A Cultural Linguistic Analysis on the Word “Well” in Turkish

Yıl 2023, Sayı: 12, 658 - 667, 26.09.2023

Hanife Yaman

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1331981

Cited By: 1

Öz

Cultural linguistics is an interdisciplinary field that examines the relationship between language and culture, its interaction, and the relationship between language and cultural conceptualizations. Culture is preserved and transferred to the next generations through language, which is one of the basic components of this field. Cultural linguistics investigates the formation, development, interaction and change of these cultural elements transmitted through language.
These interactions and changes in cultural elements are also reflected in linguistic materials. The word “well” in Turkish means “a pit dug in depth until it reaches the water layer, usually in a cylindrical shape, around which a wall is built, and the water is used.” The fact that this word gains various metaphorical meanings besides its referential meaning reveals that this word is perceived as a cultural element by the society. Many elements related to the well, which enable people to reach water more easily, have found their place in language, culture, literature and cinema. According to this, in addition to its real meaning, the well appears in various forms such as taboo, symbol, motif and metaphor in Turkish language and culture. The presence of proverbs and idioms such as digging a well with a needle, falling into the pit oneself dug, digging a well, digging a well, digging one’s own well, created on the basis of the word well, provides important data about how this word is reflected and recorded in the mentality of Turkish society and how it is perceived in its culture.
In this study, the meaning of the word “kuyu”, its origin, its appearance in Anatolian dialects, historical and contemporary Turkish accents, its use in idioms and proverbs will be determined and its place in Turkish vocabulary will be determined. The perception of the word “well” in Turkish society and the way this perception is reflected in the language will be examined in terms of cultural linguistics. In the study, it will be revealed how the socio-cultural meanings of the word “well” are presented in linguistic units. In the light of these linguistic data, it will be determined that the well contains many cultural, social, religious and mythological aspects.

Anahtar Kelimeler

Well, culturallinguistics, lexicon, language and culture.

Türkçede “Kuyu” Sözcüğü Üzerine Kültürdilbilimsel Bir İnceleme

Öz

Kültürdilbilim dil-kültür ilişkisi, etkileşimi ile dil ve kültürel kavramsallaştırmalar arasındaki ilişkiyi inceleyen disiplinler arası bir alandır. Bu alanın temel bileşenlerden biri olan dil aracılığıyla kültür korunmakta ve sonraki kuşaklara aktarılmaktadır. Kültürdilbilim, dil aracılığıyla aktarılan bu kültürel ögelerin oluşumu, gelişimi, etkileşimi ve değişimi gibi konuları araştırmaktadır.
Kültürel ögelerdeki bu etkileşim ve değişiklikler dilsel materyallere de yansımaktadır. Türkçede kuyu sözcüğünün “Su katmanına varıncaya kadar derinliğine kazılan, genellikle silindir biçiminde, çevresine duvar örülen, suyundan yararlanılan çukur.” göndergesel anlamının dışında çeşitli mecazi anlamlar da kazanması bu sözcüğün toplum tarafından bir kültür ögesi olarak algılandığını ortaya koymaktadır. İnsanların suya daha kolay ulaşmasını sağlayan kuyuyla ilgili pek çok unsur dilde, kültürde, edebiyatta ve sinemada kendine yer bulmuştur. Buna göre kuyu gerçek anlamının yanında Türk dilinde ve kültüründe tabu, sembol, motif ve metafor gibi çeşitli formlarla karşımıza çıkmaktadır. Kuyu sözcüğü temelinde oluşturulan iğne ile kuyu kazmak, kazdığı çukura (kuyuya) kendisi düşmek, kazma elin kuyusunu, kazarlar kuyunu, kendi kuyusunu kendi kazmak gibi atasözü ve deyimlerin Türkçede yoğun olarak bulunması, bu sözcüğün Türk toplumunun düşünce yapısına nasıl yansıdığı ve kaydedildiği ile kültüründe nasıl algılandığı hakkında önemli veriler sunmaktadır.
Bu çalışmada, kuyu sözcüğünün anlamı, kökeni ile Anadolu ağızlarında, tarihî ve çağdaş Türk şivelerindeki görünümü, deyim ve atasözlerinde kullanımı tespit edilerek Türkçenin söz varlığı içerisindeki yeri belirlenmiş olacaktır. Kuyu sözcüğünün Türk toplumundaki algısı ve bu algının dile yansıma şekli kültürdilbilimsel açıdan incelenecektir. İncelemede kuyu sözcüğünün toplumsal-kültürel anlamlarının dilsel birimlerde nasıl sunulduğu ortaya çıkartılacaktır. Bu dilsel veriler ışığında kuyunun kültürel, toplumsal, dinî ve mitolojik pek çok yönü içerisinde barındırdığı da belirlenmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kuyu, kültürdilbilim, sözvarlığı, dil ve kültür.

