Arap Seyyahların Seyahatnamelerindeki Gastronomik Unsurlar

Yıl 2023, Sayı: 12, 381 - 392, 26.09.2023

İbrahim Ünalan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1349038

Öz

Seyahatnameler, seyyahların gezip gördükleri yerler hakkında çeşitli bilgiler verdikleri edebî eserlerdir. Tarih, coğrafya ve edebiyat gibi alanlara kaynaklık eden seyahatnameler, gastronomik çalışmalar için de son derece önemlidir. Farklı yüzyıllarda aynı veya başka coğrafyalara seyahat eden seyyahlar; tattıkları lezzetleri, yemek ve yiyecekle ilgili şahit oldukları olayları ve ilginç buldukları durumları olumlu veya olumsuz şekilde seyahat kitaplarında dile getirmişlerdir. Ayrıca seyahatnamelerde pişirme usullerinden, yemek ve yiyecek yapımıyla ilgili yöntemlerden, saklamada ve serviste kullanılan malzemelerden, yemekle ilgili mesleklerden ve yemek yenilecek mekânlardan söz etmişlerdir. Bazı seyyahlar, alışılagelen yemekleri, pişirme tekniklerini ve sofra alışkanlıklarını kendi kültürleriyle karşılaştırarak vermişlerdir. Seyahatnamelerde geçen bu tür gastronomik unsurlar, seyahatnamenin yazıldığı dönemin ve geçen coğrafyanın yemek ve mutfak anlayışını da yansıtmaktadır. Gastronomik unsurların yer aldığı seyahatnamelere İbn Fadlan’ın er-Risâle, İbn Battûta’nın er-Rıhle, el-Gırnâtî’nin Tuhfetu’l-Elbâb ve Nuhbetu’l-A‘câb, Bedreddin el-Gazzî’nin el-Metali‘u’l-Bedriyye fi’l-Menâzili’r-Rûmiyye, Ahmed Fâris eş-Şidyâk’ın el-Vâsıta ilâ Ahvâli Malta, Kutbeddin el-Mekkî’nin el-Fevâ’idu’s-Seniyye fi’r-Rihleti’l-Medeniyye, İbrahim el-Hıyârî’nin Tuhfetu’l-Udebâ’ ve Selvetu’l-Gurabâ’, el-Ayyâşî’nin er-Rihletu’l-Ayyâşiyye ve Abdulganî en-Nâblusî’nin el-Hakîka ve’l-Mecâz fî Rihle Bilâdi’ş-Şâm ve Mısr ve’l-Hicâz isimli seyahatnameleri örnek olarak verilebilir. Bu seyyahlar seyahatnamelerinde seyahat ettikleri yerlerin yemek kültüründen, orada yetişen meyve ve sebzelerden, şehrin veya bölgenin geleneksel lezzetlerinden, yemek yeme usulü ve âdetlerinden söz etmişlerdir. Ayrıca yemek ve yiyecekle ilgili ilginç durumlara yer vermişlerdir.
Bu çalışmada bahsi geçen seyyahların seyahatnamelerinde geçen gastronomik unsurlara yer verilmiştir. Buna bağlı olarak seyyahların seyahat ettikleri yüzyılda ve yerde hangi tür yiyeceklerin tüketildiği, bunların hazırlama ve saklama teknikleri, seyyahların garip buldukları besinler ve âdetler bu çalışmada değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gastronomi, seyahatname, seyyah, yemek kültürü.

Gastronomic Elements in the Travel Books of Arab Travelers

Öz

Travel books are literary works in which travelers give various information about the places they have seen. Providing reference to areas like history, geography and literature, travel books are of vital importance for gastronomic studies as well. Travelers visiting the same or different geographies during different centuries mentioned in their travel books the flavors they had tasted, incidents they had witnessed concerning food and situations they had found interesting in a positive or negative way. In their travel books, they also mentioned cooking styles, methods of cooking and making food, materials used in storage and service, food-related professions and places to eat. Some travelers gave place to ordinary foods, cooking technics and table habits by comparing with their own culture. Such gastronomic elements mentioned in travel books also reflect the food and cuisine concept of the period and geography in which the travel book was written. Examples to travel books that include gastronomic elements are İbn Fadlan’s er-Risâle, İbn Battûta’s er-Rıhle, el-Gırnâtî’s Tuhfetu’l Elbâb and Nuhbetu’l Acâb, Bedreddin el-Gazzî’s el-Metali’u’l-Bedriyye fi’l-Menâzili’r-Rûmiyye, Ahmed Fâris eş-Şidyâk’s el-Vâsıta ilâ Ahvâli Malta, Kutbeddin el-Mekkî’s el-Fevâ’idu’s-Seniyye fi’r-Rihleti’l-Medeniyye, İbrahim el-Hıyârî’s Tuhfetu’l-Udebâ’ and Selvetu’l-Gurabâ’, el-Ayyâşî’s er-Rihletu’l-Ayyâşiyye and Abdulganî en-Nâblusî’s el-Hakîka ve’l-Mecâz fî Rihle Bilâdi’ş-Şâm and Mısr ve’l-Hicâz. The aforementioned travelers mentioned in their travel books the food culture of the places they had visited, fruits and vegetables growing there, traditional flavors of the city or the region, as well as eating styles and customs. In addition, they gave place to interesting situations about eating and foods.
In this study, gastronomic elements mentioned in the travels books of the aforementioned travelers were discussed. Accordingly, the study evaluated what kind of foods were consumed during the century and in the geography where the travelers had traveled to, as well as the preparation and storage technics of these foods, and the nutrients and customs the travelers had found odd.

