Prayers and Maledictions in Bayburt Folk Culture

Yıl 2023, Sayı: 10, 305 - 324, 25.03.2023

Özlem Ünalan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1247142

Öz

Prayers are good wishes that reflect submission and faith, and indicate hope. Prayers are used in every stage of life, from birth to death. Contrary to prayers, maledictions include bad and negative words a person says to his/her addressee out of anger, pain and sadness. Maledictions are the verbal expression of the sadness and anger of a helpless person. In addition, maledictions are a way for a person who has been subjected to injustice or cruelty to comfort himself/herself. Prayers and maledictions, like other products of oral culture, are the product of a tradition and their history goes back centuries. While some prayers and maledictions carry the traces of Shamanism and ancient Turkish belief system, prayers have particularly been accepted and adopted more than maledictions under the influence of Islamic culture. Prayers and maledictions are frequently used words in minstrel poetry, manis, lullabies, ballads, folk tales and epics, as well as being evaulated individually. Some prayers and maledictions are known by everyone and show a general characteristic, however, there are also prayers and maledictions that vary according to regions and are affected by the customs and traditions, beliefs and lifestyle of the regions. Bayburt folk culture has prayers and maledictions that are integrated with folk beliefs and are particularly used in manis and minstrel poetry. The present study reviewed the prayers and maledictions determined in Bayburt folk culture under different topics and classified each of them within themselves. In addition, the study gave examples to the use of prayers in folk beliefs and practices, manis and minstrel poems.

Anahtar Kelimeler

Bayburt, malediction, prayer, folk culture.

Bayburt Halk Kültüründe Dua ve Beddualar

Öz

Dualar teslimiyeti ve inancı yansıtan, ümit bildiren iyi dileklerdir. Doğumdan ölüme yaşamın her evresinde dualara başvurulur. Duaların aksine beddualar öfke, acı ve üzüntü sonucunda kişinin muhatabına söylediği kötü ve olumsuz sözleri içerir. Beddualar çaresiz kalan insanın üzüntüsünün ve öfkesinin sözle dışa vurulmasıdır. Ayrıca beddualar haksızlığa veya zulme uğrayan kişinin kendisini rahatlatma yoludur. Dua ve beddualar diğer sözlü kültür ürünleri gibi bir geleneğin ürünüdür ve bunların geçmişi yüzyıllar öncesine dayanır. Bazı dua ve beddualarda Şamanizm ve eski Türk inanç sisteminin izleri görülürken özellikle dualar, İslami kültürün etkisiyle beddualara göre daha çok kabul görmüştür ve benimsenmiştir. Dualar ve beddualar müstakil olarak değerlendirilmelerinin yanı sıra âşık şiirinde, mânilerde, ninnilerde, türkülerde, halk hikâyesi ve destanlarda sıkça kullanılan sözlerdir. Bazı dua ve beddualar herkesçe bilinerek genel bir özellik göstermekle birlikte yörelere göre farklılıklar gösteren, yörenin gelenek ve göreneklerinden, inanışlarından ve yaşam biçiminden etkilenen dua ve beddualar da mevcuttur. Bayburt halk kültüründe de halk inanışlarıyla bütünleşmiş özellikle mânilerde ve âşık şiirinde yer almış halkın sıkça kullandığı dua ve beddualar vardır. Bu çalışmada Bayburt halk kültüründen tespit edilen dualar ve beddualar ayrı başlıklar altında incelenmiş ve her biri kendi içinde tasnif edilmiştir. Ayrıca halk inanışları ve uygulamalarında, mânilerde ve âşık şiirinde duaların kullanımıyla ilgili örnekler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bayburt, beddua, dua, halk kültürü.

