An Unknown Fathiyya Written on Behalf of Shaykh Al-Islam Yahya Within the Context of the Issue of Integrıty in Divan Poetry

Yıl 2023, Sayı: 11, 611 - 630, 30.06.2023

Muhammed İkbâl Güler

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1301858

Öz

The subject of this study is the examination of a fathiyya, which is thought to be written by Hüseyin Nisārî Çelebi, who lived in the 17th century, with the nom de guerre “Nisārî” around the issue of integrity in divan poetry. It has been determined that this eulogy, which was found in the journal registered with the place number 853-M in the Reşid Efendi Section of the Süleymaniye Library and was written in fathiyya type, was written in the name of Shaykh al-Islām Yahyā Efendi, one of the divan poets who lived in the 17th century, and that there is no information in the sources about this poem. In the study, the transliterated text of the eulogy, which consists of thirty-seven couplets registered with the title of “Kasîde-i Nisārî Efendi der-vasf-ı Yahyā Efendi”, was established, translated into language, and then analyzed based on the data revealed on the issue of integrity in divan poetry. During the analysis of the ode, the relationship between the enjambment technique used in French poetry and the terms of consecutive verse and a consecutive couplet in divan poetry, and the concepts of “hem-vār/yek-dest/ma‘mūr” (poetry with a theme) in the poems of the divan poets and pointing to the unity in poetry are mentioned. After evaluating these terms, the ode written by Nisārî was analyzed around the related terms, and the poem’s integrity was analyzed. As a result, the existence of a conscious plan and subject integrity established by Nisārî in the eulogy has been determined. Based on Nisārî’s eulogy, aimed to contribute to the limited number of studies on the integrity issue in divan poetry, the thesis has been put forward that the poetic works put forward in divan literature should be evaluated with a holistic eye.

Anahtar Kelimeler

Ode, enjambment, consecutive verse, consecutive couplet, hem-vār (poetry with a theme).

Dîvân Şiirinde Bütünlük Meselesi Bağlamında Nisârî’nin Şeyhülislâm Yahyâ Efendi Adına Yazdığı Bilinmeyen Bir Fethiyye

Öz

Bu çalışmanın konusunu XVII. yüzyılda yaşamış “Nisârî” mahlaslı Hüseyin Nisârî Çelebi tarafından yazıldığı düşünülen bir fethiyyenin dîvân şiirinde bütünlük meselesi etrafında incelenmesi oluşturmaktadır. Süleymaniye Kütüphanesi Reşid Efendi Bölümü’nde 853-M yer numarasıyla kayıtlı mecmûada tespit edilen ve fethiyye türünde kaleme alınmış olan bu kasidenin XVII. yüzyılda yaşamış dîvân şâirlerinden Şeyhülislâm Yahyâ Efendi adına yazıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca bu şiire dair kaynaklarda herhangi bir bilgi olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmada, “Kasîde-i Nisârî Efendi der-vasf-ı Yahyâ Efendi” serlevhasıyla kayıtlı 37 beyitten oluşan kasidenin çeviri yazılı metni verilmiş ve diliçi çevirisi yapılmıştır. Akabinde dîvân şiirinde bütünlük meselesine dair ortaya koyulan verilerden hareketle kasidenin incelemesi gerçekleştirilmiştir. Kasidenin incelenmesi safhasında Fransız şiirinde kullanılan anjambman tekniği ile dîvân şiirindeki merhûn mısra ve merhûn beyit terimleri arasındaki ilişkiye ve tezkirelerle dîvân şâirlerinin şiirlerinde geçen, şiirde bütünlüğe işaret eden “hem-vâr/yek-dest/ma‘mûr” kavramlarına değinilmiştir. Bu terimlere dair değerlendirmelerin akabinde Nisârî’nin kaleme aldığı kaside, ilgili terimler etrafında incelenerek şiirdeki bütünlük analiz edilmiştir. Netice olarak kasidede Nisârî tarafından kurulmuş bilinçli bir planın ve konu bütünlüğünün varlığı tespit edilmiştir. Nisârî’nin kasidesinden hareketle dîvân şiirinde bütünlük meselesine dair sınırlı sayıdaki çalışmaya katkı sunmak amaçlanmış; dîvân edebiyatı içerisinde ortaya konmuş manzum eserlerin bütüncül bir gözle değerlendirilmesi gerektiği tezi ileri sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kaside, anjambman, merhûn mısra, merhûn beyit, hem-vâr.

Kaynakça

• Abdülkadiroğlu, A. (1985). İsmail Beliğ–Nühbetü’l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti’l-Eş‘âr. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Akar, M. (2013). Su Kasidesi Şerhi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları.
• Aksoyak, İ. H. (2014). Nisârî, Yakûb Nisârî Çelebi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nisari-yakup-nisari-celebi, [Erişim tarihi: 8.05.2023].
• Ambros, E. G. (2017). Osmanlı Divan Şairleri 19. Yüzyıldan Önce Anjambman (Enjambement) Tekniğini Kullanmış mıdır?. Klasik Edebiyatımızın Dili, (haz. Mustafa İsen), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 23-39.
• Andrews, W. G. (2014). Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı–Osmanlı Gazelinde Anlam ve Gelenek. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bayram, Y (2008). Divan Şiiri Metinlerinin Ontolojik Tahlili. Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına Uluslararası Divan Edebiyatı Sempozyumu, 27-28 Mayıs 2008. İstanbul: Beykoz Belediyesi Yayınları, 167-182.
• Bayram, Y. (2016). Şerhten Çözümlemeye Tahlilden İncelemeye Gazel. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XI – Gazelden Gazele: Dünün Şiirine Bugünden Bakışlar, (haz. Hatice Aynur vd.), İstanbul: Klasik Yayınları, 288-343.
• Bilgegil, M. K. (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât). İstanbul: Enderun kitabevi.
• Çağlayan, N. (2007). Nisârî Dîvânı (Metin-İnceleme). Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Çapan, P. (haz.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi-Tezkire-i Safâyî. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Demirbilek, S. (2012). Garib-nâme’de Bazı Merhun Beyitlerde “Kim” Bağlama Edatlı Cümle ile “Çün” Cümle Başı Edatı Arasındaki İlgiler. Studies Of The Ottoman Domain (Osmanlı Hakimiyet Sahası Çalışmaları), 2(3), 41-46.
• Dilçin, C. (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi–Ölçüler, Uyak, Nazım Biçimleri, Söz Sanatları. Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
• Güler, M. İ. (2023). Dânişî Ali Dede Dîvânı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Güneş, H. A. (2022). Klasik Öncesi Dönem Türk Şiirinde Astroloji. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• İnan, M. U. (2016). İran Edebiyatından Osmanlı Edebiyatına Gazelde Konu Bütünlüğü Meselesi. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XI – Gazelden Gazele: Dünün Şiirine Bugünden Bakışlar, (haz. Hatice Aynur vd.), İstanbul: Klasik Yayınları, 102-135.
• Kaçar, M. (2022). Diliçi Çeviride “Notlandırma” Üzerine. Teoriden Pratiğe Türk Edebiyatında Diliçi Çeviri, (haz. Sadık Yazar ve Mücahit Kaçar), İstanbul: Ketebe yayınları, 121-151.
• Kahraman, S. A. (2013). Seyahâtnâme (I. ve II. Cilt): İndeksli tıpkıbasım, 1. cilt / Evliya Çelebi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kavruk, H. (2014). Şeyhülislâm Yahyâ. Türk edebiyatı isimler sözlüğü TEİS, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhulislam-yahya [Erişim tarihi: 8.05.2023].
• Kavruk, H. (t.y.). Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78405/seyhulislam-yahya-divani.html [Erişim tarihi: 8.05.2023].
• Kaya, B. A. (2013). Yahyâ Efendi, Zekeriyyâzâde. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 43, s. 245-46). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kayaokay, İ. (2017). Şeyhülislâm Yahyâ İçin Yazılan Kasideler. Millî Kültür Araştırmaları Dergisi (MİKAD), 1(2), 108-159.
• Köksal, M. F. (2018). Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) – II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Pala, İ. (2015). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Saraç, M. A. Y. (2017). Muallim Naci – Istılâhât-I Edebiyye. Ankara: TDK Yayınları.
• Uzun, M. İ. (2010). Süreyyâ. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 38, s. 162-64). İstanbul: TDV Yayınları.
• Üstüner, K. (2009). Şiir, Şair ve Edebi Kurallara Dair Yazılmış Bir Mesnevi: Fenniyye-İ Eş’âr. Turkish Studies, 4 (7), 826-892.
• Yalçınkaya, Ş. (2019). Yek-Âhenk Ve Yek-Âvâz Gazel İçin Birer Terim Mi Yoksa Beğeni İfadesi Midir?. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3 (4), 243-256.
• Yalçınkaya, Ş. (2021). Gazeli Yeniden Yorumlamak ve Gazelde Bütünlük Tartışmaları. İskender Pala Armağanı, (ed. Nagihan Gür), 863-874.
• Yılmaz, K. (2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Yürek, H. (2008). Sihr-i Helâl ile Anjambman Teknikleri Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma. Bilig, 46, 179-192.
• “Bârî”, Kubbealtı lugati. http://lugatim.com/s/bari, [Erişim tarihi: 9.05.2023].
• “Devir-Devr”, Kubbealtı lugati. http://lugatim.com/s/devir, [Erişim tarihi: 9.05.2023].
• “Devran”, Kubbealtı lugati. http://lugatim.com/s/devran, [Erişim tarihi: 9.05.2023]
• “Kamış”, Kubbealtı lugati. http://lugatim.com/s/kamış, [Erişim tarihi: 16.05.2023]
• “Kānun”, Kubbealtı lugati. http://lugatim.com/s/kanun, [Erişim tarihi: 13.05.2023]
• “Mâye”, Kubbealtı lugati. http://lugatim.com/s/maye, [Erişim tarihi: 9.05.2023]
• “Ney-Nay”, Kubbealtı lugati. http://lugatim.com/s/NEY, [Erişim tarihi: 16.05.2023].
• “Şevkefzâ”, Kubbealtı lugati. http://lugatim.com/s/ŞEVKEFZÂ, [Erişim tarihi: 9.05.2023].
• “Zühre”, Kubbealtı lugati. http://lugatim.com/s/Z%C3%BChre, [Erişim tarihi: 6.06.2023].
• www.lexiqamus.com, [Erişim tarihi: 23.05.2023].
• www.lugatim.com, [Erişim tarihi: 23.05.2023].