Sequential, Connected Sentences in Eastern Balkan Turkic Dialects

Yıl 2022, Sayı: 9, 714 - 721, 30.12.2022

Elza Alışova Demirdağ , Süleyman Aksu

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1212233

Öz

In general, dialects are defined as branches of spoken languages that differ in sound and shape according to regions. Dialects are living documents of the historical development of a language. In this context, a complete understanding of a language depends on the correct study of dialects. Today, dialect studies are carried out both by the collection of new data and through already collected data.
Various studies on dialects have been carried out in Turkey and continue to be performed. Balkan Turkish dialects have an important place in these studies. Balkan Turkish dialects are the dialects formed by the Ottoman Turks, who came from Anatolia and settled in the region in the 14th century, under various conditions. These dialects naturally branched out within themselves as a result of interaction with different cultures for various reasons. Balkan Turkish dialects, which are an extension of Turkey Turkish dialects, are divided into two as Eastern and Western Balkan Turkish dialects. When the studies on Balkan Turkish dialects are examined, it is noteworthy that studies based on phonetics and morphology are at the forefront, but there are not many studies in the field of syntax. Syntax is a branch of linguistics that examines the word groups, which are the unit of non-judgmental expression of a language, and the structure, function and semantic features of the sentence, which is the unit of judgmental expression. It is a sentence structure that is connected with sequential, connected sentences, various semantic features, conjunctions and common elements. As in the written language, the sentence structure of the dialects is also affected by the development process of that language and various factors. Compared to written language, it is easier to study this change in spoken language. In this context, examining the sequential, connected sentence structure based on the texts in the spoken language and comparing it with the written language is important in terms of monitoring the change in a language. In this study, sequential, connected sentence structure in Eastern Balkan Turkish dialects (Greece Komotini, South East Bulgaria, Bulgaria Silistra, Edirne Süloğlu) was examined. In this context, the text of the books and theses on these dialects as a source constitutes the main axis of our study. By examining the texts in these studies, effort has been paid to determine sequential and connected sentence structure.

Anahtar Kelimeler

Eastern Balkan Turkish dialect, dialect, syntax, sequential, connected sentence.

Doğu Balkan Türk Ağızlarında Sıralı, Bağlı Cümleler

Öz

Genel olarak ağızlar, konuşma dillerinin bölgelere göre ses ve şekil olarak farklılık gösteren kolları olarak tanımlanmaktadır. Ağızlar, o dilin tarihi gelişiminin canlı belgeleridir. Bu bağlamda bir dilin eksiksiz olarak anlaşılması ağızların doğru incelenmesine bağlıdır. Günümüzde ağız çalışmaları, hem yeni verilerin toplanması hem de toplanmış veriler üzerinden sürdürülmektedir.
Türkiye’de ağızlar üzerine çeşitli çalışmalar yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir. Bu çalışmalar içerisinde Balkan Türk ağızları önemli yer tutmaktadır. Balkan Türk ağızları, XIV. yüzyılda Anadolu’dan gelerek bölgeye yerleşen Osmanlı Türklerinin çeşitli şartlar altında oluşturduğu ağızlardır. Bu ağızlar, doğal olarak çeşitli nedenlerden dolayı farklı kültürlerle etkileşim sonucu kendi içerisinde dallanıp budaklanmıştır. Türkiye Türkçesi ağızlarının bir uzantısı olan Balkan Türk ağızları, Doğu ve Batı Balkan Türk ağızları olarak ikiye ayrılmaktadır. Balkan Türk ağızlarıyla ilgili yapılan çalışmalarda daha çok ses ve şekil bilgisini temel alan çalışmaların ön planda olduğu, söz dizimi alanında fazla çalışma olmadığı dikkat çekmektedir. Söz dizimi, bir dilin yargısız anlatım bilimi olan kelime gruplarıyla, yargılı anlatım birimi olan cümlenin yapısını, işlevini, anlam özelliklerini inceleyen dil bilimi dalıdır. Sıralı, bağlı cümleler, çeşitli anlam özellikleri, bağlama edatları ve ortak ögelerle bağlanan cümle yapısıdır. Yazılı dilde olduğu gibi ağızların cümle yapısı da o dilin gelişim süreci ve çeşitli faktörlerden etkilenmektedir. Yazılı dille mukayesede konuşma dilinde bu değişimi incelemek daha kolaydır. Bu bağlamda konuşma dilindeki metinlerden hareketle sıralı, bağlı cümle yapısının incelenmesi ve yazılı dille mukayesesi bir dilin gösterdiği değişimi izlemek açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmada Doğu Balkan Türk ağızlarında (Yunanistan Gümülcine, Güney Doğu Bulgaristan, Bulgaristan Silistre, Edirne Süloğlu) sıralı, bağlı cümle yapısı incelenmiştir. Bu bağlamda kaynak olarak bu ağızlar üzerine yazılmış kitap ve tezlerin metin kısmı çalışmamızın ana eksenini oluşturmaktadır. Bu çalışmalardaki metinler incelenerek sıralı ve bağlı cümle yapısı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Balkan Türk Ağzı, ağız, söz dizimi, sıralı, bağlı cümle., Eastern Balkan Turkish dialect, dialect, syntax, sequential, connected sentence.