Kaynakça

• Aça, M. ve Ercan, A. M. (2004). Anonim Halk Edebiyatı. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. (Ed. M. Öcal Oğuz vd.). Ankara: Grafiker Yayınları: 113-168.
• Akbıyık, Y. (1999). Dede Korkut Destanlarında Dua Motifleri. Erdem, XII (34), 1-15.
• Akdeniz, Y. (2005). Kırk Yıl. İstanbul: Medine Yayınları.
• Artun, E. (1999). Günümüz Âşık Geleneğinde Alkış-Kargış (Kara Alkış). III. Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni (Sempozyumu)-Bildiriler (30 Kasım-2 Aralık 1998), Adana: Adana Valiliği Yayınları, 112-117.
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Lugatı Seçil Ofset.
• Aytaç, G. (1998). Aşk Çağlayanı Bayburtlu Celâlî ve Şiirlerine Yansıyan Hayat Hikâyesi. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 6, 159-170.
• Bayburt Turizm Envanteri. (1992). Trabzon: Renk Ofset, 36.
• Boratav, P. N. (2015). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Büyükokutan, A. (2009). Muğla Yöresinde Kargışlar. Lanet Kitabı. (Ed. Emine Gürsoy Naskali). İstanbul: Kitapevi Yayınları, 253-269.
• Çelik, A. (2001). Manilerdeki Gizler ve Bayburt Manileri. Milli Folklor, XIII (51), 100-108.
• Çiftoğlu, A. (2009). Bedduaların Anlam Açısından İncelenmesi. Lanet Kitabı. (Ed. Emine Gürsoy Naskali). İstanbul: Kitapevi Yayınları, 7-57.
• Çoban, A. S. (2010). Beni Benden Sorma. Bayburt: Özer Ofset.
• Demirci, Ü. Ö. (2009). Ardahan Yöresi Bedduaları. Lanet Kitabı. (Ed. Emine Gürsoy Naskali). İstanbul: Kitapevi Yayınları, 291-300.
• Dursun, S. (2008). Kuzeydoğu’dan Mizah ve Duygu Esintileri. Ankara: İsmat Yayınları.
• Duymaz, A. (2000). Sihir Şiirlerinin Bir Türü Olarak Alkışlar. Milli Folklor, XII(45), 15-21.
• Duymaz, A. (2009). Halk Hikâyelerinde Lanet ve Bedduanın Gerçekleşmesi Motifi. Lanet Kitabı. (Ed. Emine Gürsoy Naskali). İstanbul: Kitapevi Yayınları, 177-204.
• Elçin, Ş. (1986). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Emir, D. A. (1987). Bayburt Manileri- Bilmeceleri. İstanbul: Eğitim Yayınları.
• Emir, D. A. (2009). Bayburt Efsaneleri. Bayburt: Ofset Baskı.
• Ersöz, S. (2014). Türkiye Türkçesi Doğu Grubu Ağızlarında Bedduaların İşlevleri. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV(2), 29-46.
• Gazi Bayburt Aylık Yerel Belgesel Dergi. (1991). Bayburt, 7, 30.
• Güleç, H. (2011). Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Güleç, H. (2020). Bayburt Halk Bilimi. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Güneş, B. (2009). Ninnilerde Uyuyan Beddua. Lanet Kitabı. (Ed. Emine Gürsoy Naskali). İstanbul: Kitapevi Yayınları, 223-241.
• Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Harmancı, M. (2012). Dede Korkut Hikâyelerindeki Alkış ve Kargışlara İşlevsel Bir Yaklaşım. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, 1-17
• Hekimov, M. İ. (1996). Halk Deyimleri-Duyumları ve Kitab-ı Dede Korkut’ta Alkış-Dua, And-Kasem ve Kargışlar. (Akt. Şahin Köktürk). Milli Folklor, 31-32, 42-48.
• İbiş, N. (2022). Bayburt İli Aydıntepe İlçesi Ağzı. Yüksek Lisans Tezi. Bayburt: Bayburt Üniversitesi.
• İnayet, A.- Keskin, A. (2017). Türk Dili ve Edebiyatı Öğretiminde Alkış ve Kargış (Dua ve Beddua) Türlerinden Nasıl Yararlanabiliriz? II. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatları Öğretimi Sempozyumu Bildirileri (17-18 Nisan 2017). (Ed. İsmail Çetin vd.) Ankara: Gazi Üniversitesi Matbaası, 97-108.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: TTK.
• Kabadayı, R. (2014). Bayburt Demirözü İlçesi Ağzı: Cümle Yapısı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Kaya, D. (1997). Dualar ve Beddualar. Türklük Bilimi Araştırmaları, 4, 99-121.
• Keskin, A. (2018). Türk Kültüründe Alkışlar (Dualar/İyi Dilekler) ve Kargışlar (Beddualar/Kötü Dilekler): Metin ve Bağlam Merkezli Bir İnceleme. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniv.
• Kılıçkıran, M. N. (1975). Söyleyim Bayburt’un Vasfı Halini. İzmir: Birlik Matbaası.
• Kurnaz, C. ve Tatcı M. (1998). Aşk Çağlayanı Bayburtlu Celâlî. Ankara: Reyhan Yayınları.
• Kürüm, M. (2021). Bayburt ve Yöresi Ağızları (Giriş- İnceleme- Metinler- Sözlük). Doktora Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
• Memiş, Ö. (2019). Bayburt İli Ağzı Söz Varlığı. Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Miyasoğlu, M. (2011). Günümüz Türkçesiyle Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Konak Yayınları.
• Örnek, S.V. (1966). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Kökeni. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Örnek, S.V. (1979). Geleneksel Kültürümüzde Çocuk. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Özdemir, C. ve Dağlı, A. (2019). Sözlü Geleneğin Âşık Edebiyatına Yansımaları: Dualar ve Beddualar. Kesit Akademi Dergisi, V(21), 101-115.
• Şahiner, A. E. (2014). Gaziantep Halk Kültüründe Dua (Alkış) ve Bedduaların (Kargış) Halkbilimsel İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• Şener, C. (1996). Şamanizm. İstanbul: BDS Yayınları.
• Uygarlıklar Beşiği Bayburt (1997). Ankara: Bayburt Valiliği İl Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Uysal, Y. (2019). Adıyaman Halk Kültüründe Dua ve Beddualar. Türkiyat Mecmuası, 29(2), 621-644.
• Yardımcı, İ. (1991). Şen Ol Bayburt Bayburt Folkloru. İstanbul: Bayburt Hasret Yayınları.
• Yıldızoğlu, H. (2019). Bayburt İli Halkbilimi ve Etnografyası. Yüksek Lisans Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• URL-1: https://www.facebook.com/photo/?fbid=5668648169879026&set=gm.8438776016163608&idorvanity=425734147467875 [Erişim Tarihi: 20.02.2023].
• URL-2: https://www.facebook.com/photo/?fbid=5256132097797304&set=gm.7759290220778861&idorvanity=425734147467875 [Erişim Tarihi: 20.02.2023].