Göç ve Mültecilik Konulu Türkçe ve Çeviri Çocuk Kitaplarında Eğitsel İletiler

Yıl 2023, Sayı: Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına), 868 - 898, 27.10.2023

Ezgi Dursun , Bircan Eyüp

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1344013

Öz

Bu çalışmanın amacı göç ve mültecilik konulu Türkçe ve çeviri çocuk kitaplarında yer alan eğitsel iletilerin destekledikleri alanları ve aktarılış biçimlerini belirlemektir. Nitel yönteme göre tasarlanan çalışmada doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen veriler içerik analizi yöntemi ile incelenmiştir. Araştırmanın veri kaynağını 2010-2020 yılları arasında yayımlanmış, 6-14 yaş aralığına hitap eden ve içerisinde mutlaka insan karakteri bulunduran 13’ü Türkçe ve 13’ü çeviri olmak üzere toplam 26 çocuk kitabı oluşturmaktadır. Çeviri kitaplar içerisinde orijinal dili İngilizce, Fransızca, Felemenkçe, Japonca, Yunanca ve İspanyolca olan kitaplar yer almaktadır. Çalışmada tespit edilen eğitsel iletiler alan yazınında yer alan kategorilerden hareketle kişisel gelişimi, toplumsal gelişimi, ulusal düşüncenin gelişimini, evrensel düşüncenin gelişimini, çevre bilinci gelişimini ve dini gelişimi destekleyen eğitsel iletiler şeklinde sınıflandırılmıştır. Araştırmada Türkçe ve çeviri çocuk kitaplarında en çok yer verilen iletilerin öncelikle kişisel sonra da toplumsal gelişimi destekleyen eğitsel iletiler olduğu belirlenmiştir. Diğer kategorilerin sıralamasında Türkçe ve çeviri kitaplar arasında farklılıklar görülürken en az yer verilen iletilerin ulusal gelişimi desteklemeye yönelik iletiler olduğu tespit edilmiştir. Araştırmanın sonucunda Türkçe ve yabancı çocuk kitabı yazarlarının göç ve mültecilik konusunu ele alırken çocuklara vermek istedikleri iletiler konusunda tutumlarının birbirine yakın olduğu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk edebiyatı, eğitsel ileti, göç, mültecilik, çocuk kitapları.

Educational Messages in Turkish and Translated Children’s Books on Migration and Refugee Issues

Öz

The aim of this study is to determine the areas supported by the educational messages in Turkish and translated children’s books on migration and refugees and the way they are conveyed. Document analysis method was used in the study designed according to qualitative method. The data obtained were analysed by content analysis method. The data source of the study consists of a total of 26 children’s books published between 2010 and 2020, 13 in Turkish and 13 in translation, addressing the age range of 6-14 and containing human characters. Among the translated books, there are books whose original languages are English, French, Dutch, Japanese, Greek and Spanish. The educational messages identified in the study were classified as messages that support personal development, social development, development of national thought, development of universal thought, development of environmental awareness and religious development based on the categories in the literature. In the study, it was determined that the most common educational messages in Turkish and translated children’s books were messages supporting personal development and then social development. While there were differences between Turkish and translated children’s books in the ranking of other categories, it was determined that the least common educational messages were messages supporting national development. As a result of the research, it has been revealed that the attitudes of Turkish and foreign children’s book authors are close to each other in terms of the educational messages they want to give to children while dealing with the subject of migration and refugee issues.

Anahtar Kelimeler

Children’s literature, educational message, migration, refugee, children’s books.

