Sâbir's Verse Translation for Qasida al-Amâlî: Subha-i Sıbyân

Yıl 2022, Sayı: 9, 239 - 261, 30.12.2022

Mehmet Güler

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1183416

Öz

Qasida al-Amâlî is known as one of the most famous works written on akaid and kalam. In this work, which was written by Ali b. Uthmân al-Ûshî (birth ? - death 575/1179), the belief principles of Islam are explained according to the line of the Maturidi school. The fact that it is a verse and expresses the subjects concisely without going into details has made the work highly popular. Numerous commentaries have been written for the poem originally in Arabic, and the work has been translated into various languages. Besides the Persian and Urdu translations of the work, there are also translations made into Western languages. However, the number of translations made in Turkish is too high to be compared with other languages. There are many Turkish translations as verse and prose of the work, which was very popular during the Ottoman period. There are also new translations of the work made in the Republican period.
The work that we have analyzed in the article is a verse Turkish translation of the Qasida al-Amâlî. This poem named “Subha-ı Sıbyân” has been written by a person named Sâbir. There is no previous study on the work. Although there are numerous and different types of studies have been done on the Amâlî, this poem is not mentioned in any of these studies. However, in two studies outside the Amâlî literature, some information about the work was obtained. Nontheless, when these studies were examined, it was seen that the information given about the verse was suspicious and quite inadequate. For this reason, related issues were investigated and explanations were made about suspicious issues. In this study, which includes a detailed research on Subha-ı Sıbyân, the introduction and analysis of the verse has been made and also a critical text publication, including the newly found copies, has been included.

Anahtar Kelimeler

Subha-i Sıbyân, Qasida al-Amâlî, Translation of Poetic Emâlî, Ûshî.

Sâbir’in Manzum Kasîde-i Emâlî Tercümesi: Subha-ı Sıbyân

Öz

Emâlî kasidesi, akaid ve kelam konusunda yazılmış en meşhur eserlerden biri olarak bilinmektedir. Ali b. Osman el-Ûşî (d.? - ö. 575/1179) tarafından kaleme alınmış bu eserde, İslamiyetin inanç esasları Mâtürîdî ekolü çizgisine göre anlatılmaktadır. Manzum olması ve konuların ayrıntılara girilmeden veciz bir şekilde ifade edilmesi, eserin çokça rağbet görmesini sağlamıştır. Aslı Arapça olan manzume için çok sayıda şerh yazılmış ve eser çeşitli dillere tercüme edilmiştir. Eserin Farsça, Urduca tercümeleri yanında Batı dillerine yapılmış çevirileri de bulunmaktadır. Fakat Türkçe yapılmış tercümelerin sayısı diğer dillerle kıyaslanamayacak kadar fazladır. Osmanlı döneminde oldukça rağbet gören eserin manzum ve mensur olmak üzere çok sayıda Türkçe tercümesi yapılmıştır. Eserin Cumhuriyet döneminde yapılan yeni tercümeleri de bulunmaktadır.
Makalede incelemesini yaptığımız eser de Emâlî kasidesine ait manzum bir Türkçe tercümedir. “Subha-ı Sıbyân” adlı bu manzume, Sâbir adlı/mahlaslı bir kişi tarafından kaleme alınmıştır. Eserle ilgili daha öncesinde yapılmış herhangi bir çalışma mevcut değildir. Emâlî üzerine yapılmış farklı türde ve çok sayıda çalışma bulunmasına rağmen bu çalışmaların hiçbirinde bu manzumeden bahsedilmemektedir. Bununla birlikte Emâlî literatürü dışında yer alan iki çalışmada, esere ait bazı bilgilere ulaşılmıştır. Fakat bu çalışmalar incelendiğinde de manzumeyle ilgili verilen bilgilerin şüpheli ve oldukça yetersiz olduğu görülmüştür. Bu sebeple ilgili konular araştırılarak şüpheli görülen hususlara dair de açıklamalarda bulunulmuştur. Subha-ı Sıbyân’la ilgili detaylı bir araştırmayı ihtiva eden bu çalışmada; manzumenin tanıtımı ve incelemesi yapılmış ve ayrıca -yeni bulduğumuz nüshalarını da içeren- tenkitli metin neşrine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Subha-ı Sıbyân, Sâbir, Emâlî Kasidesi, Manzum Emâlî Tercümesi, Ûşî., Subha-i Sıbyân, Qasida al-Amâlî, Translation of Poetic Emâlî, Ûshî.