Anahtar Kelimeler

Gastronomy, travel book, traveler, food culture

Kaynakça

• Aliev, S. M. (1999). İbn Fadlân. İslam Ansiklopedisi. (C. 19, s. 477-479). İstanbul: TDV Yay.
• el-Ayyâşî, Ebû Sâlim Abdillâh b. Muhammed. (2006). er-Rihletu’l-Ayyâşiyye I-II. Tah. Sa‘îd el-Fâdılî, Süleyman el-Kuraşî, Ebu Dabi/BAE: Dâru’s-Suveydî.
• Bağatur, G. (2019). İbn Ma‘sûm ve Sulvetu’l-Garîb ve Usvetu’l-Erîb Adlı Seyahatnâmesi. Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• Ersöz, Ş. N. (2019). 17. Yüzyılda Mağrib’den Bir Seyyah: el-Ayyâşî’nin Seyahatnamesinde Haremeyn Yolculuğu. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Ertuğ, Z. T. (2000). İmaret. İslâm Ansiklopedisi (C. 22, s. 219-220). İstanbul: TDV Yayınları.
• el-Gırnâtî, Ebû Hâmid Muhammed. (2015). Tercüme-i Tuhfetu’l-Elbâb ve Nuhbetü’l-A’cab Gırnâtî Seyahatnamesi İnceleme-Metin-Sadeleştirme-Tıpkıbasım (Haz. Sadık Yazar), İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• İbn Fadlân. (t.y). Risâletu İbn Fadlân (Thk. Sâmî Dehhân), Kahire.
• İbn Fadlân. (2020). İbn Fazlân Seyahatnamesi. (Çev. Ramazan Şeşen). İstanbul: Tarih Encümeni Yayınları.
• Keskin, Mustafa. (2019). Abdulganî en-Nâblusî’nin Seyahatnamesi’nde Medine. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Öz, M. (1999). İbn Ma‘sûm. İslâm Ansiklopedisi (C. 20, s. 172-173). İstanbul: TDV Yayınları.
• Sabuncu, F. (2010). Ebû Hâmid Muhammed el-Gırnâtî’nin Seyahatnamesi (Giriş-Tercüme-İndeks). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Savran, A. (1991). 19. YY. Osmanlı Döneminde Yeni Arap Edebiyatı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Selek, C. İ. (2016). İbn Fadlan ve el-Gırnâtî Seyahatnamelerinde Türklük ile İlgili Kavramlar. Yüksek Lisans Tezi. Ordu: Ordu Üniversitesi.
• eş-Şidyâk, Ahmed Faris. (2004). el-Vasıta Fi Ma’rifeti Ahvali Malta. Dımaşk.
• Türkhan, A. (2021). Arap Seyahatnamelerinde Osmanlı İstanbul’u ve Türkler: İbrahim el-Hiyârî Seyahatnamesi. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Türkçe Sözlük. (1998). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uysal, F. S. (2019). Abdulğanî en-Nablusî ve “el-Hakikatu ve’l-Mecâz fî Rihleti Bilâdi’ş-Şâm ve Mısr ve’l-Hicâz” Adlı Seyahatnâmesi. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Ünalan, İ. (2021). Osmanlı Dönemi Arap Edebiyatında Seyahatname. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Varlık, M. B. (2010). İbn Battûta Anadolu Yollarında Neler Yedi? Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 29, 147-152.
• Yıldız, M. ve Yılmaz, M. (2019). Türkiye’de Gastronomi Turizmi Üzerine Bir Literatür İncelemesi. Sivas İnterdisipliner Turizm Araştırmaları Dergisi, 4, 51-60.
• Yılmaz, A. ve Önçel, S. (2018). İbn Battuta Seyahatnamesinde Yeme İçme Kültürünün Değerlendirilmesi, Geojournal of Tourismand Geosites, 11(22), 470-479.
• Yücetürk, G. (2014). Ebu Hâmid el-Gırnâtî’nin Seyahat-Nâmesi’nde Geçen Deniz Hayvanlarının Etimolojik ve Semantik Yönden İncelenmesi ve Türkçe Karşılıkları. IX. Uluslararası Büyük Türk Dil Kurultayı Bildirileri 26-27 Eylül 2014. (Red.: R. Özyürek), Ankara: Bilkent Üniversitesi Yayınları, 27-34