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1989). Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü I, Atasözleri Sözlüğü. Ankara: İnkılap Yayınevi.
• Aksoy, Ö. A. (1989b). Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü II, Deyimler Sözlüğü. Ankara: İnkılap Yayınevi.
• Aksu, B., vd. (2022). Türk Atasözleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III-İndeks. İstanbul: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• Arat, R. R. (1992). Edib Ahmed Mahmud Yügneki, Atebetü’l-Hakayık. Ankara: TDK Yayınları.
• Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I-Metin. Ankara: TDK Yayınları.
• Argunşah, M. ve Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ata, A. (1997). Kısâsü’l-Enbiyâ, Giriş, Metin Tıpkıbasım. (I. C.). Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, B. (1999). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi. (C. I-II-III-IV). Ankara: TDK Yayınları.
• Balkaya, A. (2014). Halk Anlatılarında Kuyunun İşlevselliği Üzerine Bir Okuma. Milli Folklor, 102, 53- 64.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi 2. (2.bs.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Birtek, F. (1944). Divan-ı Lügat-it-Türk’ten Derlemeler I: En Eski Türk Savları. Ankara: TDK Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. 3. baskı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Cin, A. (2012). Mesud bin Ahmed, Süheyl-ü Nev-bahâr (Kenzü’l-Bedāyī’)inceleme-metin-dizin. Konya: Eğitim. Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish. Oxford: Clarendon.
• Eren, H. (2020). Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut kitabı I: Giriş-Metin-Faksimile. (II. Baskı). Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (2016). Dede Korkut kitabı: 1-2. Ankara: TDK Yayınları.
• Gemalmaz, E. (1995). Erzurum İli Ağızları, İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler. Ankara: TDK Yayınları.
• https://sozluk.gov.tr/ [Erişim tarihi: 19.07.2023].
• Işık, N. (2020). İşlevselcilik Açısından Kuyu Motifinin Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sinemasına Yansımaları. Folklor/Edebiyat, 26 (102) , 281-296.
• İzbudak, V. (1936). Atalar Sözü. Ankara: TDK Yayınları.
• Karaman, A. (2022). Eski Türkçede İkilemeler. Ankara: TDK Yayınları.
• Kâşgarlı M. (2013), Divanü Lûgat-it Türk. (Cilt I-II-III). B. Atalay (Çev.). Ankara: TDK Yayınları.
• Köktürk, Ş. (2006). Türk Destanlarında Hapsedilme Motifi. TÜBAR, XIX, 383-400.
• Krasnıh, V. V. (2002). Etnopsikholingvistika i Lingvokul’turologiya. Moskva: Gnozis.
• Lakoff, G. ve Johnson, M. (2015). Metaforlar, Hayat, Anlam ve Dil (Çev. Gökhan Yavuz Demir). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Maslova, V. A. (2016). The Russıan Language Through The Codes Of Cultural Lınguıstıcs. Vestnik RUDN, Rusça ve Yabancı Diller ve Öğretim Yöntemleri, No: 3, pp. 27-32.
• Özkan, B. (2022). Türkiye Türkçesinde Adlarla Ön Adların Birliktelik Kullanımı ve Eş Dizimi Sözlüğü: Derlem Tabanlı Bir Uygulama. Ankara: TDK Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (Cilt II). İstanbul: MEB.
• Renchin, B. (2020). Codes of Culture in English, Russian and Mongolian Langugages (on the material of idioms with the “fire”-component). Yazyk nauki i professionalnaya kommunikatsiya. 2(3), 38-48.
• Saraç, H. (2019). Bir milletin kültürel belleğinin şifreleri: Kod kültürleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö6), 157-169.
• Sharifian, F. (2015). Cultural Linguistics and world Englishes. World EnglishesVolume 34, Issue 4, p. 515-532. TDK (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. (6 Cilt). Ankara: TDK Yayınları.
• Teliya, V. N. (1996). Russkaya Frazeologiya: Semantiçeskiy, Pragmatiçeskiy i Lingvokul’turologiçeskiy Aspektı. Moskva: Yazıki Russkoy Kul’turı.
• Teliya, V. N. (2006). “Predislovıye”. Bol’shoy Frazeologiçeskiy Slovar’ Russkogo Yazıka. Znaçenıye. Upotrebleniye. Kul’turologiçeskiy Kommentarı / V.N. Teliya (ed.). A.P. KNİGA, 6-14.
• Toparlı, R., vd. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Yüce, N. (1993). Mukaddimetü’l-Edeb. Ankara: TDK Yayınları.