About “Sâye Sultânı”

Yıl 2022, Sayı: 9, 325 - 338, 30.12.2022

Hasan Ali Güneş , Enes İlhan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1185861

Öz

In addition to commentary, analysis and dictionary researchs carried out for the purpose of understanding classical literary texts, studies prepared as an article and a paper about the meaning of some words and phrases provide important data on the meaning of classical poetry. These sources, which are referenced during the analysis of classical poetry, may insufficient to understand expressions that do not have meaning in dictionaries and do not have many text witnesses. “Sâye Sultânı” is also that kind of term. It is determined that the term does not have an equivalent in various dictionaries in Ottoman, Persian and Arabic, it has very few text witnesses, and it fell out of use after the 16th century. It is aimed to both reveal an unknown meaning and contribute to the past studies with the meaning determinations to be made based on the context in the couplets in which the "Sâye Sultânı" is mentioned.
In this study, nearly a thousand dîvân and poetry journals were scanned and the witnesses of the phrase were compiled. Afterwards, the dictionary meanings of the word “sâye” and the evaluations of some researchers regarding the term were determined. Finally, some meaning suggestions have been made.

Anahtar Kelimeler

sun, cypress, shadow.

“Sâye Sultânı”na Dair

Öz

Klasik edebiyat metinlerini anlama noktasında gerçekleştirilen şerh, tahlil ve sözlük çalışmalarının yanı sıra bazı kelime, deyim ve tabirlerin anlamına yönelik makale ve bildiri düzeyinde hazırlanan çalışmalar, klasik şiirin mana alanına yönelik önemli veriler sunmaktadır. Klasik şiir metinlerini çözümleme esnasında başvurulan bu kaynaklar, sözlüklerde manası verilmeyen ve çok fazla bir metin tanığına sahip olmayan kelime ve kelime gruplarının anlaşılmasında yetersiz kalabilmektedir. “Sâye sultânı” da bu çerçevede değerlendirilebilecek bir tabirdir. Zira tabirin Osmanlıca, Farsça ve Arapça muhtelif sözlüklerde karşılığının bulunmadığı, çok az bir metin tanığına sahip olduğu ve 16. yüzyıldan sonra ise kullanımdan düştüğü tespit edilmektedir. “Sâye sultânının” geçtiği beyitlerde bağlamdan hareketle yapılacak mana belirlemeleri ile hem manası bilinmeyen bir tabirin ortaya çıkarılması hem de bu alanda hazırlanan çalışmalara katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.
Bu çalışmada ilk olarak bine yakın dîvân ve şiir mecmuası taranmış ve “sâye sultânı” tabirinin tanıkları derlenmiştir. Devamında “sâye” kelimesinin sözlük manaları ile bazı araştırmacıların, tabirin anlamına yönelik değerlendirme ve çıkarımları tespit edilmiştir. Son olarak bağlamdan hareketle “sâye sultânı” tabirine dair bazı anlam tekliflerinde bulunulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Sâye sultânı, sâye, sultân, güneş, servi., sun, cypress, shadow.

