The First Two Periods of Modern Turkish Poetry in the Frame of the Aesthetic Hierarchy

Yıl 2023, Sayı: 11, 700 - 714, 30.06.2023

İlknur Tatar Kırılmış

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1277698

Öz

Poetry experience, which has a large period of time in Turkish literatüre and gathered around the divan, turns into the material of a reckoning about the origin of art and the segment it will address, since the 19th. century. This situation begins to disintegrate the hierarchical system created in classical poetry under the influence of the concept of “beautiful” in Islam and turns the connotation ability of words into another axis. From the Tanzimat to the Servet-i Fünun, this center of inspiration, which is associated with the traditional poetry, begins to be eliminated with the concept of “freedom” and the new “nature”. The mimesis of the new orientation in poetry, which can be described as modern, becomes the positivist mind and the hierarchy of values it exalts. The new horizon that Şinasi directly conveys and exalts in his poetry is imitated with great admiration. This change, which continues with an unstable tendency in some poets, turns into a conscious choice in the poetry of Servet-i Fünun. Therefore, this difference limits the first point where the word begins and the completion of the meaning in the reader to the concrete in literary genres, especially in poetry. In this research, the change experienced by the cognitive center of the poem as a result of itscontact with the Modern was tried to be evaluated through the Tanzimat and Servet-i Fünun periods, focusing on the concept of “beautiful”representing the old. In this study, traditional literary theory was used as a methodology.

Anahtar Kelimeler

The concept of the beautiful, aesthetic hierarchy, modern Turkish poetry.

Güzel Kavramının Şiirde Oluşturduğu Hiyerarşi Çerçevesinde Modern Türk Şiirinin İlk İki Dönemi

Öz

19. asırdan itibaren Türk edebiyatındaki şiir birikimi, sanatın hitap edeceği kesimle ilgili bir değişimin materyaline dönüşür. Bu durum İslam’daki güzel kavramının tesiriyle klasik şiirde var olan hiyerarşik dizgeyi dağıtmaya başlar ve kelimelerin çağrışım kabiliyetini başka bir eksene çevirir. Tanzimat’tan Servet-i Fünûn’a kadar, geleneksel şiir telakkisinde bâtın ile ilişkili bu ilham merkezi, hürriyet ve yeni tabiat alımlamasıyla tasfiye edilmeye başlanır. Modern olarak nitelendirilebilecek şiirdeki yeni yönelişin mimesisi, pozitivist akıl ve onun yücelttiği değerler hiyerarşisidir. Şinasi’nin şiirinde doğrudan aktarılan ve yüceltilen yeni ufuk, büyük bir beğeniyle başka şairler tarafından taklit edilir. Bazı şairlerde kararsız bir eğilimle devam eden bu değişimin Servet-i Fünûn şiirinde bilinçli bir tercihe dönüştüğü gözlemlenir. Dolayısıyla bu farklılık edebî türlerde, özellikle şiirde sözün başlayacağı ilk noktayı ve anlamın okurda tamamlanmasını somut anlamla sınırlı kılar. Bu araştırmada, şiirin bilişsel merkezinin modern ile teması neticesinde yaşadığı değişim, eskiyi temsil eden “güzel” kavramına odaklanılarak Tanzimat ve Servet-i Fünûn dönemi üzerinden değerlendirilmeye çalışıldı. Çalışmanın metodolojisi için Geleneksel Edebiyat teorisinin birikimi dikkate alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Güzel kavramı, estetik hiyerarşi, modern Türk şiiri.

