An Approach to Proverbs in Terms of Protective/Preventive Folk Medicine

Yıl 2023, Sayı: 12, 419 - 429, 26.09.2023

Sezai Demirtaş

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1339932

Öz

Folk medicine is a conceptual framework that expresses the knowledge and experiences that are passed down from generation to generation to treat the ailments that people are exposed to. Within this framework, although the process of treating diseases has priority, practices based on preventing diseases, in other words, preventing diseases, can also find a place for themselves. This situation has brought along a perspective that proposes to evaluate the knowledge and practices of folk medicine within the scope of preventive health services, one of today's health-related approaches. According to this perspective, which is called protective/preventive folk medicine, the knowledge and practices of folk medicine should be handled in two groups: for treating diseases and for protecting against diseases. The primary issue in protective/preventive public medicine, which includes knowledge and practices that have the quality of preventing diseases, is the protection of health and the elimination of conditions that may predispose to diseases. This article is an attempt to evaluate the knowledge and practices aiming to protect people from diseases through the aspects reflected in proverbs from oral culture products. Proverbs, in which the knowledge and experiences acquired by people are expressed in stereotyped expressions, are words that undertake important functions in the transmission of culture. Information about folk medicine is also found in the proverbs that enable the transfer of the experiences of the ancestors to their descendants. In this study, which approaches proverbs in the context of protective/preventive folk medicine, proverbs that are appropriate to be evaluated within the scope of protective/preventive folk medicine are examined under three headings: eating habits, place preferences and behavioural patterns.

Anahtar Kelimeler

Folk medicine, protective/preventive folk medicine, proverbs.

Atasözlerine Koruyucu / Önleyici Halk Hekimliği Açısından Bir Yaklaşım

Öz

Halk hekimliği, insanların maruz kaldığı hastalıkları tedavi etmek için nesilden nesile aktarılarak geleceğe taşınan bilgi ve tecrübeleri ifade eden kavramsal bir çerçevedir. Söz konusu çerçevenin içinde hastalıkları tedavi etme öncelik göstermekle birlikte, hastalıkları önlemeye başka bir ifadeyle hastalıklardan korunmaya dayanan pratikler de kendine yer bulmaktadır. Bu durum, halk hekimliği bilgi ve uygulamalarını günümüzün sağlıkla ilgili yaklaşımlarından koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında değerlendirmeyi öneren bir bakış açısını beraberinde getirmiştir. Koruyucu/önleyici halk hekimliği adı verilen bu bakış açısına göre, halk hekimliği bilgi ve uygulamaları, hastalıkları tedavi etmeye ve hastalıklardan korumaya dönük olmak üzere iki grupta ele alınmalıdır. Hastalıkları önleme niteliği taşıyan bilgi ve uygulamaları kapsayan koruyucu/önleyici halk hekimliğinde öncelikli husus, sağlığın korunması ve hastalıklara zemin hazırlayabilecek koşulların ortadan kaldırılmasıdır. Bu makale, insanları hastalıklardan korumayı amaçlayan bilgi ve uygulamaları, sözlü kültür ürünlerinden atasözlerine yansıyan yönleri üzerinden değerlendirme amacıyla ortaya konulmuş bir çalışmadır. İnsanların edindiği bilgi ve tecrübelerin kalıp ifadelerle dile getirildiği atasözleri, kültür aktarımında önemli işlevler üstlenen sözlerdir. Ataların tecrübelerinin torunlarına aktarımını sağlayan atasözlerinde halk hekimliği ile ilgili bilgiler de kendine yer bulmaktadır. Atasözlerine koruyucu/önleyici halk hekimliği bağlamında yaklaşılan bu çalışmayla, koruyucu/önleyici halk hekimliği kapsamında değerlendirilmesi uygun olan atasözleri; beslenme alışkanlıkları, mekân tercihleri ve davranış şekilleri olmak üzere üç başlıkta incelenerek konuyla ilgili tespitlerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Halk hekimliği, koruyucu/ önleyici halk hekimliği, atasözleri

