Apocalypse Phenomenon in Traditional Turkish World View from Eschatology Myths to Apocalypse: The Example of Dasitan-ı Mahser-name

Yıl 2023, Sayı: 11, 563 - 586, 30.06.2023

Kadriye Hocaoğlu Alagöz , Nagihan Baysal

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1300954

Öz

One of the subjects that have attracted interest from the past to the present among the communities that have accepted Islam is the apocalypse and the signs of the apocalypse. Works about when and how the apocalypse will break, the day of judgment, life in the hereafter and the people of the apocalypse are among the religious-mystical works; for centuries, it has been met with interest among Turks. In addition, the conditions of the people of heaven and hell are among the subjects covered in these works. Doomsday namas, which are generally written with the titles “eşratü's-saa”, “ayatü's-saa”, “emaratü's-saa” or “alamatü'l-kıyame”, are works that are written in an artistic style and also provide information.
In this study, the works written about the apocalypse and the studies on these works are included; ıt is aimed to publish the text by introducing the work named Dasitan-ı Mahser-name, which is registered at 06 Mil Yz A 9389-2. In addition, in the article, the change in belief in the apocalypse in the process starting from the eschatology myths of the Turks, starting from the eschatology myths with the acceptance of Islam, starting from an unknown doomsday, which is determined to belong to Old Anatolian Turkish according to its orthographic features, and the change in belief in the apocalypse, in the context of this belief, thawab, sin, heaven, hell, etc. the development in his view of the cases will be examined.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish, traditional Turkish belief system, armageddon, mathnawi.

Eskatoloji Mitlerinden Kıyametnâmelere Geleneksel Türk Dünya Görüşünde Kıyamet Olgusu: Dâsitân-ı Mahşer-nâme Örneği

Öz

İslamiyet’i kabul eden topluluklar arasında geçmişten günümüze kadar ilgi ile karşılanan konulardan biri, kıyamet ve kıyamet alametleridir. Kıyametin ne zaman ve nasıl kopacağı, hesap günü, ahiret hayatı ve kıyamet ehlini konu alan eserler, dinî-tasavvufî eserler arasında yer almakta; yüzyıllar boyunca Türkler arasında da ilgi ile karşılanmaktadır. Ayrıca cennet-cehennem ehlinin ahvali de söz konusu eserlerde işlenen konular arasındadır. Genellikle “eşrâtü’s-sâa”, “âyâtü’s-sâa”, “emârâtü’s-sâa” yahut “alâmâtü’l-kıyâme” başlıkları ile yazılan kıyametnâmeler, sanatsal bir üslupla yazılan aynı zamanda da bilgi veren eserlerdir.
Bu çalışmada, kıyametle ilgili yazılan eserler ve bu eserler üzerine yapılan çalışmalara yer verilmiş; 06 Mil Yz A 9389-2 numarada kayıtlı bulunan Dâsitân-ı Mahşer-nâme adlı eser tanıtılarak metnin yayımlanması amaçlanmıştır. Ayrıca makalede imla özelliklerine göre Eski Anadolu Türkçesine ait olduğu belirlenen, müellifi meçhul bir kıyametnâmeden yola çıkarak Türklerin eskatoloji mitlerinden başlayıp İslamiyet’in kabulüyle birlikte meydana getirdiği kıyametnâmelere kadar olan süreçte kıyamet inanmasındaki değişimi, bu inanma bağlamında sevap, günah, cennet, cehennem vb. olgulara bakışındaki gelişimi incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, geleneksel Türk inanç sistemi, mahşer, mesnevi.