Kaynakça

• Akçay, S. ve Baş, B. (2015). Samed Behrengi’nin Hikâyelerindeki Eğitsel İletiler Üzerine Bir Araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3(3), 77-90.
• Akkaya, N., Güllü, B. ve Özden, E. (2021). Educational Messages and Effective Communication Factors in Children’s Literature Works. The Journal of Limitless Education and Research, 6(1), 78-118.
• Altıparmak Yılmaz, H. M. ve Özcan, Ş. (2023). Çocuk Edebiyatı Ürünlerinde Göç Kurgusuna Süreç Temelli Bir Bakış. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, (27), 37-56.
• Altunbay, M. ve Çakır, E. (2018). Çocuk Edebiyatı Ürünlerinde Savaş ve Göç Olgusu (Uçurtma Avcısı ve Kuş Olsam Evime Uçsam Adlı Eserler Örneklemi). Sakarya University Journal of Education, 8(2), 96-110.
• Arıcı, M. R. ve Işıtan, S. (2021). Göç ve Mülteci Konulu Resimli Çocuk Kitaplarının İncelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, Türkiye’de ve Dünyada Göçmen Eğitimi, 50(1), 683-713.
• Aslan, C. (2019). Çocuk Edebiyatı ve Duyarlık Eğitimi. Ankara: Pegem.
• Avcı, Y. Y. (2013). Cahit Uçuk’un Masallarında Dil ve Çocuk Eğitimi Üzerine Bir Değerlendirme. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 69-83.
• Babacan, M. ve Kaplan, K. (2018). An Analysis of the Educational Perspective of Hidayet Karakuş in His Works within the Framework of Child Literature. Anadolu University Journal of Education Faculty, 2(1), 1-13.
• Balta, E. E. (2018). Çocuk Kitaplarında Mülteciler ve Kültürleşme Stratejileri. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17(2), 487-498.
• Birleşmiş Milletler Mülteci Örgütü [UNHCR] (2021). 89.3 Million People Worldwide Were Forcibly Displaced. https://www.unhcr.org/tr, [Erişim adresi: 03.03.2022].
• Biros, Y. (2019). Çeviri Çocuk Kitaplarındaki Değerler Eğitimi Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi.
• Bowen, G. (2009). Document Analysis as a Qualitative Research Method. Qalititative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Bulut, S. (2018). Çocuk Edebiyatına Sığınanlar: Zorunlu Göç Öyküleri. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(14), 383-410.
• Büyükikiz, K. K., Tekin, A. ve Erdoğan, G. (2022). Mültecilik Temalı Çocuk Kitaplarında Görsel-Metin Uyumuyla Aktarılan Örtülü Anlamlar Üzerine Bir Çözümleme. Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 60-77.
• Cavga, S. ve Eyüp, B. (2021). Şermin Yaşar’ın Çocuk Kitaplarındaki Eğitsel İletiler. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 9(4), 1400-1420.
• Cesur, E. ve Baş, B. (2015). Mavisel Yener’in Çocuklara Yönelik Öykülerindeki Eğitsel İletiler Üzerine Bir Araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3(3), 64-76.
• Crawford, P. A. Roberts, S. K. ve Zygouris-Coe, V. (2019). Addressing 21st-Century Crises Through Children’s Literature: Picturebooks as Partners for Teacher Educators. Journal of Early Childhood Teacher Education, 40(1), 44–56.
• Creswell, J. W. (2017). Eğitim Araştırmaları: Nicel ve Nitel Araştırmanın Planlanması, Yürütülmesi ve Değerlendirilmesi (Çev. Ed. Halil Ekşi). İstanbul: Edam Yayınları.
• Darga, H., Zayimoğlu Öztürk, F. ve Öztürk, T. (2021). Okul Öncesi Hikâye Kitaplarının Çocukların Gelişim Alanlarına Uygunluklarının İncelenmesi. Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi, 5(1), 22-48.
