Earthquake Epics in Minstrel Poetry Tradition

Yıl 2023, Sayı: 10, 230 - 254, 25.03.2023

Cafer Özdemir

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1258784

Cited By: 1

Öz

The tradition of Âşık style poetry has successfully incorporated the life, cultural heritage and events of the Turkish society from its beginning to the present day; For this reason, besides performing art, it also fulfilled functions such as journalism and transferring cultural heritage to the future. The tradition, while telling and conveying all kinds of events experienced by the society, especially refers to the epic genre. What happened in the past is transferred to poetry from the perspective of the minstrels, the performers of the tradition, sometimes objectively and sometimes subjectively with the influence of their moods at that moment. It is seen that these artists, shaped and matured by the influence of the society they live in, produce products suitable for social memory. Earthquakes, which deeply affect a society and sometimes cause thousands of loss of life and property, have also become a narrative material for lovers. For this reason, the earthquakes that occurred in Turkey, which is located in the earthquake zone, have been instrumental in the production of many epics. In our study, epics written/sung by minstrels due to the great earthquakes that took place in Turkey are mentioned. The epics we identified were analyzed according to the chronology of earthquakes. At this point, the poems uttered due to six major earthquakes: 1766 Istanbul, 1893 Erzurum Tortum, 1894 Istanbul, 1939 Erzincan, 1943 Tosya Ladik Earthquake and 1992 Erzincan Earthquake were examined. As a result, it has been seen that the minstrels' narrative styles of earthquakes and the points they contacted were similar, even though they were experienced at different times and in different places. Considering the earthquake as a destiny, occurring due to the deterioration of people and society, and observing the loss of life and property are some of these common points. We are of the opinion that there will be many points where the members of a society who have experienced the same suffering for hundreds of years will benefit from earthquake epics.

Anahtar Kelimeler

The tradition of Âşık style, epic, Turkey, earthquake, transfer.

Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Deprem Destanları

Öz

Âşık tarzı şiir geleneği başlangıcından günümüze Türk toplumunun yaşantısını, kültürel mirasını, yaşadıkları olayları başarılı bir şekilde bünyesine katmış; bu nedenle sanat icrasının yanında habercilik, kültürel mirası geleceğe aktarma gibi işlevleri de yerine getirmiştir. Gelenek, toplumun başından geçen her çeşit olayı anlatır ve aktarırken özellikle destan türüne başvurmaktadır. Geçmişte yaşanılanlar geleneğin icracıları âşıkların perspektifinden kimi zaman objektif, kimi zaman o andaki hâletiruhiyelerinin etkisiyle subjektif olarak şiire aktarılmaktadır. İçinde yaşadığı toplumun etkisi ile biçimlenen ve olgunlaşan bu sanatçıların toplumsal hafızaya uygun ürünler verdikleri görülür. Bir toplumu derinden etkiyen, kimi zaman binlerce can ve mal kaybına sebep olan depremler de âşıklar için bir anlatım malzemesi olmuştur. Bu nedenle deprem kuşağında yer alan Türkiye’de meydana gelen depremler birçok destanın üretilmesine vesile olmuştur. Çalışmamızda Türkiye’de meydana gelen büyük depremler nedeniyle âşıklar tarafından yazılmış/söylenmiş destanlar söz konusu edilmiştir. Tespit ettiğimiz destanlar depremlerin kronolojisine göre incelenmiştir. Bu noktada 1766 İstanbul, 1893 Erzurum Tortum, 1894 İstanbul, 1939 Erzincan, 1943 Tosya Ladik Depremi ve 1992 Erzincan Depremi olmak üzere altı büyük deprem nedeniyle söylenmiş şiirler incelenmiştir. Sonuçta farklı zamanlarda ve farklı mekânlarda yaşanmış olsalar da âşıkların depremleri anlatış tarzlarının ve temas ettikleri noktaların benzer olduğu görülmüştür. Depremin bir kader olarak görülmesi, insanların ve toplumun bozulması nedeniyle gerçekleşmesi, can ve mal kayıplarının gözlenmesi bu ortak noktalardan birkaçıdır. Yüzlerce yıldır aynı acıları yaşayan bir toplumun fertlerinin deprem destanlarından istifade edeceği birçok noktanın olacağı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Âşıklık geleneği, destan, Türkiye, deprem, aktarım.

Kaynakça

• Akın, L. (2011). İlk Müstakil Deprem Kitabı: Risâle-i Zelzele. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 44, 1-81.
• Bayrak, A. (1966). Varto Kazasının Doğudaki Zelzele Felâket Destanı. Sivas: Sebat Matbaası.
• Bayrak, A. (1970). Kütahya Depreminde Ölen Kardeşlerimizin Destanı. Sivas: Sebat Matbaası.
• Dündar, A. (2019). 1939 Erzincan Depremi ve Destân-ı Zelzele. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 759-778.
• Elikara, H. (1967). Adapazarı Depreminde Ölenlerin Destanı. (Yayın yeri ve basım bilgileri mevcut değil).
• Esen, A. Ş. (1999). Anadolu Destanları, (Haz. P. N. Boratav, F. Özdemir). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Güzeycan, S. (1953). Çan Zelzelesi ve Yenice Felaketi Destanı. Çanakkale: Güven Basımevi.
• Kaya, D. (2005). Âşık Talibî Coşkun. Sivas: Sivas Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kaya, D. (2011). Âşık Veysel. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ozanoğlu, İ. (1943). Büyük Zelzele Destanı. Ecevit Mecmuası Neşriyatı I, Kastamonu, Açıksöz Matbaası.
• Özdemir, C. (2021). Salgın Hastalıkların Âşıkların Şiirlerine Yansımaları: Veba Salgını Dsetanı Örneği. Salgın Hastalıkların Sosyal Hayata Etkisi ve Kültürümüzde Koronavirüs Vakası (Editör Prof. Dr. Bekir Şişman), Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Öztelli, C. (1976). Uyan Padişahım. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Öztürk, A. O. (1998). Erzincan Depremleri Üzerine Destanlar. Millî Folklor, 39, 141-142.
• Sezer, H. (1996). 1894 İstanbul Depremi Hakkında Bir Rapor Üzerine İnceleme. Tarih Araştırmaları Dergisi, 18(29), 169-197.
• Yakar, H. İ. (2002). Gelibolulu Sun’î Divânı ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Yavuzdeğer, E. (1970). Gediz ve Emet’te Olan Depremin Acıklı Destanı. İzmir: Doğruyol Matbaası.