Kaynakça

• Alkaya, E. (1996). Şeyyad İsa Ahvâl-i Kıyamet (İnceleme – Metin – İndeks). Yüksek Lisans Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
• Alkır, Y. (2021). Anadolu Türklerinde Ölüm: Defin ve Yas Törenleri. (ed. Özlem Güzel). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Bayat, F. (2003). Korkut Ata Mitolojiden Gerçekliğe Dede Korkut. Ankara: Karam Yayınları.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi I. Ontolojik Epistomolojik Bağlamda Türk Mitlojisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çağatay. S. (1977). Altay Türklerinde Kıyamet Anlayışı. Türkoloji Dergisi, 7(1), 1-12.
• Çınaroğlu, M. (2008). Türk Kültüründe Eskatoloji Mitlerine Dair Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• Dilçin, C. (1978). XIII. Yüzyıl Metinlerinden Yeni Bir Yapıt: Ahvâl-i Kıyâmet. Ömer Asım Aksoy Armağanı. Ankara: TDK Yayınları.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2006). Dini Kavramlar Sözlüğü, (haz. Fikret Karaman ve İbrahim Ural). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Duman, M. (2012). Türk Atasözlerinde “Ölüm”. Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Durmaz, E. (1994). Şeyyad Hamza’nın Ahvâl-i Kıyâmet’i. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Günay, U. ve Güngör, H. (2003). Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• İnan, A. (2013). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kayabaşı, O. A. (2016). Türk Mitolojisinde Eskatoloji Mitleri. Folklor/edebiyat dergisi, 22(86), 167-180.
• Koç, M. (2004). Yaşlılık Döneminde Ölüm Ötesi Psikolojisi Üzerine Bir Alan Araştırması. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(1), 203-213.
• Köksal, M. F. (2009). Metin Neşrinde Vezinle İlgili Problemler, Bazı Tespit ve Teklifler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3, 63-86.
• Köksal, M. F. (2011). Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Yazılan Meçhul Eserlerden: Nâme-i Mahşer. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(1), 249-291.
• Mahdum, A. N. (2010). Kıyamet Konulu Tarihi Belirsiz Bir Mesnevi: Destân-ı Arasât. Türk Dünyası Araştırmaları, (184), 149-184.
• Özgeriş, M. M. (2020). Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Bir Ahvâl-i Kıyâmet. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (3), 123-148.
• Özgeriş, M. M. (2022). Müellifi Meçhul Bir Ahiret Manzumesi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21(1), 477-501.
• Piyadeoğlu, Ç. (2021). Popüler Kültür Odağında Bireyin Ölümsüz Olma Arzusu. Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 481-500.
• Roux, J. P. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Şengün, N. (2019). Türk İslam Edebiyatı’nda Bir Nazım Türü Olarak Ahvâl-i Kıyâmetler ve Şâiri Bilinmeyen Bir Ahvâl-i Kıyâmet Üzerine. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (15), 34-61.
• Şenödeyici, Ö. (2014). Kemalpaşa-zade Tarafından Tercüme Edildiği Düşünülen Bir Risale: Ahvâl-i Kıyâmet. TÜBAR (Türklük Bilimi Araştırmaları Journal Of Turkology Research), 36, 291-319.
• Türkiye Diyanet Vakfı (2014). Kur’an-ı Kerim, (haz. Hayrettin Karaman-vd.). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ünver, İ. (1993). Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler. Ankara Üniversitesi DTCF Türkoloji Dergisi, 11(1), 51-89.
• Yaman, Ü (2018). Eski Anadolu Türkçesi ile Yazılmış Ahval-i Mevt Adlı Eser Üzerine Bir Dil İncelemesi. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 4(2), 523-585.
• Yıldız, O. (2002). Ahvâl-i Kıyâmet. İstanbul: Şule Yayınları.
• Yılmaz, M. (1992). Edebiyatımızda İslamî Kaynaklı Sözler (Ansiklopedik Sözlük). İstanbul: Enderun Kitabevi. Yonar, G. (2019). Kıyamet Mitolojileri Kurtla Kıyamete Kalmak. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yürümez, R. (2022). Çağatay Türkçesi ile Yazılmış Bir Kıyamet-name. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 4(7), 555-571.
• https://sozluk.gov.tr/ [Erişim Tarihi: 14.05.2023].