Ahmed-i Dâî’nin Tercüme-i Kitâbü’t-Ta’bir’inden Eski Anadolu Türkçesinin Söz Varlığına Katkılar

Yıl 2022, Sayı: 8, 104 - 124, 30.08.2022

İhsan Sabri Çebi

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1116526

Cited By: 1

Öz

Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanmış Tarama Sözlüğü, Eski Anadolu Türkçesinin söz varlığını tanıklarıyla birlikte en kapsamlı olarak ortaya koyan yayın olma özelliğini günümüzde de halen korumaktadır. Bu özelliği ile Tarama Sözlüğü Türkiye Türkçesinin tarihsel söz varlığının tespiti için ve Eski Anadolu Türkçesine ait metinlerin yayınlanmasında temel başvuru kaynağıdır. Ancak Tarama Sözlüğü bütün bu özelliklerine rağmen bazı haklı eleştirilere muhataptır. Bu eleştirilerden biri de Tarama Sözlüğü’nün neşrinden sonra yayımlanmış bazı eserlerde yer alan döneme ait kelimelerin bu sözlükte bulunmaması sebebiyle güncelleştirilmesi gerektiğidir. Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait Ahmed-i Dâî’nin Tercüme-i Kitâbü’t-Ta’bir adlı rüya tabirleri kitabı içeriği açısından Eski Anadolu Türkçesi döneminin söz varlığına ait pek çok kelimeye sahiptir. Tercüme-i Kitâbü’t-Ta’bir, yayımlanmış Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde ve Tarama Sözlüğü’nde bulunmayan ve/veya anlam ve ses bakımından farklı, az tanıklanmış kelimeleri ile dönemin söz varlığını tespit etmede değerli bir eserdir. Bu çalışmada, Tercüme-i Kitâbü’t-Ta’bir’de yer alan bu tür kelimeleri yukarıda verdiğimiz ölçütler çerçevesinde değerlendirdik.  

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, Tercüme-i Kitâbü’t-Ta’bir, sözlükçülük, Ahmed-i Dâî.

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Contributions from Ahmed-i Dâî’s Tercüme-i Kitâbü’t-Ta’bir to Vocabulary of Old Anatolian Turkish

Öz

Tarama Sözlüğü prepared by the Turkish Language Association, still preserves its feature of being the most comprehensive publication that reveals the vocabulary of Old Anatolian Turkish together with its witnesses. With this feature, Tarama Sözlüğü is the main reference source for the determination of the historical vocabulary of Turkey Turkish and for the publication of texts belonging to Old Anatolian Turkish. However, despite all these features of Tarama Sözlüğü, it is subject to some justifiable criticisms. One of these criticisms is that the words belonging to the period in some works published after the publication of Tarama Sözlüğü are not available in this dictionary, that is, it should be updated now. The dream interpretation book of Ahmed-i Dâî’s Tercüme-i Kitâbü’t-Ta’bir belonging to the Old Anatolian Turkish period has many words belonging to the vocabulary of the Old Anatolian Turkish period in terms of its content. Tercüme-i Kitâbü’t-Ta’bir is a valuable book in determining the vocabulary of the period with words that are not found in the published Old Anatolian Turkish texts and Tarama Sözlüğü and/or are different in meaning and sound, and are less witnessed. In this study, we evaluated such words in Tercüme-i Kitâbü’t-Ta’bir within the framework of the criteria given above.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish, Tercüme-i Kitâbü’t-Ta’bir, lexicology, Ahmed-i Dâî.

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Akyıldız Ay, D. (2017). Tarama Sözlüğü: Sözlükbilimi İlkeleri Çerçevesinde Betimsel ve Eleştirel Bir Değerlendirme. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 56(56), 1-22.
• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. (Haz. Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce). İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2009). Kubbealtı Lügatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
• Battal, A. (1934). İbnü-Mühennâ Lûgati. İstanbul: Türk Dili Tetkik Cemiyeti Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1931). Abû Hayyân Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Can, A. (2005). Risale-i Mi’mariyye’de Kavramlar ve Terminoloji. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Ciğa, Ö. (2013). Süheyl ü Nevbahar (Metin-Aktarma, Art Zamanlı Anlam Değişmeleri, Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon.
• Çağbayır, Y. (2017). Ötüken Türkçe Sözlük, 5 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Dankoff, R. (2004). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü (Çev. Semih Tezcan). İstanbul: Sanat Kitabevi.
• Demirci, Ü. ve Ö. Korkmaz, Ş. (2008). Yūsuf u Zeliha. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Derleme Sözlüğü. (1963–1982). 12 c. Ankara: TDK Yayınları.
• Devellioğlu, F. (1970). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilçin, C. (2013). Yeni Tarama Sözlüğü, 3. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Edip Ahmet Yükneki (2019). Atabetü’l-Hakayık (Haz. Serkan Çakmak). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Erdem, M. (1992). Kitab-ı Güzide (76a-134a) İnceleme-Metin-Sözlük. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Erkan, M. (1979). Yüz Hadis ve Yüz Hikâye. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Güven, Ö. (2019). Kitâb-ı Esrârü’l-‘Ârifîn: Dil İncelemesi-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Ercilasun A. B. ve Akkoyunlu Z. (2014). Kaşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş – Metin – Çeviri – Notlar – Dizin. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• Erkınay Tamtamış, H. K. (2022). Yunus Emre Divanı’ndan Tarama Sözlüğü’ne Katkılar. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı), 171-190.
• Karaca, M. M. (2021). Eski Anadolu Türkçesinin söz varlığına katkılar. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (25), 100-109.
• Karahan, L. (1994). Kıssa-i Yûsuf Yûsuf u Züleyha. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017). Marzuban bin Rüstem, Şeyhoğlu Şadru’d-din, Marzubân-nâme Tercümesi, Düstûr-ı Şâhî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kutlar, F. S. (2005). Klâsik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhir-nâme. Ankara: Öncü Kitap.
• Kütükçü, M. (2005). Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Satırarası Bir Kur’an Tercümesi (Gramer-Metin-Tertip-Sözlük) (535b-616b). Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniv.
• Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî (1999). Tuhfe-i Muradî İnceleme – Metin – Dizin (Haz. Mustafa Argunşah). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nur, A. (2013). Hikayet-i Ashabi’l-Kehif’ten Eski Anadolu Türkçesi Söz Varlığına Katkılar. Karadeniz Araştırmaları, 36, 149-162.
• Özavşar, R. (2009). Marzubānnāme Tercümesi. Metin, Çeviri, Art Zamanlı Anlam Değişmeleri, Dizin. Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• Redhouse, S. J. W. (2006). A Turkish and English Lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Salehpur, C. (H1370). Ferheng-i Came Farsi be Türkî İstanbulî I-II. Tebriz: Lale.
• Şarlı, M. (2002). Tanıklarıyla Tarama Sözlügü’nde Garib-nâme’deki Tanıklığına Başvurulmamış Türkçe Kelimeler. Erciyes Üniversitesi SBE Dergisi, 3, 225-237.
• Şeyyad Hamza (2008). Yūsuf u Zelihā (Haz. Ümit Özgür Demirci ve Şenol Korkmaz). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Şirvanlı Mahmud (1998a). Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük) (Haz. Muhammet Yelten). Ankara: TDK Yayınları.
• Şirvanlı Mahmud (1998b). Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi (4. Cilt, 1. Kısım) (Haz. Arslan Tekin). Ankara: TDK Yayınları.
• Şirvanlı Mahmud (1999). Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi (IV. Cilt, 2. Kısım), Dil Özellikleri-Metin-Sözlük-Dizin (Haz. Mehdi Ergüzel). Ankara: TDK.
• Tarama Dergisi = Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi. I-II. (1934). Türk Dili Tetkik Cemiyeti. İstanbul: Maarif Vekaleti Yayınları.
• Tarama Sözlüğü I-VIII (1995-1996). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1988). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tietze, A. ve Tekin, T. (1989). Tarama Sözlüğü Üzerine Bazı Açıklamalar. Erdem, 5(13), 285-293.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, 1: A–E. İstanbul-Wien: Simurg Yayınları.
• Tietze, A. (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, 2: F–J. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• Turan F. (2001). Bahşayiş Lugati. İstanbul: Bilimsel Akademik Yayınlar.
• Türkçe Sözlük (2011), 11. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uygur, S. (2003). Ali’nin Ḳıṣṣa-i Yūsuf’u (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Yavuz, O ve Küçükballı, F. (2017). Erzurumlu Darîr’in Sîretü’n-Nebî Adlı Eserinden Eski Anadolu Türkçesinin Söz Varlığına Katkılar. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (38), 353-380.
• Yavuz, S. (2015). Eski Anadolu Türkçesi Söz Varlığına Katkı-Anonim Cerrāh-nāme Örneği, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(8), 2175-2204.
• Yılmaz, E. ve Demir N. (2009). Kısas-ı Enbiyā’dan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar I. International Journal of Central Asian Studies, 13, 495 -517.
• Yılmaz, E. – vd. (2013). Kısas-ı Enbiya, Türk Dil Kurumu Nüshası, Metin-Sözlük-Dizin, Notlar, Ankara: TDK.