Kaynakça

• And, M. (2018). Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (2013). Aşk Estetiği. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Bahadır, S. C. (2018). “Sâye” Kelimesi Hakkında Bazı Mülahazalar. Journal of Turkish Language and Literature, 4(4), 914-926.
• Bozyiğit, E. (2021). Taşlıcalı Yahya Bey Dîvânı. İnceleme-Tenkitli Metin-Nesre Çeviri-Sözlük. Doktora tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Çeçen, M. K. (2012). Eski Kimyada Kibrit-i Ahmer Teriminin Klasik Türk Şiirine Yansımaları. Turkish Studies, 7(3), 759-780.
• Çetin, İ. (1993). Derzi-zade Ulvî: Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Dîvânının Tenkidli Metni. Yüksek Lisans tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Yılmaz, F. B. (2014). Kamer, Burçlar ve Menzillerle İlişkisi Hakkında İki Risale. Turkish Studies, 9(9), 131-143.
• Çavuşoğlu, M. (T.y.). Necati Bey Dîvânı (Seçmeler). İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Çelik Vural, B. (2021). Hayâlî Bey Dîvânı. İnceleme-Tenkitli Metin-Dil İçi Çeviri. Doktora tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük, C. 4. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. İstanbul: Aydın Kitabevi.
• Döşer, Ö. (2020). Astrolojide Temel Kavramlar. İstanbul: Astroloji Okulu.
• Erdoğan, M. (2013). Güzellik Unsurlarıyla Dîvân Şiirinde Sevgili. İstanbul: Kitabevi.
• Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-dîvânipdf.pdf?0
• Ertek Morkoç, Y. (2003). Eğirdirli Hacı Kemal’in Câmiü’n-Nezâir’i. Doktora tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınları.
• Kaya, H. (2019). Zâtî’nin Gazellerinde Cinas Ustalığı. Osmanlı Edebi Metinlerinin Anlam Dünyası Sempozyumu. Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, 105-127.
• Kesik, B. (2012). Selîmî Dîvânçesi. Ankara: Vizyon Yayınevi.
• Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-dîvânipdf.pdf?0
• Kılıçarslan, O. (2016). Hayâlî Bey Dîvânı’nın İncelenmesi-Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü. Doktora tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi
• Kubbealtı Lugatı (t.y.). Sidre, http://lugatim.com/s/m%C3%BC%C5%9Far, [Erişim Tarihi: 21. 08. 2022].
• Kurnaz, C. (1995). “Felek”. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 12, s. 306-307). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kurnaz, C. (2012). Hayâlî Bey Dîvanının Tahlili. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Levend, A. S. (1984). Dîvân Edebiyatı (Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Mutçalı, S. (2015). Arapça-Türkçe Sözlük. Ankara: Dağarcık.
• Mütercim Asım Efendi (2009). Burhân-ı Katı (haz. Derya Örs Mürsel Öztürk). Ankara: TDK Yayınları.
• Onay, A. T. (2009). Açıklamalı Dîvan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara: H Yayınları.
• Osmanlı, K. (2021). Klasik Türk Şiir Geleneğinde Hâtem Redifli Kasideler Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Pala, İ. (2009). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Pala, İ. (2017). Perî-şan Güzeller. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Powell, Barry B. 2018. Klasik Mitoloji (çev. Sinan Okan). İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
• Steingass, F. (2005). Persian-English Dictionary. İstanbul: Çağrı Yayınları
• Şentürk, A. A. (1995). Klâsik Osmanlı Edebiyatında Tipler I. İstanbul: Enderun Yayınevi.
• Şentürk, A. A. (2021). Osmanlı Şiiri Kılavuzu 5. İstanbul: DBY Yayınları.
• Şükûn, Z. (1984). Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ, C. 2. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi
• Tarih ve Edebiyat Metinleri Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü (TEBDİZ). http://www.tebdiz.com/
• Tarlan, A. N. (1963). Necâtî Beg Dîvânı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Tarlan, A. N. (1967). Zatî Dîvânı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı: I Cild. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1970). Zatî Dîvânı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı: II. Cild. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1992). Ahmed Paşa Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tatcı, M. & Kurnaz, C. (2001). Ümmî Dîvân Şairleri ve Enverî Dîvânı. Ankara: MEB Yayınları.
• Tietze, A. (2018). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, c. 7. (Ed. Nurettin Demir; Emine Yılmaz). Ankara: TÜBA Yayınları.
• Tökel, D. A. (2000). Dîvân Şiirinde Mitolojik Unsurlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1982). Kıyâmet. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uncu, E. (2011). Eski Mezopotamya ve Yunan Dünyasında Din ve Tanrılar. Yüksek Lisans tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi
• Zülfe, Ö. (2010). Hecrî Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10618,hecripdf.pdf?0
• Zülfe, Ö. (2011). Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.