The Presence of Idioms, Dialects, and Formulaic Language Units in the Mugla Section of Evliya Celebi’s Seyahatname

Yıl 2022, Sayı: 8, 214 - 221, 30.08.2022

Ebubekir Eraslan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1151222

Öz

Evliya Çelebi is the most important Turkish traveler of the 17th century. He traveled to many parts of the imperial geography of the period, and processed the material he collected in Turkish in his ten-volume Seyahatname. In the Seyahatname, Çelebi included the historical, literary, cultural, economic, artistic, social and political events of the places he visited and the general characteristics of these places. With these and similar features, Seyahatname is an interdisciplinary and even supradisciplinary work.
Evliya divided each volume of his Seyahatname into places in different geographies. In the ninth of these ten volumes, Evliya Çelebi referred to Muğla. Author; It has visited the settlements of Muğla such as today’s Menteşe, Mekri (Fethiye), Bodurum (Bodrum), Milas, Marmaris.
Evliya Çelebi’s work is one of the most important prose works of 17th century Turkish. Çelebi; despite the fact that he lived in the 17th century, the heaviest and most ornate period of classical Ottoman Turkish, and the heavy and viscous language in prose, he completed his work in the Muğla section of the Seyahatname by adhering to the general characteristics of the spoken language, not the characteristic features of the written language. For this reason, there are rich idioms, dialect features and formulaic language units in the vocabulary of the Muğla section of the Seyahatname.

Anahtar Kelimeler

Evliya Celebi, Seyahatname, idiom, dialect, formulaic language.

Evliya Çelebi Seyahatname’sinin Muğla Bölümünde Geçen Deyim, Ağız ve Kalıplaşmış Dil Birimlerinin Söz Varlığı

Öz

Evliya Çelebi, XVII. yüzyılın en önemli Türk gezginidir. Kendisi dönemin imparatorluk coğrafyasının pek çok yerini gezmiş, buralarda derlediği malzemeyi Türkçe olarak on ciltlik Seyahatname adlı eserinde işlemiştir. Seyahatname’de Çelebi gittiği yerlerin tarihî, edebî, kültürel, ekonomik, sanatsal, sosyal, siyasal olaylarına ve buraların genel özelliklerine yer vermiştir. Bu ve buna benzer özellikleriyle Seyahatname, disiplinlerarası hatta disiplinlerüstü bir eserdir.
Evliya, Seyahatname’sinin her bir cildini farklı coğrafyalardaki yerlere ayırmıştır. Bu on cildin dokuzuncusunda Evliya Çelebi, Muğla’ya değinmiştir. Yazar; Muğla’nın bugünkü Menteşe, Mekri (Fethiye), Bodurum (Bodrum), Milas, Marmaris gibi yerleşim yerlerine uğramıştır.
Evliya Çelebi’nin eseri XVII. asır Türkçesinin nesir türündeki en önemli eserlerindendir. Çelebi; klasik Osmanlı Türkçesinin en ağır ve süslü dönemi olan XVII. asırda yaşamış olmasına ve nesir alanındaki ağır ve de ağdalı dile rağmen Seyahatname’nin Muğla bölümünde yazı dilinin karakteristik özelliklerine değil konuşma dilinin genel özelliklerine bağlı kalarak eserini tamamlamıştır. Bu sebeple Seyahatname’nin Muğla bölümün söz varlığında zengin bir şekilde deyimler, ağız özellikleri ve kalıplaşmış dil birimleri yer almaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Seyahatname, deyim, ağız, kalıplaşmış dil birimleri.

Kaynakça

• Anetshofer, H. (2012). Seyahaname’de Dilbilime Dair Kaynaklar. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Yazılı Kaynakları (ed. Hakan Karateke, Hatice Aynur). Ankara: TTK.
• Dağlı, Y. - vd. (1996-2007). Evliya Çelebi Seyahatnamesi. İstanbul: YKY.
• Dankoff, R. (2004), Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü, Katkılarla İngilizceden (Çev. Semih Tezcan). İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 37.
• Develi, H. (1995). Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar. Ankara: TDK.
• Duman, M. (1995). Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri. Ankara: TDK.
• Eraslan, E. (2022). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Dokuzuncu Cildinde Yer Alan Muğla'da Deyim, Ağız ve Diğer Kalıplaşmış Dil Birimlerinin Varlığı. The Journal Of Social Sciences, 57, 349-357.
• İlgürel, M. (1995). Evliya Çelebi. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt. 11, s. 529-533). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (2005). Evliya Çelebi Seyahatnamesi 9. Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karasar, N. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Nobel Yayıncılık: Ankara.
• Kubbealtı Lugati (2022). http://lugatim.com/s/deyim ve http://lugatim.com/s/a%C4%9F%C4%B1z, [Erişim tarihi: 30.07.2022].
• Tezcan, N. (2009a). Seyahatname. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 37, s. 16-19). İstanbul: TDV Yayınları.
• Tezcan, N. (2009b). Çağının Sıradışı Yazarı Evliya Çelebi. İstanbul: YKY.
• Türk Dil Kurumu (2022). Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/, [Erişim tarihi: 30.07.2022].
• Türk Dil Kurumu (2022). Derleme Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/, [Erişim tarihi: 30.07.2022].
• Türk Dil Kurumu (2022). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/, [Erişim tarihi: 30.07.2022].