıları (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Kültür Üniversitesi SBE, İstanbul.
• Madde ismi. (2005). Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-1940 içinde (5. Basım, Cilt 1, s. 28, 84, 252, 354). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gökalp, Z. (1976). Türkçülüğün esasları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Katoğlu, M. (1997). Cumhuriyet Türkiye’sinde eğitim, kültür, sanat. S. Akşin (Ed.), Türkiye tarihi 4: Çağdaş Türkiye 1908-1980 içinde (5. Basım, s. 423–458). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Kaya, C. V. (Haz.). (2016). Darülelhan Talimatnamesi ve ders müfredat programı. İstanbul.
• Koçak, C. (1997). Siyasi tarih (1923-1950). S. Akşin (Ed.), Türkiye tarihi 4: Çağdaş Türkiye 1908-1980 içinde (5. Basım, s. 85–173). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Oransay, G. (1983). Cumhuriyet’in ilk elli yılında geleneksel sanat mûsikîmiz. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde (Cilt 6, s. 1496–1509). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özcan, N. (1995). Dârülelhan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 8, s. 518–520). İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi. http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=080520 adresinden edinilmiştir.
• Öztuna, Y. (2006). Türk musikisi akademik klasik Türk sanat musikisinin ansiklopedik sözlüğü (Cilt 1-2). Ankara: Orient Yayınları.
• Paçacı, G. (1994). Kuruluşunun 77. Yılında Dâr-ül Elhân ve Türk mûsikîsinin gelişimi II. Tarih ve Toplum, 21(122), 19–23.
• Stokes, M. (1999). Kültür endüstrileri ve İstanbul’un küreselleşmesi. İstanbul: Küresel ile yerel arasında içinde (S. Savran, Çev., s. 145–168). İstanbul: Metis.
• Tongur, H. (1968). İstanbul Belediye Konservatuvarı’nda öğretim ve eğitim II. Orkestra Aylık Müzik Dergisi, 6(60), 5–14.
• Tongur, H. (1973a). Belediye Konservatuvarı’nın kuruluşu ve gelişimi [Kuruluşunun Ellinci Yılında İstanbul Belediye Konservatuvarı Özel Sayısı].Orkestra Aylık Müzik Dergisi, 11(112), 8–15.
• Tongur, H. (1973b). 1955’ten bu yana Belediye Konservatuvarı [Kuruluşunun Ellinci Yılında İstanbul Belediye Konservatuvarı Özel Sayısı]. Orkestra Aylık Müzik Dergisi, 11(112), 24–63.
• Topuz, H. (1998). Dünyada ve Türkiye’de kültür politikaları. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Tunçay, M. (1992). T.C.’nde Tek-Parti Yönetimi’nin kurulması (1923-1931). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Zürcher, E. J. (1995). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.