• Derman, S. ve Acele, M. (2020). İbrahim Örs’ün Çocuklara Yönelik Eserlerinin Eğitsel İletiler Açısından İncelenmesi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(25), 3551-3581.
• Dilidüzgün, S. (2003). İletişim Odaklı Türkçe Derslerinde Çocuk Kitapları. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Dilidüzgün, S. (2004). Çağdaş Çocuk Yazını-Yazın Eğitimine Atılan İlk Adım. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Dursun, E. ve Eyüp, B. (2021). Mülteci Konulu Türkçe ve Çeviri Çocuk Kitaplarında Yer Alan Empati Ögelerinin İncelenmesi. Rumeli’de Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 9, 1-18.
• Evans, J. (2017). We Are All Born Free and Equal. But Are We? Children’s Responses to Issues of Conflict, Migration and Refugees in Picturebooks. Education, 13(3), 1-20.
• Fırat, H. (2008). Çocuk Romanlarında Sosyal Yaşama Yönelik Eğitsel İletiler. Edebiyat Dergisi, 20, 87-102.
• Güngör, H. ve Kızıler Emer, F. (2020). Alan Gratz’ın “Refugee” ve Peter Hartling’in “Djadi, Flüchtlingsjunge” Adlı Romanlarında Mülteci Çocuklar. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 423-446.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hope, J. (2008). “One Day We Had to Run”: The Development of the Refugee Identity in Children’s Literature and Its Function in Education. Children’s Literature in Education, 39, 295–304.
• Hope, J. (2018). “The Soldiers Came to the House”: Young Children’s Responses to the Colour of Home. Children’s Literature in Education, 49, 302–322.
• Işık, M. ve Aktaş, E. (2017). Karakter Eğitimi Açısından Mevlâna İdris Zengin’in Hikâye ve Masallarında Eğitsel İletiler. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5(4), 687-701.
• Kanter, B. (2014). Etik ve Estetik Bağlamında Çocuk Edebiyatının Sosyolojik Boyutu. Türk Dili Dergisi-Çocuk Edebiyatı [Özel Sayısı], 11(756), 569-575.
• Karagöz, B. (2018). Resimli Çocuk Kitaplarında Gözden Kaçan Bir Alan: İleti Problemi (Anne Tavuk Anlatıyor Serisi Örneği). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(68), 1767-1787.
• Karakuş, N. ve Deniz, B. (2019). Alman Masallarında Yer Alan İletilerin Kişisel Gelişime Katkı Sağlayıcılık Yönünden Karşılaştırılması. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(3), 1666-1686.
• Karatay, H. (2007). Dil Edinimi ve Değer Öğretimi Sürecinde Masalın Önemi ve İşlevi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(3), 463-475.
• Karatay, H. (2016). Çocuk Edebiyatı Metinlerinde Bulunması Gereken Özellikler. (Ed. Tacettin Şimşek), Kuramdan Uygulamaya Çocuk Edebiyatı içinde (s. 81-127). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kavak, S. ve Baş, B. (2018). Koray Avcı Çakman’ın Hikâyelerindeki Eğitsel İletiler Üzerine Bir Araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 6(4), 1141-1159.
• Melanlıoğlu, D. (2020a). Çocuk Edebiyatındaki Kayıp Mültecilerin İzinde Duyarlılık Eğitimi. Journal of Turkology, 30(1), 161-179.
• Melanlıoğlu, D. (2020b). Çocuk Edebiyatında Mülteci Kahramanların Yaşadıkları Çatışmalar Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(2), 665-691.
• Melanlıoğlu, D. (2020c). Kardeş veya Yük: Mülteci Çocuk Kahramanların Bakış Açısıyla Kültürlerarası Etkileşim. Rumeli’de Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 20, 95-115.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel Araştırma (Çev. Ed. Selahattin Turhan). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Monoyiou, E. ve Symeonidou, S. (2016). The Wonderful World of Children’s Books? Negotiating Diversity through Children’s Literature. International Journal of Inclusive Education, 20(6), 588-603.
• Morgan, H. (2021). Conducting a Qualitative Document. Analysis The Qualitative Report, 27(1), 64-77.
• Mülteciler Derneği, (2021). Türkiye’de Suriyeli Mülteci Sayısı. https://multeciler.org.tr/, [Erişim tarihi 20.01.2022].
• Nath, L. ve Grote-Garcia, S. (2017). Reading Refugee Stories: Five Common Themes Among Picture Books with Refugee Characters. Texas Journal of Literacy Education, 5(2), 130-141.
• Oğuzkan, F. (2013). Çocuk Edebiyatı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Sarıkaya, B. ve Akdeniz, S. (2021). Çocuk Gerçekliği ve Çocuğa Görelik (Ed. Muhammed Tunagör ve Mehmet Nuri Kardaş, Çocuk Edebiyatı içine (s. 79-97). Ankara: Pegem Akademi.
• Sever, S. (1995). Çocuk Kitaplarında Bulunması Gereken Yapısal ve Eğitsel Özellikler. Abece Eğitim ve Ekin Dergisi, 107, 14-15.
• Sever, S. (2019). Çocuk ve Edebiyat. İzmir: Tudem Yayıncılık.
• Sönmez, M. ve Yorulmaz, B. (2022). Göç Temalı Resimli Çocuk Kitaplarına Yönelik Bir Değer Analiz Çalışması. Asya Studies, 6(22), 13-28.
• Strekalova-Hughes, E. (2019). Unpacking Refugee Flight: Critical Content Analysis of Picturebooks Featuring Refugee Protagonists. International Journal of Multicultural Education, 21(2), 23-44.
• Şimşek T. ve Yakar, Y. (2016). Çocuk ve Edebiyat (Ed. Tacettin Şimşek), Kuramdan Uygulamaya Çocuk Edebiyatı içinde (s. 13-43). Ankara: Grafiker.
• Şirin, M. R. (2016). Edebiyat ve Çocuk Edebiyatının Amacı ve İşlevi. Türk Dili Dergisi, 60(780), 12-31.
• Şirin, M. R. (2019). Çocuk, Çocukluk ve Çocuk Edebiyatı. İstanbul: Uçan At Yayınları.
• Tekin, A. ve Büyükikiz, K. K. (2019). Aytül Akal’ın Çocuk Kitaplarının Eğitsel İletiler Açısından İncelenmesi. Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 7(2), 110-123.
• Temizyürek, F. (2003). Türkçe Öğretiminde Çocuk Edebiyatının Önemi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 13, 161-167.
• Temur, M. ve Ertem, İ. (2019). Çocuk Edebiyatında Göç ve Göçmenlik. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 9(2), 451-466.
• Toran, M. ve Dilek, A. (2017). Çocuklar ve Kitaplar: Piaget’in Oyun Kuramına Göre Değerlendirme. Yaşadıkça Eğitim, 31(1), 41-54.
• Uluslararası Göç Örgütü [IOM] (2009). Göç Terimleri Sözlüğü. https://publications.iom.int/system/files/pdf/iml31_turkish_2ndedition.pdf, [Erişim tarihi: 04.06.2022].
• Uluslararası Göç Örgütü [IOM]. (2020). Dünya Göç Örgütü Raporu. https://publications.iom.int/books/world-migration-report-2020-turkish-chapter-2. [Erişim tarihi 05.06.2022].
• Ungan, S., Arıcı, A. F. ve Şimşek. T. (2016). Çocuk Edebiyatı Kaynakları (Ed. Tacettin Şimşek), Kuramdan Uygulamaya Çocuk Edebiyatı içinde (s. 163-216). Ankara: Grafiker Yayınları.
• United Nations International Children’s Emergency Fund [UNICEF]. (2017). Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ve İhtiyari Protokoller, Usul Kuralları ile Çocuk Hakları Komitesi Genel Yorumları. https://www.unicef.org, [Erişim adresi 05.06.2022].
• Uzuner-Yurt, S. ve Şimşek, T. (2016). Sevim Ak’ın Öykülerinin Eğitsel Değerleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 4(4), 474-488.
• Ünal, S. (2014). Türkiye’nin Beklenmedik Konukları: “Öteki” Bağlamında Göçmen ve Mülteci Deneyimi. Journal of World of Turks, 6(3), 65-89.
• Ward, N. A. ve Warren, A. N. (2019). “In Search of Peace”: Refugee Experiences in Children’s Literature. The Reading Teacher, 73(4), 405-413.
• Yakar, Y. (2017). Türk Çocuk Edebiyatında Göç Olgusu. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (58), 339-353.
• Yakar, Y., Yılmaz, O. ve Yılmaz, H. (2019). Çocuk Kitaplarında Sorun Odaklılık: Engellilik Algısı. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 3(1), 56-76.
• Yenen, E. T. ve Ulucan, P. (2020). Uzman Görüşleri Doğrultusunda Türkiye’de Yaşayan Mülteci Çocukların Sorunlarına Yönelik Çözüm Önerileri. Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi SBE dergisi, 10(1), 292-305.
• Yeniçeri, K. ve Kuşdemir, Y. (2019). Bestami Yazgan’ın Hikâyelerinde İletilerin Çocuğa Görelik Açısından İncelenmesi. The Journal of Social Science, 3(5), 390-413.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, O. ve Yakar, Y. M. (2018). Türk Edebiyatında Sorun Odaklı Yaklaşım. Çocuk ve Medeniyet Dergisi, 3(6), 29-42.
• İncelenen Eserler
• Bektaş, H. (2017). Tombik Balık Denizler Hepimizin. Ankara: Tudem Yayınları.
• Boyce, F. C. (2013). Benim Adım Hiç Kimse (Çev. Arif Cem Ünver). Ankara: Tudem Yayınları.
• Büke, A. (2019). Kırlangıç Zamanı. İstanbul: Can Çocuk.
• Dubois, C. K. (2012). Akim Koşuyor (Çev. Ferhat Sarı). İstanbul: Ginko Çocuk.
• Erdoğuş, Levi, E. (2017). Dünya İçin Bir Şans. İstanbul: Hep Kitap.
• Grumberg, J. C. (2020). Çabuksığınlar (Çev. Simla Ongan). İstanbul Yapı Kredi Yayınları.
• Hest, R. V. (2017). Evinden Uzakta (Mülteci) (Çev. Öznel Akdik İşli). İstanbul: Gergedan Yayınları.
• İplikçi, M. (2014). Kömür Karası Çocuk. İstanbul: Günışığı Kitaplığı.
• Karakaşlı, K. (2016). Konaktakiler. İstanbul: Günışığı Kitaplığı.
• Kral, G. (2014). Umut Sokağı Çocukları. İstanbul. Günışığı Kitaplığı.
• Kutup Yıldızı Kolektifi. (2012). Tarık ve Beyaz Karga. İstanbul: Sarıgaga Yayıncılık.
• Lester, C. (2020). Çikolataca Konuşur musun? (Çev. Dilara Baytekin). İstanbul: Timaş Yayıncılık.
• Milner, K. (2017). Benim adım Mülteci değil (Çev. Aren Turhan). İstanbul: Arden Yayıncılık.
• Mizuno, M. ve Hemels, V. (2017). Kayıktaki Çocuk (Çev. Sevda Tuba Okçu). İstanbul: Timaş Çocuk.
• Okyay, L. R. (2017). Bulut Delisi. İstanbul: Günışığı Kitaplığı.
• Öztürk, G. (2016). Kuş Olsam Evime Uçsam. Ankara: Tudem Yayınları.
• Park, S. P. (2010). Suya Kavuşuncaya Dek (Çev. Tahire Firuze, Başar Özkan). İstanbul: Beyaz Balina Yayınları.
• Ruurs, M. (2017). Taştan Adımlar (Çev. Sanem Özge). İstanbul: Nesin Yayınevi.
• Sanna, F. (2016). Yolculuk (Çev. Zeynep Sevde). İstanbul: Taze Kitap Yayıncılık.
• Senzai, N. H. (2019). Halep’ten Kaçış (Çev. Levent Kurtuluş). Bursa: Bilge Baykuş.
• Sezer, Ç. (2015). Juju. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Sfakianopoulou, M. (2017). Mavi Çöl Develeri (Çev. Yorgo Demir). İstanbul: Erdem Çocuk
• Şahan G. (2018). Kuzey Yıldızı. Ankara: Tudem Yayınları.
• Tasane, S. (2019). Çamur Çocuk (Çev. Gizem Şakar). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Yamaç, A. (2017). Kaçış. İstanbul: Bu Yayınevi.
• Zengin, M. İ. (2017). Halepli Zeynep. İstanbul: Vak Vak Yayınları.