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1 (Atasözleri Sözlüğü). Ankara: İnkılap Kitabevi Yayınları.
• Aksu, B. T. - vd. (2022). Türk Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aktaş, N. ve Özdoğan, Y. (2016). Gıda ve Beslenme Okuryazarlığı. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 20(2), 146-153.
• Alan, S. (2023). Kutadgu Bilig’de Doğru Beslenmenin Önemi ve İnsan Sağlığına Etkileri. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(34), 71-91.
• Alptekin, A. B. (2010). Türk Halk Hikâyelerinde Halk Hekimliği. Millî Folklor, 86, 5-19.
• Avcu, E. Ç. (2017). Sağlıklı Beslenme-Neleri Gözden Kaçırıyoruz? Klinik Tıp Bilimleri Dergisi, 5(5), 31-34.
• Boratav, P. N. (2015). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Cihan, S. (1982). Hz. Peygamberin Sünnetinde Yeme ve İçme Adabı. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), 33-43.
• Demirtaş, S. (2019). Asırlar Ötesinden Gelen Bilgelik: Koruyucu/Önleyici Halk Hekimliğine Dair Bir Uygulamanın Efsanelerdeki Yansımaları. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 63, 253-262.
• Ercilasun, A. B, ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Fialkova, L. (2014). Atasözleri ve Tıp: Uygulamalı Halk Bilimi Sorunu. Uygulamalı Halk Bilimi. (çev. Banu Yılmaz). (haz. M. Öcal Oğuz, vd.). (s. 214-224). Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Gönen, S. (2011). Batı Türklerinin Manzum Atasözleri. Konya: Kömen Yayınları.
• Kaya, D. (2007). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kurudayıoğlu, M. ve Temur, N. (2021). 21. Yüzyıl Becerileri Çerçevesinden Türk Atasözlerine Bir Bakış. Bilig, 99, 1-25.
• Oğuz, M. Ö. (2009). Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir? Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Özenoğlu, A. - vd. (2021). Yetişkinlerde Beslenme Okuryazarlığının Sağlıklı Beslenmeye İlişkin Tutumlar ve Beden Kütle İndeksi ile İlişkisi. Life Sciences, 16(1), 1-18.
• Öztürk, R. İ. ve Garipağaoğlu, M. (2018). Tuz Tüketimi ve Sağlık. Türkiye Klinikleri Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(1), 57-65.
• Salih, A. (2008). Gerçek Tıp. İstanbul: Sade Hayat Yayınları.
• Saygı, E. (2018). İnebolu Halk Kültüründe Halk Hekimliği. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• Sever, M. (2015). Folk Medicine, Folk Healing. Gazi Akademik Bakış, 9(17), 181-192.
• TDK (2004). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK, (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yoder, D. (2009). Halk Tıbbı ve Modern Tıp. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3. (çev. Sibel Yoğurtçuoğlu ve Ayfer Gülüm). (haz. M. Öcal Oğuz, vd.). (s. 391-397). Geleneksel Yayınları: Ankara.
• https://www.uplifers.com/ilik-su-mu-soguk-su-mu-suyu-nasil-icelim/ [Erişim Tarihi: 03.07.2023].
• https://www.egitimsistem.com/fazla-yemenin-zararlari-nelerdir-75505h.htm [Erişim Tarihi: 20.06.2023].
• https://www.butunselsaglikklinigi.com/sifanin-kaynagi-gunes [Erişim Tarihi: 04.07.2023].
• https://www.ntv.com.tr/saglik/gunes-isiginin-yeni-faydalari,3rIU1SAnZkGvVai42D86WQ [Erişim Tarihi: 04.07.2023]
• https://www.ekoyapidergisi.org/insan-sagligi-cevre-ve-ekonomi-icin-gun-isigi [Erişim Tarihi 04.07.2023].
• http://www.yeditepehastanesi.com.tr/soguk-hava-yuz-sinirlerini-etkileyerek-yuz-felci-riskini-artirabilir [Erişim Tarihi: 10.07.2023].
• https://www.aksam.com.tr/saglik/aman-dikkat-ayaklarinizi-sicak-tutun/haber-587156 [Erişim Tarihi: 12.07.2023].
• https://www.klimik.org.tr/2022/12/28/cig-hamur-yemek-sizi-hasta-edebilir/[Erişim Tarihi: 13.07.2023]
• https://www.tarimtv.gov.tr/tr/video-detay/keci-eti-kuzu-etine-gore-daha-5721 [Erişim Tarihi: 14.07.2023].
• https://www.diatek.com.tr/Makale-Yontem/Et-ve-Et-Urunlerinde-Olusabilecek-Mikrobiyolojik-Tehlikeler/Et-ve-Et-Urunlerinde-Olusabilecek-Mikrobiyolojik-Tehlikeler_30.htm [Erişim Tarihi: 14.07.2023].
• https://www.psikoterapi.pro/makaleler/ruh-sagliginin-korunmasi [Erişim Tarihi: 13.07.2023].
• https://hastaneler.erciyes.edu.tr/tr/haber-detay/gunes-girmeyen-eve-doktor-girer-atasozu-en-cok-tuberkuloz-verem-hastaliginda-onemli/c88cc6d1-7e10-4fc6-988f-b1dabe8002ac?newstypeid=4 [Erişim Tarihi: 04.07.2023]
• https://www.cnnturk.com/saglik/sicak-yemek-ve-icmek-kanser-riskini-artiriyor [Erişim Tarihi: 10.07.2023].
• https://keyifle.net/ye-yagliyi-ic-suyu-donarsa-donsun-ye-tatliyi-icme-suyu-yanarsa-yansin/ [Erişim Tarihi: 12.07.2023].