Intralingual Translation of Formulaic Expressions in Dede Korkut Stories Adapted to Children's Literature

Yıl 2023, Sayı: 12, 1039 - 1051, 26.09.2023

Feyza Tokat

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1314568

Öz

Dede Korkut Stories are one of the most important works of Turkish literature. Therefore, adaptations of Dede Korkut Stories to children's literature play an important role in transferring Turkish culture to future generations by ensuring that the stories can be understood and beloved by being read by the children of the modern era. For the Dede Korkut Stories, which are historical manuscripts, to be read and understood by today's readers, the barriers arising from language and cultural differences must first be removed through intralingual translation. However, if Dede Korkut Stories are to be adapted for children's literature, the language and expression of this draft text translated into language should be adapted to the level of children. One of the elements that make up the wide vocabulary of the stories is the formulaic expressions that enable the transfer of language and cultural heritage and enrich the storytelling. Therefore, intralingual translation of the formulaic expressions that the child reader will constantly encounter throughout the text is important when adapting Dede Korkut Stories to children's literature. In this study, intralingual translations of “boy boyladı ṣoy ṣoyladı” and “görelüm ḫanum ne ṣoylamış” formulaic expressions in 19 Dede Korkut Stories, in which it is stated on the cover or preface of the book that the book is for primary school students, for children or a book from the Turkish Ministry of Education 100 Basic Literary Works, are emphasized.When these stories were examined, it was seen that these formulaic expressions were either included without any explanation, were not included at all, or words that did not fully reflect the meaning of these formulaic expressions were preferred. At the end of the study, the extension method, which is one of the text replacement methods, is proposed in order to make the repeated phrases in the children's literature adaptations of Dede Korkut Stories, which is a historical text, in a way that the child can understand.

Anahtar Kelimeler

Children, text adaptation, Dede Korkut Stories, ıntralingual translation, formulaic expressions.

Çocuk Edebiyatına Uyarlanmış Dede Korkut Hikâyeleri’nde Kalıp Sözlerin Dil İçi Çevirisi

Öz

Dede Korkut Hikâyeleri, Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biridir. Bu sebeple Dede Korkut Hikâyeleri’nin çocuk edebiyatına uyarlamaları, hikâyelerin günümüz çocukları tarafından okunup anlaşılmasını ve sevilmesini sağlayarak Türk kültürünün gelecek nesillere aktarılmasında önemli bir rol oynar. Tarihî bir metin olan Dede Korkut Hikâyeleri’nin okunup anlaşılabilmesi için dil ve kültür farklılıklardan kaynaklanan engellerin öncelikle dil içi çeviri yoluyla ortadan kaldırılması gerekmektedir. Ancak Dede Korkut Hikâyeleri çocuk edebiyatı için uyarlanacak ise, dil içi çevirisi yapılan bu taslak metnin dil ve anlatımı da çocukların seviyesine uygun hâle getirilmelidir. Hikâyelerin geniş söz varlığını oluşturan unsurlardan biri de dil ve kültür mirasının aktarımını sağlayan, anlatımı zenginleştiren kalıp sözlerdir. Bu sebeple Dede Korkut Hikâyeleri çocuk edebiyatına uyarlanırken çocuk okurun metin boyunca devamlı karşılaşacağı kalıp sözlerin dil içi çevirisi önemlidir. Bu çalışmada kapağında veya ön sözünde kitabın ilköğretim öğrencileri, çocuklar veya 100 Temel Eser için olduğu belirtilmiş 19 Dede Korkut Hikâyeleri kitabındaki “boy boyladı ṣoy ṣoyladı”, “görelüm ḫanum ne ṣoylamış” kalıp sözlerinin dil içi çevirileri üzerinde durulmuştur. Bu hikâyeler incelendiğinde bu kalıp sözlerine bazı eserlerde hiç yer verilmediği, bazı eserlerde ise açıklama yapılmadan yer verildiği veya bu kalıp sözlerin dil içi çevirisinde anlamını tam olarak yansıtmayan kelimelerin tercih edildiği görülmüştür. Çalışma sonunda tarihî bir metin olan Dede Korkut Hikâyeleri’nin çocuk edebiyatına uyarlamalarında tekrarlanan kalıp sözlerin çocuğun anlayabileceği hâle getirilmesi için metin değiştirim yöntemlerinden genişletme yöntemi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk edebiyatı, metin uyarlama, Dede Korkut Hikâyeleri, dil içi çeviri, kalıp söz.

