Principles of Definition within the Framework of Classical Logic and Lexicography

Yıl 2023, Sayı: 12, 915 - 936, 26.09.2023

Yasin Yayla

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1331235

Öz

In recent years, Turkey has seen an increase in lexicological studies, particularly those focused on methodology. One of the fields of study on methodology is the problem of how to define the headings in a monolingual dictionary. Since definition is an endeavour to understand the truth of things, it is an issue that concerns many disciplines. A dictionary, by collecting words from various fields under its covers, serves as a reference for those working in diverse domains. Therefore, it’s fair to state that the definition of dictionary headings requires substantial effort during the dictionary’s assembly. While the issue of definition concerns multiple scientific branches, the question of what constitutes a suitable definition falls within the purview of both classical logic and lexicography. It is seen that these principles overlap with each other at many points. In this study, the “principles of definition” found in the works on logic and on lexicography are analysed separately and examples from the Turkish Dictionary were added for each principle. Afterwards, a single list was tried to be formed by combining the principles existing in the two fields. These principles were analysed comparatively with examples from TDK Türkçe Sözlük, Misalli Büyük Türkçe Sözlük and Ötüken Türkçe Sözlük, which are reference sources for contemporary Turkish. The principles were then explained through definitions.

Anahtar Kelimeler

Definition, lexicography, classical logic, Turkish.

Klasik Mantık ve Sözlük Bilimi Çerçevesinde Tarifin İlkeleri

Öz

Türkiye’de özellikle son yıllarda sözlük biliminde yönteme dair çalışmalar artmıştır. Yönteme dair çalışma alanlarından bir tanesi de tek dilli bir sözlükte madde başlarının nasıl tarif edileceği problemidir. Tarif, eşyanın hakikatini anlamağa yönelik bir çabalama olduğu için birçok disiplini ilgilendiren bir husustur. Sözlük, iki kapağı arasında farklı alanlardan birçok kelimeyi bir araya getirdiği için muhtelif alanlarda çalışanların başvuru merciidir. İşte bu sebeple sözlükteki madde başlarının tarifleri, sözlük hazırlanırken üzerinde en çok mesai harcanması gereken kısımdır demek yanlış olmayacaktır. Tarif hususu birçok ilim dalını ilgilendirmekle birlikte tarifin nasıl olması gerektiği hem klasik mantığın hem de sözlük biliminin konusudur. Hem klasik mantıkta hem de sözlük biliminde tarifin nasıl olması gerektiği ile ilgili ilkeler belirlenmiştir. Bu ilkelerin birçok noktada birbiriyle örtüştüğü görülmektedir. Bu çalışmada mantık ilmine dair eserlerde belirlenen “tarifin ilkeleri” ile sözlük bilimine dair eserlerdeki “tarifin ilkeleri” ayrı ayrı incelenmiş ve bu inceleme kısmında her ilke için Türkçe Sözlük’ten örnekler eklenmiştir. Sonrasında iki alanda var olan ilkeler birleştirilerek tek bir liste oluşturulmağa çalışılmıştır. Söz konusu ilkeler yaşayan Türkçenin sözlüklerinden olan TDK Türkçe Sözlük, Misalli Büyük Türkçe Sözlük ve Ötüken Türkçe Sözlük’ten ilkelere uyan ve/veya uymayan örneklerle karşılaştırmalı olarak incelenmiş, olması gereken tarifler teklif edilmiş, tarifler üzerinden bu ilkeler izah edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarif, sözlük bilimi, klasik mantık, Türkçe.

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa (1998). Miʿyār-ı sedâd. Âdâb-ı Sedâd min ʿİlmi’l-âdâb. (K. Büyükcoşkun, Ed.) Mantık metinleri / [Abdurrahmân Nâcim and others]; (Haz. Kudret Büyükcoşkun). İstanbul: İşaret Yayınları.
• Alp, T. (2021). Mantık İsagoci Tercümesi ve Mantık Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Yasin Yayınevi.
• Ayverdi, İ. ve Topaloğlu, A. (2005). Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Basatemur, A. (2013). Sözlükbirimlerin Tanımlanması Bağlamında Türkçe Sözlüklerin Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Bingöl, A. (2000). Îsâgûcî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Bolay, M. N. (1992). Beş Küllî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük: Orhun Yazıtlarından Günümüze Söz Varlığı. Kültür Serisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Dinar, T. (2021). Sözlükte Tanım. Prof. Dr. Sadettin Özçelik Armağanı içinde (s. 395-412). Ankara: Gazi.
• Emiroğlu, İ. (2013). Klasik Mantığa Giriş. Elis yayınları (10. basım). Ankara: Elis Yayınları.
• Girişen, N. (2019). Terminolojide Tanım Tipolojisi. Doktora Tezi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Gökter Gençer, B. (2018). Tek Dilil Genel Sözlüklerde Tanım. Doktora Tezi. Ankra: Ankara Üniversitesi.
• Jackson, H. (2016). Sözlükbilime Giriş. (Çev. M. Gürlek ve E. Patat). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kömürcü, K. (2021). Mantığın Temel Kavramları. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Kumanlı, M. S. (2021). TDK Türkçe Sözlük’te “Hlk.” Etiketli Sözcüklerin Tanımlanma Ölçütleri. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Özlem, D. (2022). Mantık (10. baskı.). İstanbul: Notos Kitap Yayınevi.
• Özmen, M. (2016). Türkçe Sözlük’teki Bazı Tanımlar Üzerine. Türk Dili, 110 (776), 64-88.
• Sayan, P. (2005). 11-14 Yaş için Hazırlanan Okul Sözlüklerinden Tanımlar Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Topçu, F. K. (2020). Mesleklerin Ana Kelimelerinin Türkçenin Söz Varlığına Katkısı Bakımından Ele Alınması. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Turgay, T. (2022). Lexicalism at Interfaces Biçimbilim-Sözdizim Arayüzünde Sözlükselcilik. Zemin, (4), 182-215. Türkçe Sözlük. (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türker, Ö. (2011). Tarif. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Usta, H. İ. (2006). Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi, 46(1), 223-242.
• Yılmaz, E. (2019). Sözlük Bilimi Üzerine Araştırmalar (4. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Zgusta, L. (1971). Manual of Lexicography. Prague: Academia