Kaynakça

• Ak, Coşkun (1990). Ziya Paşa’nın Terkib-i Bend’i. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakülteleri Dergisi, V(2), 77-84.
• Akün, Ö. F. (1994). Divan Edebiyatı. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 9, s. 389-427). İstanbul: TDV Yayınları.
• Aktan Küçük, D. (2014). Tanrısal Sessizlikte Yankılanana İnsan Sesi: Tevfik Fikret Şiirinde Dünyevileşme ve Ölüm. Doktora Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Akyüz, K. (1985). Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi (1860-1923). İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Aslan Ayar, P. (2018). Gece’yle Görünür Olan: Recai-zade Mahmut Ekrem’in Şiir Estetiği. Gazi Türkiyat, 23, 173-200.
• Aydın, A. (2019). Divan Şairlerine Göre Divan. Klasik Türk Edebiyatının Ses ve Anlam Dünyası Bildiri Kitabı (Prof. Dr. Halûk İpekten Anısına). Düzce, 463-491.
• Bozkurt, N. (2007). Peri. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 34, s. 232-233). İstanbul: TDV Yayınları.
• Çalışkan, A. (2016). Bir Tür Olarak Münacât ve İbrahim Şinâsî Efendi’nin ‘Münacât’ının Tahlili. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, 9(3), 88-139.
• Çetin, N. (2020). Tanzimat Dönemi Şiir Çözümlemeleri. Ankara: Yade Akademik.
• Çetin, N. (2000). Yeni Türk Şairinin Yusuf ve Züleyha Hikâyesi Duyarlılığı. Türkoloji Dergisi, XIII (1), 109-143.
• Dağlar, A. (2016). İsimlendirme Hengâmesinde Bir İsim Savunması: Divân Edebiyâtı. Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, (Prof. Dr. Mine Mengi Özel Sayısı), 2(5), 164-179.
• Farabi (2020). İdeal Devlet. (çev. Arslan, A.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Göçgün, Ö. (1987). Ziya Paşa. İzmir: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Gökmen, Ü. (2019) Batılı Paradigmaların Dönüştürücülüğü Bağlamında Tanzimat Şiirinde Deist Etkiler. Humanitas, 7(14), 296-317.
• Güleç, İ. (2014). İslam’da Şiir ve Şair Algısına Dair Kimi Tespitler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 13, 1-22.
• Hacımüftüoğlu, N. (1992). Bedî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 5, s. 320-322). İstanbul: TDV Yayınları.
• Hayber, A. ve Özbay, H. (1997). Muallim Nâcî’nin Şiirleri. İstanbul: MEB.
• Kaplan, M. (1997). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, M. (1987). Tevfik Fikret –Devir- Şahsiyet. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kartal, A. (2001). Türkçe Mesnevilerin Tertip Özellikleri. Bilig, 19, 69-119.
• Kavaz, İ. (1996). Tevfik Fikret’in Şiirlerinde Tabiat. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(8), 363-383
• Kumsar, İ. A. (2021). Servet-i Fünun Yazıları I Estetik (Hikmet-i Bedâyi). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Koç, T. (2010). İslam Geleneği ve Estetik. Eskiyeni, 16, 35-47.
• Leaman, O. (2019). İslam Estetiğine Giriş. İstanbul: Küre Yayınları.
• Livingston, R. (1998). Geleneksel Edebiyat Teorisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Mengi, M. (2005). Divan Şairinin Görünmez Seslenicisi Hatif. Osmanlı Araştırmaları (Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu’na Armağan- I), XXV, 187-201.
• Nas, H. (2019). Türk Edebiyatında Estetiğin Doğuşu. Ankara: Hece Yayınları.
• Okay, O. (2013). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Öztürk, V. (2014). On Dokuzuncu Yüzyıl Görsel Çağı ve Osmanlı Yeni Şiiri. Monograf, 2, 12-42.
• Pala, İ. (2010). Şair. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 38, s. 302-304). İstanbul: TDV Yayınları.
• Parlatır, İ. vd. (2001). Tevfik Fikret Bütün Şiirleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Parlatır, İ. (2012). Recaî-zade Mahmud Ekrem. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Parlatır, İ. ve diğerleri. (1997). Recaî-zade M. Ekrem bütün Eserleri II. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. Starr, G. (2015). Theorizing Imagery, Aesthetics, and Doubly Directed States. Cognitive Literary Studies. New York: Oxford University Press.
• Tanpınar, A. H. (1988). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tarlan, A. N. (2019). Divan Edebiyatında Tevhidler ve Muamma. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Taşkent, A. (2012). Güzelin Peşinde Farabi, İbn Sînâ ve İbn Rüşd’de Estetik. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Tatar, B. (2003). Mircea Eliade’ın Modern Rasyonel Düşünceyi Eleştirisi. Bilimname, 2, 75-83.
• Tevfik Fikret (1312). Musahebe-i Edebiyye. Servet-i Fünun, 12(390), 51-53.
• Topçu, N. (2014). Türkiye’nin Maarif Dâvası. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Rapael, R. (1977). Aesthetic Theories of Ananda Coomawamy. İndian Literature, 20(6), 28-50.
• Uzun, M. (2012). Tevhîd. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 41, s. 24-26). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uzun, M. (2011). Terkib-i Bend. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 40, s. 487-489). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yalçın, H. C. (1975). Edebiyat Anıları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yavuz, İ. (2006). Türk Edebiyatında Terkîb-i Bend ve Tercî-i Bendler (XVII-XIX. yy.). Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Üniversitesi