Kaynakça

• Balyemez, S. (2010). Bağdaşıklık ve Dede Korkut Hikâyeleri’nde Bağdaşıklık Görünümleri. Turkish Studies, 5(4), 133-173.
• Baş, Bayram (2006). 1985-2005 Yılları Arasında Çocuk Edebiyatı Sahasında Yazılmış Tahkiyeli Metinlerin Söz Varlığı Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Baş, B. ve Biros, Y. (2019). Çeviri Çocuk Edebiyatı Eserlerinde Yer Alan Değerler Üzerine Bir Araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 1095-1114.
• Beykan, M. (2012). Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Yayıncılığında Çeviri Sorunları. 3. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu (Bildiriler ve Atölye Çalışmaları), 5-7 Ekim 2011, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 991-994.
• Çetinkaya, F. Ç. ve Durmaz, M. (2020). Çeviri Resimli Çocuk Kitaplarının Kültür Aktarımı Açısından İncelenmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 945-959.
• Dede Korkut (2009). İstanbul: Demos Çocuk Yayınları.
• Dede Korkut Destanları (2018). İstanbul: Mevsimler Çocuk Yayınevi.
• Dede Korkut Hikâyeleri (2013). İstanbul: Antik Dünya Klasikleri.
• Dede Korkut Hikâyeleri (2017). İstanbul: Beyan Yayınları.
• Dede Korkut Hikâyeleri (2018). İstanbul: Beyan Çocuk Yayınları.
• Dede Korkut Hikâyeleri (2019). Ankara: Bilgi Yayınevi Çocuk Kitaplığı.
• Dede Korkut Hikâyeleri (2017). İstanbul: Ema Genç Yayınları.
• Dede Korkut Hikâyeleri (2020). Kocaeli: Çeri Yayınları.
• Dede Korkut Hikayeleri (İlköğretim İçin Uyarlama) (2016). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Dede Korkut Hikâyeleri (2021). Denizli: Mavi Nefes Yayınları.
• Dede Korkut Hikâyeleri (2018). İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Dede Korkut Hikâyeleri (2019). İstanbul: T Çocuk.
• Dede Korkut Kitabı (2018). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Dede Korkut Öyküleri (2021). İstanbul: Başlık Yayınevi.
• Dedem Korkut Öyküleri (2020). İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• Dede Korkut’tan Seçmeler (2005). İstanbul: Kardelen Yayınları.
• Dede Korkut’tan Seçme Hikâyeler (2014). Ankara: Elips Kitap.
• Dede Korkut’un Dilinden (2010). İstanbul: Aykü Çocuk.
• Denizer, F. U. (2007). Tarihî Metinleri Aktarma Problemleri. -Dede Korkut Oğuznâmeleri ve Türkiye Türkçesine Yapılmış Aktarmaları Üzerine Kelime Düzeyinde Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Durmuş, M. (2013). Metin Değiştirimin Dilbilimsel Süreçleri Üzerine. International Journal of Social Science, 6(4), 391-408.
• Ercilasun, A.B. (2019). Nehir Destan Oğuzname (Oguz Bitig). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ergin, M. (1994). Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erten, A. (2011). Çocuk Yazın Çevirisine Yaklaşımlar. Ankara: Hacettepe Yayıncılık.
• Erten, A. (2014). Çeviri Çocuk Edebiyatının Temel Sorunları ve Çözüm Önerileri. Türk Dili, 107(756), 354-355.
• Gürel, Z. vd.- (2007). Çocuk Edebiyatı. Ankara: Öncü Kitap Hamilton, J. (1974). Opla-/Yopla-, Uf-/Yuf- et Autres Formes Semblables en Turc Ancien”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 28(1), 111-117.
• Kanter, B. (2014). Etik ve Estetik Bağlamında Çocuk Edebiyatının Sosyolojik Boyutu. Türk Dili Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Özel Sayısı (Ed. Mustafa Ruhi Şirin), CVII (756), 569-575.