Kaynakça

• Açık, N. (2007). Sâbir. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (C. 7, s. 390-391). Ankara: AKMB Yayınları.
• Ali Enver (1309). Semâ‘hâne-i Edeb. İstanbul: Âlem Matbaası.
• Alpay, B. (1986). Şanlıurfa Şairleri I. Şanlıurfa: Dal Yayıncılık.
• Aydınlı A. (2000). İmlâ. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 22, s. 225-226). İstanbul: TDV Yayınları.
• Bursalı Mehmet Tahir (2009). Osmanlı Müellifleri I-II-III (haz. Mustafa Tatçı ve Cemal Kurnaz). Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Bursalı Mehmet Tahir (2016). Osmanlı Müellifleri I-II-III (haz. M. A. Yekta Saraç). Ankara: TÜBA Yayınları.
• Kâtip Çelebi (2008). Keşfü’z-Zunûn 3. Cilt, (tercüme eden: Rüştü Balcı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Cunbur, M. (2007). Sâbirî. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (C. 7). Ankara: AKMB Yayınları.
• Esrâr Dede (2018). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye (haz. İlhan Genç). Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap.
• İpekten, H. - vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İsen, M. (1994). Künhü’l-Ahbar’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yayınları.
• Kandemir M. Y. (1995). Emâlî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 11, s. 70-72). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kaplan, Y. (2014). Sâbirî, Sâbirî Çelebi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sabiri-sabiri-celebi. [Erişim Tarihi: 30.09.2022].
• Karaağaç H. (2018). Ali b. Osman el-Ûşî ve Emâlî Kasîdesi. Uluslararası Ali b. Osman el-Ûşî Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2018, Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Oş: Türkiye Diyanet Vakfı Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 143-149.
• Karaalp, C. (2018). Salât Kavramının Semantik Analizi. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 173-212.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî (haz. Nuri Akbayar), (Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Karaman), C. V. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Mucib Efendi (1997). Tezkire-i Mucîb, (haz. Kudret Altun). Ankara: AKM Yayınları.
• Musahanov Y. (2001). Oşi ve Emali Kasidesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özervarlı M. S. (1995). El-Emâlî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 11, s. 73-75). İstanbul: TDV Yayınları.
• Pişkin, T. - Akdeniz, A. (2019). Gelibolu Mevlevîhanesi’nde Yetişen Sabir Parsa ve Ahmed Celaleddin Dede’nin Türk Din Mûsikîsine Katkıları. İnternational Social Sciences Studies Journal, 5(30), 455-466.
• Riyâzî Muhammed Efendi (2017). Riyâzü’ş-Şuara (Tezkiretü’ş-Şuara), (haz. Namık Açıkgöz). Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap.
• Sebetov Z. (2015). El-Fetâva’s-Sirâciyye Adlı Eseri Çerçevesinde Ali b. Osman El-Ûşî’nin Fıkıh İlmindeki Yeri. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Sebetov Z. (2018). Siracüddin Ali b. Osman el-Ûşî’nin Hayatı, İlmî Kişiliği ve Eserleri. Uluslararası Ali b. Osman el-Ûşî Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2018, Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Oş: Türkiye Diyanet Vakfı Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 111-124.
• Toprak M. S. (2012). Ûşî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 42, s. 230-231). İstanbul: TDV Yayınları.
• Tuman, M. N. (2001). Tuhfe-i Nâilî I-II (haz. Cemal Kurnaz ve Mustafa Tatçı). Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1990). Sâbirî, Eyyüp Ağa. (C. 7). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Yazıcı, G. E. (2009). Gelibolu Mevlevîhanesi ve Gelibolu’da Mevlevîlik. Çanakkale: Çanakkale Kitaplığı Akademi Yayınları.
• Yoldaş, K. (2005). Sâbir Pârsâ Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Zehr-i Mâr-zâde Seyyid Mehmed Rızâ (2017). Rıza Tezkiresi, (haz. Gencay Zavotçu). Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap.