Examination of the Rhetorical Interrogative Expressions in the Diwan of Shaykh Al-Islam Yahya in Terms of Meaning and Style

Yıl 2022, Sayı: 8, 509 - 524, 30.08.2022

Ömer Uyan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1132921

Öz

Shaykh al-Islam Yahya is one of the most important representatives of our classical poetry. He used a simple and eloquent language in his poems that he wrote in classical style, and tried to make his words more natural and effective with different preferences which is more suitable for the structure of Turkish, without relying too much on figures of speech. One of these preferences is the intense using of expressions with the subjunctive moods in the poem. In both grammar and rhetoric books, the word is basically divided into two as indicative mood and subjunctive mood. Interrogative, which is one of the parts of subjunctive mood according to the art of rhetoric, appears as an element of style and art in the poems of Shaykh al-Islam Yahya. It is important to analyze all kinds of linguistic performances in detail in classical Turkish poetry, where the style and tone are often more prominent than the content. In this study, all rhetorical interrogatives (all rhetorical questions that have a positive answer) in the Diwan of Shaykh al-Islam Yahya will be classified in terms of meaning and the values that these interrogatives add to the expression in terms of style, poetry and the effect of the word will be examined. These interrogative expressions are not real questions asked with the desire to get answers. In the language of poetry, which is ultimately a fictional text, it is more difficult to determine the meaning and purpose of such metaphorical/rhetorical interrogatives than to determine the meaning and purpose of the interrogatives that arise in other areas of use of the language. For this reason, in this study, it has been tried to reach healthier results by combining the acquis in the rhetoric books with the unique language and conceptual world of classical poetry.

Anahtar Kelimeler

Shaykh al-Islam Yahya, semantics and syntax (maani), subjunctive mood, interrogative (rhetoric question), style.

Şeyhülislam Yahya Divanı’ndaki Takrirî İstifham İfadelerinin Anlam ve Üslup Açısından İncelenmesi

Öz

Şeyhülislam Yahya klasik şiirimizin en önemli temsilcilerinden biridir. O, klasik tarzda yazdığı şiirlerinde sade ve fasih bir dil kullanmış, söz sanatlarına çok fazla rağbet etmeden sözünü daha doğal ve Türkçenin yapısına daha uygun farklı tasarruflarla etkili kılmaya çalışmıştır. Bu tasarruflardan birisi de şiirdeki inşa (tasarlama) ifadelerinin fazlaca kullanılmasıdır. Gerek dil bilgisi gerek belagat kitaplarında söz, temel olarak haber (bildirme) ve inşa (tasarlama) olarak ikiye ayrılmaktadır. Belagat ilmine göre inşanın kısımlarından olan istifham da Şeyhülislam Yahya’nın şiirlerinde bir üslup ve sanat unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Üslubun ve edanın muhtevadan çoğu kez daha önde olduğu klasik Türk şiirinde her türlü dil kullanımının ayrıntılı bir biçimde tahlil edilmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmada Şeyhülislam Yahya Divanı’nda geçen bütün takrirî istifhamlar bu düşünceyle anlam açısından tasnife tabi tutulacak ve üslup, şiirsellik ve sözün tesiri noktasında bu soruların ifadeye kattığı değerler incelenecektir. Bahsi geçen bu sorular cevap alma isteği ile sorulmuş gerçek sorular değildir. Nihayetinde kurmaca bir metin olan şiir dilinde bu tür mecazi/retorik soruların anlam ve amacının tespiti, dilin diğer kullanım alanlarında ortaya çıkan soruların anlam ve amacını tespitten daha zordur. Bu sebeple çalışmada belagat kitaplarındaki müktesebat ile klasik şiirin kendine özgü dili ve kavram dünyası mezcedilerek daha sağlıklı sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şeyhülislam Yahya, meani, inşa/tasarlama, soru (takrirî istifham), üslup.

Kaynakça

• Abdurrahman Süreyya (2016). Talikat-ı Belagat-ı Osmaniyye (haz. Bahadır Güneş). Trabzon: Serander Yayınları.
• Akalın, Ş. H. vd. (haz.) (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Akdemir, H. (2016). Belagat: Meani-Beyan-Bedi. İstanbul: Nizamiye Akademi.
• Akın, M. (2016). Rusçuklu M. Hayri’nin Belagat’i: İnceleme-Metin-Terimler Dizini. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Aksoy, Ö. A. vd. (1965). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü 2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ali Ekrem (Bolayır) (1399). Lisan-ı Nazmda Eşkâl ve Efkâr 1. Daru’l-Fünun Edebiyyat Fakültesi Mecmuası, 1, 15-31.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük (Kubbealtı Lügati), C. 1-2-3. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Bilgegil, K. (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri: Belagat. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Bulut, A. (2015). Belagat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları.
• Cevdet Paşa (Ahmet) (2000). Belagat-ı Osmaniyye (haz. Mehmet Atalay, Turgut Karabey). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilçin, C. (dzl.) (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Irmak, M. (2017). Haber ve İnşa: Klasik Dilbiliminde Bildirim ve Talep İfadeleri. İstanbul: İSAM Yayınları.
• İnal, İbnü’l-Emin Mahmut Kemal (haz.) (1334/1916). Divan-ı Yahya. İstanbul.
• Kanar, M. (2013). Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Karademir, F. (2010). Bir Dil ve Üslup Bileşeni Olarak Cahit Sıtkı’nın Şiirlerinde Soru. Turkish Studies, 5(4), 401-433.
• Kavruk, H. (haz.) (2001). Şeyhülislam Yahya Divanı (Tenkitli Metin). Ankara: MEB Yayınları.
• Mukaddem, M. U. ve Eşrefzade, R. (1388). Meani ve Beyan. Tahran: Sazman-ı Mütalaa ve Tedvin.
• Onay, A. T. (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü: Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (haz. Cemal Kurnaz). İstanbul: H Yayınları.
• Öztürk, E. C. (2019). Divan Şiirinde Kulakla İlgili Deyimler ve Anlam Çerçevesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 66, 37-82.
• Pala, İ. (2015). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Redhouse, Sir James W. (2011). Turkish And English Lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Seccadi, S. C. (2007). Tasavvuf ve İrfan Terimleri Sözlüğü: Ferheng-i Istılahat ve Tabirat-ı İrfani (çev. Hakkı Uygur). İstanbul: Ensar Yayınları.
• Steingass, F. J. (2005). A Comprehensive Persian-English Dictionary. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Sudi-i Bosnevi (2020). Şerh-i Divan-ı Hafız: Sudi’nin Hafız Divanı Şerhi (haz. İbrahim Kaya) C. 2. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Şemissa, S. (1390). Beyan ve Meani. Tahran: Neşr-i Mitra.
• Şemseddin Sami (2007). Kamus-ı Türki (Tıpkıbasım). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Taşkent, A. (2013). Güzelin Peşinde: Farabi, İbn Sina ve İbn Rüşt’te Estetik. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Taşkent, A. (2019). İbn Sina ve Farabi’nin Poetikaları: Aristoteles’in Poetika’sının İslam Dünyasındaki Yansımaları. Ankara: TÜBA Yayınları.
• Tuğluk, H. İ. (2009). Yunus Emre Divanı’ndaki İstifhamların Semantik Açıdan Yorumu. 1. Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildiri Kitabı (8-10 Ekim 2008) (edt. Necdet Sağlam, Öcal Oğuz, Naim Uzun). Aksaray: Aksaray Üniversitesi Yayınları, 182-200.
• Zülfe, Ö. (2017). Osmanlı Şiirinde Avcı Kuşlarla İlgili Bir Kelime: Peftere. Kuş Dili: Dilde, Edebiyatta ve Sanatta Kuşlar (edt. Emine Gürsoy Naskali, Ayşe Şeker). İstanbul: Dergâh Yayınları, 258-273.