• Karadağ, A. B. (2018). Çeviri Çocuk Edebiyatı Bağlamında Asimetrik Güç İlişkileri: Yetişkin Çevirmenler ve Çocuk Okurlar. Çeviribilimde Güncel Tartışmalardan Kavramsal Sorgulamalara (Ed. S. Taş), (43-77) İstanbul: Hiperlink.
• Kılıç, U. (2010). Çeviri Çocuk Klasiklerinde Eğitici İletiler (MEB’in 2005 Yılında İlköğretim Öğrencilerine Önerdiği 100 Temel Eser Örneğinde). Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Kötüğ, M. A. (2022). Dede Korkut Hikâyeleri'nin Dil-içi Çevirilerinde Bir Çeviri Sorunu Olarak Çocuğa Görelik. Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi.
• Levent, G. (2010). Çocuk Edebiyatı Çevirilerinde Karşılaşılan Sorunlar. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Mert, O.- vd. (2013). Çeviri Çocuk Kitaplarının Kültür Aktarımı Açısından İncelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(3), 58-73.
• Neydim, N. (2009). Türkiye’de Çeviri Çocuk Edebiyatı Tarihi. İlköğretimde Çocuk Edebiyatı (ed. Zeliha Güneş). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Neydim, N. (2020). Çocuk Edebiyatı Klasiklerinde Çeviri Yaklaşımları: Uyarlama, Yeniden Yazma, Kültürel Müdahale. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (19), 851-858.
• Oğuz, D. (2020). Çocuk-Gençlik Yazını Çevirisi Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Hiperyayın.
• On Üçüncü Hikâye ile Birlikte Çocuklar İçin Dede Korkut (2019). Ankara: Ülkü Ocakları Eğitim ve Kültür Vakfı.
• Özaslan, A. ve Tokat, F. (2022). Çocuk Edebiyatına Uyarlanmış Dede Korkut Hikâyeleri’nde “Boy boyladı soy soyladı” Terimi Üzerine. 14. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 20-22 Ekim 2022/Alanya Bildiri Özetleri Kitabı, 109.
• Özcan, H. (2008). Halk Edebiyatı Metinlerinin Çocuk Edebiyatına Kaynak Olması ve Örneklem Olarak Dede Korkut Hikâyeleri. Turkish Studies, 3(2), 582-603.
• Özcan, H. ve Batur Z. (2021). Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Bir Metin Uyarlama Örneği: Köroğlu Destanı. Folklor Akademi Dergisi, 4(2), 227-251.
• Özyer, N. (2015). Ülkemizde Çeviri Çocuk Edebiyatının Sorunları. https://tdk.gov.tr/wpcontent/uploads/2015/01/362.pdf
• Sever, S. (2021). Çocuk ve Edebiyat. İzmir: Tudem Yayınları.
• Temizyürek, F. ve Çevik, A. (2014). Mustafa Ruhi Şirin’in Çocuk Edebiyatı Sahasındaki Eserlerinin Dil ve Kavram Bağlamında İncelenmesi. Bartın University Journal of Faculty of Education, 3 (1), 155-175.
• Tezcan, S. (1978). Dede Korkut Kitabı’nda Boy Boylamak Soy Soylamak. Ömer Asım Aksoy Armağanı. Ankara: 227-236.
• Tezcan Aksu, B. ve Adalı, E. (2018). Çağdaş Türkçenin Sıklık Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Uğurlu, M. (2008). Dede Korkut’u Okumak İstiyorum, Ama… Turkish Studies, 3(1), 129-137.
• Üstünel-Yaylagül, Ö. (2020). Türkçe Tarihi Metin Yayınlarında Dil İçi Çeviri Sorunları (Dede Korkut Hikâyeleri Örnekleminde). XII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu (21-23 Ekim 2020, Ankara) Bildiri Kitabı (ed. İhsan Kalenderoğlu), Ankara: Gazi Üniversitesi Yayını, 851-855.
• Vardar, B. (1978). Dilbilim Açısından Çeviri. Türk Dili Aylık Dil ve Yazın Dergisi Çeviri Sorunları Özel Sayısı, (322), 60-71.
• Vardar, B. (1978). Dilbilim Açısından Çeviri. Türk Dili, 38, 65-71.
• WEB-1. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 18.08.2023)