Ali Hoca Divanı’nda Tasavvufî Unsurlar

Yıl 2021, Sayı: 6, 228 - 247, 30.12.2021

Gülşah Gaye Fidan , Fatma Dağılmış

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1024782

Öz

Klasik Türk edebiyatı yüzyıllar boyunca süregelmiş köklü bir yapıya sahiptir. Bu edebiyat, köklü geçmişinin temelini oluşturan; Kurân-ı Kerim, İran mitolojisi, peygamber kıssaları gibi pek çok kaynaktan beslenmiştir. Klasik şiirin beslendiği en önemli kaynaklardan biri de tasavvuftur. VIII. yüzyılda ortaya çıkan zühd cereyanıyla gelişmeye başlayan tasavvuf, İslam medeniyetinin hâkim olduğu bütün coğrafyalarda derin etkiler bırakmış ve zamanla edebiyatla birbirlerinin doğal bir ifade aracı hâline gelmiştir. Divan şairleri şiirlerinde tasavvufi terminolojiyi kimi zaman doğrudan doğruya kimi zaman da edebî sanatlar aracılığıyla sembolik ifadelerle kullanmışlardır. Bu sembolik ifadeler ise klasik şiire anlamsal bir derinlik katmıştır. Günümüzde yapılan şerh ve tahlil çalışmaları da bu derinliği görünür kılmaktadır.
XX. yüzyıl Antepli divan şairleri içerisinde yer alan Ali Hoca da şeyh ve tarikatlara oldukça bağlı, tasavvufî kimliği ön planda olan bir şairdir. Bu çalışmada, daha önce üzerinde herhangi bir çalışma yapılmamış olan Ali Hoca’nın şiirlerinde Tasavvufî unsurlar; tasavvufî tabirler, mutasavvıflar, ekoller, imamlar ve mekânlar başlıkları altında taranmıştır. Böylece tasavvufun şiirlerdeki anlam dünyasına kattığı derinlik ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, XX. Yüzyıl, tasavvuf, Ali Hoca.

Sufife Elements in Ali Hoca’s Divan

Öz

Classical Turkish literature has a rooted structure that has continued for centuries. This literature has been fed from many sources such as the Qur’an, Iranian mythology, and the stories of the prophets, which form the basis of its deep-rooted past. One of the most important sources of classical poetry is Sufism. Sufism, which started to develop with the current of asceticism that emerged in the VIII. century, left deep effects in all geographies dominated by Islamic civilization and over time became a natural means of expression of each other with literature. Divan poets used the mystical terminology in their poems, sometimes directly and sometimes with symbolic expressions through literary arts. These symbolic expressions added a semantic depth to classical poetry. Annotation and analysis studies carried out today also make this depth visible.
Ali Hoca, who is among the Divan poets of the twentieth century, is also a poet who is very attached to the sheikhs and sects, and whose mystical identity is at the forefront. In this study, mystical elements were scanned in the poems of Ali Hoca, on whom no study has been done before, under the headings of sufistic terms, sufis, schools, imams and places. In this way, the depth that Sufism adds to the world of meaning in poems will be tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, XX. century, sufism, Ali Hoca.

Kaynakça

• Altıntaş, H. (2015). Tasavvuf Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aydın, İ. H. (2002). Kenz-i Mahfi, İslam Ansiklopedisi C. 25. Ankara: DİB Yayınları.
• Azamat, N. (2001). Kadiriyye, İslam Ansiklopedisi C. 24. İstanbul: DİB Yayınları.
• Bars, M. E. (2019). Tasavvuf ve Halk İnancı Işığında Yunus Emre’de Toprak İmgesi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 1199-1212.
• Bozoğlu, B. (2019). Leyla Hanım Divanı’nda Tasavvufî Bir Unsur Olarak Dergâh. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(4), 540-547.
• Cebecioğlu, E. (2004). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otta Yayınları.
• Ceylan, Ö. (2005). Böyle Buyurdu Sufi. Ankara: Kapı Yayınları.
• Ceylan, Ö. (2007). Tasavvufî Şiir Şerhleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Dağılmış, F. (2021). Ali Hoca Divanı’nda Dinî ve Tasavvufî Unsurlar. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniv.
• Demirci, M. (1994). Desuki, İslam Ansiklopedisi, C. 9. İstanbul: DİB Yayınları.
• Develi, H. (2019). İrfan’a Dair. Vefa Dergisi, 14, İlim Yayma Vakfı.
• DİA (2004). Melamiyye Tarikatı, İslam Ansiklopedisi, C. 29. İstanbul: DİB Yayınları.
• Ergin, R. (2007). İslam Düşüncesinde Zahir-Batın Ayrımı Açısından Kadızadeler Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniv.
• Gider, M. (2017). Bâkî ve Fûzulî Divanlarında Mekân Tasavvuru. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniv.
• Gölpınarlı, A. (2004). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkilap Yayınları.
• Güner, Z. (1942). Ali Rıza Hoca. Başpınar Dergisi, 3-5.
• Güzel, A. (2014). Dini-Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Güzelbey, C. C. (1979). Ali Rıza Erhan. Gaziantep: Sabah Gazetesi.
• Kara, M. (1992). Bedeviyye, İslam Ansiklopedisi, C. 5. İstanbul: DİB Yayınları.
• Kara, M. (1996). Gülşeniyye, İslam Ansiklopedisi, C. 14. İstanbul: DİB Yayınları.
• Kâşânî, A. (2015). Tasavvuf Sözlüğü. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kılavuz, A. S. (1989). Ali er-Rıza, İslam Ansiklopedisi, C. 2. İstanbul: DİB Yayınları.
• Kuşeyrî (1978). Tasavvufun İlkeleri. İstanbul: Tercüman Gazetesi.
• Ocak, A. Y. (1997). XVI.-XVII. Yüzyıllarda Bayramî (Hamzavî) Melâmîler ve Osmanlı Yönetimi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 61(230), 93-110.
• Öz, M. (1993). Ca’fer es Sadık, İslam Ansiklopedisi C. 7. İstanbul: DİB Yayınları.
• Özafsar, M. E. (2013). Hadislerle İslam. İstanbul: DİB Yayınları.
• Pala, İ. (2004). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Sarı, H.; Mete, B.; Akkemik, R. ve Sağlam, M. (1983). Ali Hoca Divanı. Gaziantep: Bugün Ajans.
• Schimmel, A. (2018). İslamın Mistik Boyutları. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Schimmel, A. (2018). Tasavvuf Notları. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayıncılık.
• Tahralı, M. (2008). Rifaîyye, İslam Ansiklopedisi, C. 39. İstanbul: DİB Yayınları.
• Uludağ, S. (1988). Abdulkâdir Geylânî, İslam Ansiklopedisi, C. 1. İstanbul: DİB Yayınları.
• Uludağ, S. (1997). Halvetiyye, İslam Ansiklopedisi, C. 15. İstanbul: DİB Yayınları.
• Uludağ, S. (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Üstüner, K. (2014). Tasavvuf ve Klasik Şiirimiz. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yakar, H. İ. (2010). XIX Yüzyıl Antepli Mutasavvıf Şair Mahremî ve Divanı’nda Hakiki Aşk ve Hakiki Sevgili Tezahürleri. Turkish Studies, 5(3), 588-611.
• Yakar, H. İ. (2012). Ayıntablı Mahremi Divanı. Konya: Palet Yayınları.
• Yalçınkaya, Ş. (2018). Klasik Türk Edebiyatında Gurbet ve Nevres-i Kadîm’in Gurbeti. Journal of Turkish Language and Literature, 4(1), 322-343.
• Yılmaz, H. K. (1993). Cezbe, İslam Ansiklopedisi, C. 7. İstanbul: DİB Yayınları.
• Yılmaz, H. K. (1993). Celvetîyye, İslam Ansiklopedisi, C. 7. İstanbul: DİB Yayınları.
• Yılmaz, M. (1992). Edebiyatımızda İslami Kaynaklı Sözler. İstanbul: Enderun Yayınları.