Kaynakça

• Aktan, B. (2016). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Alışova Demirdağ, E. (2021). Azerbaycan Türkçesinin Söz Dizimi (Türkiye Türkçesiyle Karşılaştırmalı Olarak). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Bilgegil, K. M (2014). Türkçe Dil Bilgisi. Konya: Salkımsöğüt Yayınları.
• Dizdaroğlu, H. (1976). Tümcebilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Ediskun, H. (1960). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Fidancı, M. (1966). Sıralı Cümle. Türk Dili, 534, 1315-1324.
• Gece, M. (1998). Türkiye Türkçesinde Bağlı Cümle. Türk Dili, 562, 332-340.
• Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tekağaç Yayınları.
• Günşen, A. (2012). Balkan Türk Ağızlarının Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies, 7(4), 111-129.
• Hatiboğlu, V. (1982). Türkçenin Sözdizimi. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Karahan, L.(2013) Türkçede Söz Dizimi, 19 Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karaşinik, B. (2011). Silistre (Silstra) İli ve Yöresi Ağızları. Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Korkmaz, Z. (2011). Balkan Türkçesi Ağızları ile Türkiye Türkçesi Ağızları Arasında Sosyo-Lengüistik Açıdan Bir Karşılaştırma. TDAY Belleten, 103-118.
• Kükey, M. (1975). Türkçenin Sözdizimi. Ankara: Kardeş Matbaası.
• Mollova, M. (1999). Balkanlarda Türk Ağızlarının Tasnifi. TDAY Belleten 1966, Ankara: TDK Yayınları, 167-176.
• Nemeth, G. (1983). Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine. TDAY Belleten, 1980-1981, Ankara: TDK Yayınları, 119.
• Özden, M. (2016). Batı Trakya-Gümülcine Ağız İncelemesi (Ses ve Şekil Bilgisi - Metinler – Söz Varlığı). Edirne: Trakya Üniversitesi Matbaası, 1. Basım,
• Özkan, M. ve Sevinçli, V. (2012). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi (Kelime Çözümlemeli). İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Sabri, Ç. İ. (1986). Güney-Doğu Bulgaristan Türk Ağızları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Şen, G, D. (2020). Edirne İli Süloğlu İlçesi Ağzı (İnceleme- Metinler- Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Şimşek, R. (1987). Örneklerle Türkçe Sözdizimi (Tümceler, Belirtme Öbekleri, Çözümlemeler). Trabzon: Kuzey Gazetecilik Matbaacılık ve Ambalaj San. A.Ş.