Brotherhood Phenomenon in Turkish Cultures in the Context of Legends

Yıl 2021, Sayı: 4, 220 - 227, 29.04.2021

Sezai Demirtaş

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.865743

Öz

Efsaneler Bağlamında Türk Kültüründe Kardeşlik Olgusu

Öz

Şekillendiği toplumun değerlerini yaşatma ve aktarma işlevlerini üstlenen kültür, bu işlevleri yerine getirirken birtakım kaynaklardan beslenir. Sözlü kültür geleneği bu kaynaklardan biridir. Eseri olduğu toplumun düşünce dünyasına dair bilgiler taşıyan sözlü kültür ürünleri, toplumsal yapı ve değerlerin anlaşılması için oldukça önemlidir. İnsanoğlunun dünyadaki varlığıyla yaşıt olgulardan biri olan kardeşlik, aynı zamanda onun hayatta üstlendiği zorunlu roller arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Kardeşlik, aynı aile içindeki çocukların birbirileriyle olan kan bağını ve ilişkilerini ifade eden biyolojik bir akrabalık olmasının yanı sıra sosyolojik ve kültürel bir olgudur. Çeşitli din ve inançlarda önem atfedilen kardeşlik, sahip olduğu şekillerle Türk milletinin dayanışmacı, paylaşımcı, sosyal sorumluluk bilinci yüksek, karşılıklı sevgi ve saygıya dayalı bir toplum yapısı özelliği göstermesine katkı sağlamaktadır. Nesir şeklinde, kısa ve inandırıcı olma özellikleriyle öne çıkan sözlü kültür ürünlerinden efsaneler, Türk kültüründe önemli bir yer tutan kardeşlik olgusuyla ilgili değerleri görmemize imkân sunmaktadır. Kardeşliğin Anadolu Türk efsaneleri arasından örneklem yöntemiyle seçilen metinlerden hareketle inceleneceği bu çalışma, kardeşlik ve kardeşler arasındaki ilişkilerin efsanelere hangi yönleriyle yansıdığını ortaya koyma amacının bir sonucudur.

Anahtar Kelimeler

olgu, kardeşlik, Anadolu-Türk efsaneleri

Kaynakça

• Alpaslan, İsmet (2006). Demirci Efsaneleri. İzmir: Özlem Matbaacılık.
• Çağımlar, Zekiye (1994). Adana Yöresi Yatır-Ziyaret ve Ocaklarla Bunlara Bağlı Anlatılan Efsaneler. Adana: Çukurova Üniversitesi, SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çimen, Latife Kabaklı (2008). Türk Töresinde Kadın ve Aile. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Demir, Necati (2013a). Türk Efsaneleri Cilt 1. Ankara: Edge Akademi Yayınları.
• Demir, Necati (2013b). Türk Efsaneleri Cilt 2. Ankara: Edge Akademi Yayınları.
• Demirkıran, Hilal (2019). Türk Masallarında Kardeş İlişkileri. Mersin: Çağ Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Demirtaş, Sezai (2018a). Ermenek Çevresinde Anlatılan “Aksakal” Adlı Efsaneden Hareketle Anadolu Türk Efsanelerinde Tayyimekân Motifi. Ermenek Araştırmaları II (ed. Hüseyin Muşmal-vd.) Konya: Palet Yayınları, 131-140.
• Demirtaş, Sezai (2018b). Hediye ve Hediyeleşme Kavramlarından Hareketle Veliler Etrafında Anlatılan Efsaneler Üzerine Bazı Tespitler, 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri-Gelenek Görenek ve İnançlar, 20-23 Kasım 2017, Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Dursun, Aysun (2016). Türk Halk Hukuku. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ekici, Metin (2019). Türk Kültüründe Kardeşlik Kavramı ve Halk Anlatmalarında Kardeşlik. Toroslardan Tanrı Dağlarına Türk Halk Biliminin Ulu Çınarı Prof. Dr. Ali Berat Alptekin Armağanı (ed. Esma Şimşek-vd.) Konya: Kömen Yayınları, 487-494.
• Emiroğlu, Kudret ve Aydın, Suavi (2003). Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2005). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Göde, Halil Altay (2010). Isparta Efsaneleri. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Irmak, Yılmaz ve Hamarat, Handan (2018). Bingöl Aleviliğinde Dedelik Musahiplik Düşkünlük ve Cem. Bingöl Üniversitesi SBE Dergisi, 8(15), 211-232.
• Kaplan, Haktan (2017). Türk Dünyası Destanlarında Kardeş ve Kardeşlik. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kâşgarlı Mahmud (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin) (haz. Ahmet Bican Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kavcar, Cahit ve Yardımcı, Mehmet (1988). Efsanelerimiz-İnönü Üniversitesi Efsane Derleme Yarışması. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları.
• Oğuz, M. Öcal (1997). Manas Destanı ve Dede Korkut Kitabı’nda Kardeşler Arası İlişkiler. Manas 1000 Bişkek Bildirileri, 26-31Ağustos 1995. Ankara: AKM Yayınları, 139-145.
• Önal, Mehmet Naci (2013). Muğla Efsaneleri (Araştırma-İnceleme). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları.
• Özcan, Derya (2013). Türk Destanlarında Kardeşlik Üzerine Bir Değerlendirme: Şakir-Şakirat ve Segrek-Eğrek Örneği. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (6)2, 123-130.
• Sakaoğlu, Saim (2004). 101 Anadolu Efsanesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şahan, Ramazan (2015). İslam’ın Kardeşlik Anlayışı: Bir Vücudun Organları. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, (1)1, 113-140.
• Şipal, R. Fırat-vd. (2012). Okul Öncesi Dönemde Aralarında Yaş Farkı Olan ve İkiz Kardeşler Arasındaki Kıskançlığın Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi, (3)5, 55-68.
• Türkçe Sözlük 1-2 (1988), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yeşilyurt, Muhammet (2012). Yahudilikte ve Hıristiyanlıkta Kardeşlik Anlayışı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yıldız, İbrahim (2020). Kur’ân’da Kardeş Şiddeti: Hâbil-Kâbil ve Hz. Yûsuf Kıssalarına Psikolojik Bir Bakış. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, (24)1, 73-95.
• Yiğen, Emel (2005). Zonguldak İl Merkezinde Yuvaya Giden 3-6 Yaş Grubu Çocuklarda Kardeş Kıskançlığının Değerlendirilmesi. Zonguldak: Zonguldak Karaelmas Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.