Klasik Türk Edebiyatında Metin Şerhi, Metin Tahlili, Metin Tenkidi ve Uygulamalı Bir Örneği

Yıl 2022, Sayı: 9, 307 - 324, 30.12.2022

Aslıhan Öztürk Doğan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1188500

Cited By: 1

Öz

Edebî metinlerin nasıl incelenmesi gerektiği konusu, öteden beri edebiyat araştırmacılarının üzerine en çok düşündükleri meselelerden biridir. Klasik Türk edebiyatı alanında metin incelemesinin ön şartı metin teşkilidir. Metin teşkilinin akabinde metin şerhi, metin tahlili ve metin tenkidi metin incelemesi yöntemleri olarak birbirini izler. Şerh ve tahlil, metni izah eden açıklayıcı yöntemlerdir. Tenkit ise bir metnin estetik değerini yani edebî kıymetini ortaya koymayı amaçlar. Klasik Türk edebiyatı ürünleri ortaya konmaya başlandığından beri bilinen en eski metin inceleme yöntemi metin şerhidir. Şerhte okuyucunun anlayamayacağı düşünülen kelime ve ibareler izah edilir. Metin şerhinde bütünü parçalamaya yönelik bir yöntem izlenirken metin tahlili bir metni bütüncül olarak yorumlama şeklinde gerçekleşir. Tahlilde metni izah edenin yorumu söz konusuyken şerhte yorum yoktur. Metin tenkidi ise edebî bir metni belirli kriterlere göre beğenip beğenmeme durumunu ifade eder. Bu çalışmada öncelikle şerh, tahlil ve tenkit üzerine teorik bilgiler verilmiş, daha sonra uygulama bölümünde Azmî-zâde Hâletî’nin bir gazeli şerh ve tahlil edilmiş, ardından yapısalcı bağlamda incelenerek tenkit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şerh, tahlil, tenkit, metin incelemesi, klasik Türk şiiri., Interpretation, analysis, criticism, text examination, classical Turkish poetry.

Text Interpretation, Text Analysis, Text Criticism in Classical Turkish Literature and a Pratical Example

Öz

The issue of how literary texts should be examined has long been one of the issues that literary researchers have thought about the most. The prerequisite of text analysis in the field of classical Turkish literature is text formation. After the text formation, text commentary, text analysis and text criticism follow each other as text analysis methods. Commentary and analysis are explanatory methods that explain the text. Criticism, on the other hand, aims to reveal the aesthetic value of a text, that is, its literary value. Text commentary is the oldest known text analysis method since classical Turkish literature products began to be revealed. In the commentary, words and phrases that are thought to be incomprehensible to the reader are explained. While a method for breaking up the whole is followed in the text commentary, text analysis takes place in the form of interpreting a text holistically. While there is the interpretation of the person who explains the text in the text analysis, there are no comments in the commentary. Text criticism, on the other hand, expresses the state of liking or disliking a literary text according to certain criteria. In this study, first of all, theoretical information on commentary, analysis and criticism has been given, then, in the application part, a ghazal of Azmî-zâde Hâletî was commented on and analyzed, and then it was analyzed and criticized in a structuralist context.

Anahtar Kelimeler

Interpretation, analysis, criticism, text examination, classical Turkish poetry.

Kaynakça

• Açıl, B. (2007). Yapısalcılık, Dîvân Şiiri ve Fuzuli Dîvânı Üzerine Notlar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(9), 617-622.
• Ahterî Mustafa Efendi (2014). Ahterî-i Kebîr Arapça-Türkçe Lügat. İstanbul: Nadir Eserler Kitaplığı.
• Aslan, Ü. (2007). Klâsik Türk Edebiyatında Tahlil Çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(10), 77-94.
• Ateş, A. (1942). Metin Tenkidi Hakkında. Türkiyat Mecmuası, 7, 253-257.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı Lügatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınevi.
• Coşkun, M. (2007). Klasik Türk Şiirinde Edebî Tenkit. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (2001). Necati Bey Divanı’nın Tahlili. İstanbul: Kitabevi Yayınevi.
• Devellioğlu, F. (2009). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dilçin, C. (1991). Fuzûlî’nin Bir Gazelinin Şerhi ve Yapısal Yönden İncelenmesi. Türkoloji Dergisi, 9(1), 43-98.
• Ece, S. (2014). Metin Tamiri. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 51, 89-109.
• Güleç, İ. (2011). Klasik Türk Edebiyatı Metinleri Nasıl Şerh Edilmeli?. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 42, 83-111.
• Gültekin, H. (2020). Metin Şerhi. Söylem Filoloji Dergisi, 5(1), 137-148.
• Horata, O. (2002). Necâtî Bey’den Bâkî’ye Döne Döne. Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• İsen, M. (2000). Tezkireler Sadece Biyografi Kaynakları Değil Aynı Zamanda Eleştiri Tarihimizin de Kaynaklarıdır. İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, 10, 157-160.
• Kam, Ö. F. (2008). Divan Şiirinin Dünyasına Giriş Âsâr-ı Edebiye Tedkîkâtı (haz. Halil Çeltik). Ankara: Birleşik Yayınları.
• Kaya, B. A. (2003). The Dîvân of Azmî-zâde Hâletî. Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• Kurnaz, C. (2012). Hayâlî Bey Divanı’nın Tahlili. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Macit, M. (2002). Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları. Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Mengi, M. (2007). Metin İncelemesi, Aşamaları, Terimleri ve Bunlardan Biri: Metin Tahlili. Turkish Studies, 2(3), 407-417.
• Mengi, M. (2010). Metin Şerhi, Tahlili ve Tenkidi Üzerine. Divan Şiiri Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Polat, S. (2015). Metin Tenkidi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Saraç, Y. (1999). Divan Tahlilleri Üzerine. İlmî Araştırmalar, 8, 209-219.
• Sefercioğlu, N. (2001). Nev’î Divanı’nın Tahlili. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şemseddin Sami (2011). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Tarlan, A. N. (2004). Şeyhî Divanı’nı Tetkik. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarlan, A. N. (2017). Edebiyat Meseleleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tolasa, H. (2001). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tökel, D. A. (2003). Divan Edebiyatında Eleştiri. Hece Dergisi Eleştiri Özel Sayısı, 77-78- 79, 14-47.
• Tökel, D. A. (2007). Divan Şiirine Modern Çözümleme Yöntemlerinden Bakmak. Turkish Studies Dergisi, 2(3), 535-555.
• Uçan Eke, N. (2011). Nâilî’nin “Âfitâb” Redifli Gazelinin Şerhi ve Yapısalcılık Açısından İncelenmesi . Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (30), 179-200.
• Yekbaş, H. (2008). Metin Şerhi Geleneği Çerçevesinde Şârihlerin Divan Şiirine Yaklaşımları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 23, 189-217.
• Yeniterzi, E. (1999). Metin Şerhiyle İlgili Görüşler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 5, 59-71.
• Yılmaz, O. (2007). Klâsik Şerh Edebiyatı Literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(9), 271-304.