Rahim Hâce’nin Nazmu’l-Muhtasaru’t-Türkî Adlı Eseri Üzerine

Yıl 2022, Sayı: 8, 295 - 305, 30.08.2022

Abdul Naser Serajı

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1143456

Cited By: 1

Öz

Rahim Hâce bin Ali Hâce Eşan, Klasik Çağatay Edebiyatının en önemli isimlerinden biridir. Şairin Nazmu’l-Muhtasaru’t-Türkî isimli eserinden hareketle dünya kütüphanelerinde şaire ait hem mensur hem de manzum eserlerinin bulunma ihtimali mevcuttur. Rahim Hâce, Hanefi fıkhı ile ilgili olan Muhtasaru’l-Vikâye fî Mesâili’l-Hidâye adlı mensur bir eseri Arapçadan Çağatay Türkçesine manzum olarak aktarmıştır. Eserin manzum metninin yanında Arapça ve Farsça metni de bulunmaktadır. Kaynaklarda adı geçmeyen eserin bir nüshası Afganistan’ın kuzeyinde Özbek Türklerinin yaşadığı Tahar ilinde bulunmuştur.
Bu çalışmada, öncelikle yukarıda sözü edilen esere ait nüshanın genel durumu üzerinde durulmuştur. Sonrasında nüsha tanıtılmıştır. Eser üzerine çalışılırken medreselerde ders kitabı olarak okutulan başkaca Hanefi fıkıhı kitapları ile ilgili de bilgilere ulaşılmıştır. Çalışmada söz konusu metnin hangi yazara ve hangi muhtasar esere ait olduğu hakkında da bilgi verilmiştir. Ayrıca diğer muhtasarı üzerinde de kısaca durulmuştur. Nüshanın tanımlayıcı özelliklerinden olması dolayısıyla ilmihal bilgileri içeren beyitlerden birkaç örnek verilmiş ve bu örnekler üzerinden bazı değerlendirilmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Edebiyatı, Nazmu’l-Muhtasaru’t-Türkî, Sadrü’ş-şerîa, Muhtasarul’l-Vikâye fî Mesâili’l-Hidâye.

Teşekkür

Bizim acizane yazımızı yayımlamak amacıyla kabul etmeniz için şimdiden Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi ekibine teşekkür ediyorum.

On the Work Named by Rahim Khwaja’s Mukhtasar-ul-Turki

Öz

Rahim Khwaja bin Ali Khwaja Eshan is one of the most important names of Classical Chaghatay Literature. Based on the poet’s work named Nazm-ul-Mukhtasar-ul-Turki, it is possible to find both prose and verse works of the poet in world libraries. Rahim Khwaja translated a prose work called Mukhtasar-ul-wiqaya Fi Masayel-ul-Hedaya, which is related to Hanafi fiqah, from Arabic to Chagatay Turkish in verse. In addition to the verse text of the work, there are also Arabic and Persian prose texts. A copy of the work, whose name is not mentioned in the sources, was found in the province of Takhar, where the Uzbek Turks live, in the north of Afghanistan.
In this study, first of all, the general situation of the copy of the above-mentioned work is emphasized. Afterwards, the copy was introduced. While working on the work, information about Hanafi fiqah books, which are used as textbooks in madrasas, were also obtained. In the study, information is given about which author and which concise work the text belongs to. In addition, the other memorandum was briefly mentioned. Due to the descriptive features of the copy, a few examples of couplets containing catechism information were given and evaluations were made on these examples.

Anahtar Kelimeler

Chagatay Literature, Nazm-ul-Mukhtasar-ul-Turki, Sadr-ush-sharia, Mukhtasar-ul-wiqaya Fi Masayel-ul-Hedaya.

Kaynakça

• Akçay, A. İ. (2011). Türk Edebiyatında Manzûm Akâidnâmeler: İnceleme Metin. Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Atan, Ö. F. (2015). Burhânü’ş-Şerî’a’nın Vikâyetü’r-Rivâye Fî Mesâili’l HidâyeAdlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Atan, Ö. F. (2016). Hicrî VII. Yüzyıl Hanefî Fakihlerinden Burhânüşşerîa’nın Vikâye Adlı Eseri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 25(2), 125-153.
• Aydın, A. (2016). Manzum Fıkıh Metinleri–I. Usûl İslam Araştırmaları Dergisi, 26(26), 137 – 170.
• Aydın, A. (2017). Bâbürlü Dönemi Fıkıh Çalışmalarının İlk Örneklerinden Biri Olarak Bâbür’ün Mübeyyen Der Fıkh’ı. Usûl İslam Araştırmaları Dergisi, 28(28), 149-182.
• Aydın, A. (2017). Manzum Fıkıh Metinleri-II. Usûl İslam Araştırmaları Dergisi, 27(27), 73 – 100.
• Cici, R. (2005). Osmanlı Klâsik Dönemi Fıkıh Kitapları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), 215-248.
• Çakmak, S. (2017). Bâbür’ün Mübeyyen Adlı Eserinin Bilinmeyen Bir Nüshası. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41(41), 75-89.
• Çelebioğlu, A. (1198). Klasik Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
• Doğan, H. (2018). Zarîfî Efendi ve Hattatlar İçin Yazdığı Manzum Eseri: Risâletü’l Manzûm Kavâidü Kur’âni’r-Rüsûm. Journal of Turkish Language and Literature, 4(3), 677-714.
• Kaya, E. S. (2014). Türkiye Cumhuriyeti’nde Fıkıh Literatürü: Bir Hasıla. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 12(24), 9-126.
• Kaya, Y. (2020). Çağatayca Manzum Sözlük Nisâb-ı Kutbiyye. Dil Araştırmaları Dergisi, 14(27), 260-265.
• Kiremitçi, F. (2012). Klasik Türk Edebiyatında Öğretici Mensur Eserleri Nazma Aktarma Çalışmaları ve Sâdıkî’nin Manzum Akaid-Nâme Örneği. Turkish Studies, 7(1), 1501-39.
• Kut, G. (1998). Ali Şîr Nevâî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 2, s. 449-453). İstanbul: TDV Yayınları.
• Orazov, O. (2020). Vikâyetü’r-rivâye fî Mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29(1), 81-122.
• Ölmez, Z. (2007). Çağatay Edebiyatı ve Çağatay Edebiyatı Üzerine Araştırmalar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(9), 173-219.
• Özen, Ş. (1998). Sadrüşşeria. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 35, s. 427-431). İstanbul: TDV Yayınları.
• Sahetmammedov, A. ve Cici, R. (2017). El-Vikâye, Fıkhu’l-Keydânî ve El Mukaddime Adlı Eserlerin Karşılaştırılması: Namaz Örneği. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 30, 527-550.
• Söylemez, İ. (2019). Mücellî’nin Manzum Şurûtü’s-Salâtı. Journal of Artuklu Academia, 6(1), 115-143.
• Süslü, Z. (2021). Klasik Türk Edebiyatında Manzum Fıkıh Eserleri ve Ceceli Müftü İbrahim Efendi’nin Şâfî Adlı Eseri (İnceleme-Metin). İstanbul: Efe Akademi Yayınevi.
• Şentürk, A. A. ve Kartal, A. (2017). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Şimşek, M. (2014). Bir Hanefî Klasiği: Mergînânî’nin el-Hidâye’si ve Üzerine Yapılan Çalışmalar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 12(23), 279-321.
• Taş, B. (2015). Klasik Türk Edebiyatında Manzum Tefsir. International Journal of Social Science, 37, 101-121.
• Turan, F. (2016). Geç Dönem Çağatay Türkçesiyle Yazılmış “Dîvâne Bûrak Kıssası”: Metin, Dil ve Üslup İncelemesi. Türkiyat Mecmuası, 26(1), 311-338.
• Wubuli, A. (2015). Doğu Türkistan Medreselerinde İslam Düşüncesi–Sûfî Allahyar’ın Sebatü’l - Âcizin Adlı Eseri Ekseninde İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.