Mongolian Spot in Kyrgyz and Mongolian Culture in the Context of Bodylore

Yıl 2023, Sayı: 11, 431 - 440, 30.06.2023

Raşit Çöloğlu

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1273217

Öz

According to the traditional belief of the Turks, the Mongolian spot is due to the slap that Umay Ana threw into the baby's hip to facilitate birth. This spot is considered auspicious and sacred. The Kyrgyz calls this spot Umay Ene's hand trail. This spot, which also includes its place in the Manas Epic, did not want to be born with the concern of sustenance. Describes the birth of Almambet, in the strings, the baby intervenes with the wand of Mîkâil instead of Umay Ene. The Mongols call this spot blue stain/spots. In today's Mongols, the relationship between this spot and Umay cult is not clear. For the Mongols, this spot is a symbol of the Mongol people and spread over the world with the Mongols. This idea is thought to be caused by Westerners from the naming of the Mongolian spot. On the other hand, there is a sacred place of sky blue in the Mongols. Blue (sky) God, blue (sky) wolf and blue (sky) spot is associated with the cult of the sacred sky. In the Turkish-Mongol tradition, the Blue Birthmark, which was associated with chance and sanctity due to the cult of Umay, became a national symbol, shows that the Mongolian spot has a transformation from mythology to ideology.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz, Mongol, Mongol spot.

Beden Folkloru Bağlamında Kırgız ve Moğol Kültüründe Moğol Lekesi

Öz

Türklerin geleneksel inancına göre Moğol lekesi, Umay Ana’nın doğumu kolaylaştırmak için bebeğin kalçasına attığı tokattan kaynaklanmaktadır. Bu lekenin uğurlu ve kutsal olduğu kabul edilir. Kırgızlar bu lekeye Umay Ene’nin el izi derler. Manas Destanı’nda da kendine yer bulan bu leke bebeğin rızık kaygısıyla doğmak istememesi üzerine Umay Ene’nin eliyle yaptığı zorlamanın bir sonucu olarak meydana gelmiştir. Almambet’in doğumunun anlatıldığı dizelerde ise bebeğin doğumuna Umay Ene yerine Mîkâil, el ile değil de değnek ile müdahale eder. Moğollar bu lekeye mavi leke/benek derler. Moğollara göre mavi leke Moğol halkının bir sembolüdür ve dünya üzerine Moğollarla birlikte yayılmıştır. Moğollardaki bu düşüncenin Batılılar tarafından söz konusu doğum lekesinin Moğol lekesi olarak isimlendirilmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Diğer yandan Moğollarda gök mavisinin kutsal bir yeri vardır. Mavi (gök) Tanrı, mavi (gök) kurt ve mavi (gök) leke kutsal gök kültüyle ilişkilidir. Türk-Moğol geleneğinde Umay Ana ve gök kültü nedeniyle şans ve kutsallıkla ilişkilendirilen mavi doğum lekesinin Moğollarda sonraki dönemlerde millî bir sembol hâline gelmesi Moğol lekesinin mitolojiden ideolojiye doğru bir anlam dönüşümü geçirdiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kırgız, Moğol, Moğol lekesi.

Kaynakça

• Akmataliyev, A., Kırbaşev, N., Ömürbay Uulu, M. ve Şarşenaliyev, Ö. (2003). Kaada-Salttar Ak Batalar. Bişkek: Şam.
• Bawden, C. R. (2003). Mongolian Traditional Literature: An Anthology. London: Routledge.
• Bawden, C. (2010). Mongolian-English Dictionary. Oxon: Routledge.
• Beydili, C. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlüğü. İstanbul: Yurt Yayınları.
• Bista, R., ve Pandey, P. (2014). Mongolian Spot. Radiography Open, 1(1), 12-18.
• Cebeci, L. (2020). Mîkâil. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 30, s. 45-46). İstanbul: TDV Yayınları.
• Cordova, A. (1981). The Mongolian spot: A study of ethnic differences and a literature review. Clinical Pediatrics, 20(11), 714-719.
• Choi, C. H. (2017). My Mongolian Spot. The American Scholar, 86(3), 62-71.
• Egemen, A., İkizoğlu, T., Ergör, S., Mete-Asar, G., ve Yılmaz, O. (2006). Ege bölgesindeki Türk Çocuklarında Moğol Beneği Sıklığı ve Özellikleri. Türk Pediatri Dergisi, 48 (3), 232.
• Ekiz, M. (2022). El Şekli İşlenmiş İki Mezar Taşının Düşündürdükleri. IX. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, 7-10 Haziran 2022, Niğde: Çizgi Kitapevi, 767-775.
• Gürçayır, S. (2007). Çağdaş Kentte Beden Folkloru. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi
• İnan, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnan, A. (1987). Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İvanova, Ye. V. (2020). Izobrazheniya Avalokiteshvary i Guan'in' iz Materikovoy Vostochnoy Azii v Sobranii Mae Ran (İkonograficheskiye Formy). Etnografiya, (1 (7)), 22-43.
• Kaderli, Z. (2018). Kültürel Söylemlerin Biçimlendirme Yerlemi Olarak Beden ve Çağdaş Beden Modifikasyonlarının Fenomenolojik Boyutları. Folklor/Edebiyat, 24(94), 161-182.
• Karataev, O. K. ve Eraliev, S. (2005). Kırgız Etnografiyası Boyunça Sözdük. Bişkek: Biyiktik.
• Karataev, O. K. (2014). Kırgızdardagı Umay Enenin Kultu. Vestnik Oşskogo Gosudarstvennogo Universiteta, (4-2), 207-215.
• Roux, C. P. (2011). Eski Türk Mitolocisi. Ankara: Bilge Su.
• Orozbakov, S. (2017a). Manas Destanı C.1. (çev. A. İsakov, B. İ. Sagınbekov, G. B. Murzakulova, İ. Türkhan, M. Nurmatov). İstanbul: TDBB.
• Orozbakov, S. (2017b). Manas Destanı C.2. (çev. A. İsakov, B. İ. Sagınbekov, G. B. Murzakulova, İ. Türkhan, M. Nurmatov). İstanbul: TDBB.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Pürev-Ochir, B. (2010). Mongol Khelnii Khüi Khiigeed Khüin Kholboo. Lavai, (5) 27-30.
• Thomas, M. (2021). Unveiling the Posthumanist Strands in the Novel The Vegetarian by Han Kang. Singularities, (8)1, 70-79.
• Vvedenskiy, B. A. (1954). Mongbl'skiye Pyatna. Gosudarstvennoye Nauchnoye Izdatel'stvo, Bol'shaya Sovetskaya Entsiklopediya, 28, 226
• Yıldız, K. A. (2018). Türk Kültüründe Atalar Kültü. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Yılmaz, A. M. (2019). Beden Folkloru Bağlamında Kutsal Ziyaret Geleneği. International Journal of Language Academy, 7(2), 582-594.
• Young, K. (1998). Beden Folkloru (çev. Serpil Cengiz), C. 38, ss. 136-139
• İnternet Kaynakları
• Adıyaamaa, Ş. (2011). Khökh tolboton duuny ügiig niiteljee. https://news.mn/r/551379/, [Erişim Tarihi: 15.03.2023]
• Enkhsaikhan, L. (2015). Khökh tolbo zövkhön Mongolchuudad baidag uu?. https://ikon.mn/n/io9, [Erişim Tarihi: 15.03.2023]
• Moğolistan Eğitim ve Bilim Bakanlığı. (2021). http://ebook.eec.mn/books/221/files/basic-html/page32.html [Erişim Tarihi: 15.03.2023]