Türkiye’de Sosyal Bilgiler Öğretmeni Yetiştirmenin Tarihçesi

Yıl 2023, Sayı: 13, 1282 - 1312, 31.12.2023

Refik Turan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1371874

Öz

Bu araştırmada Türkiye’de ilk ve ortaokullarda Sosyal Bilgiler dersinin okutulmaya başlanmasından günümüze, bu dersi okutacak öğretmenlerin yetiştirilmesinde uygulanan politikaları ortaya koymak amaçlanmıştır. Doküman İncelemesi yönteminin kullanıldığı araştırmada öğretmen yetiştirme misyonunun Milli Eğitim Bakanlığı’na (MEB) ait olduğu 1982 yılına kadar bu bakanlık, 1982 yılından sonra ise öğretmen yetiştirme misyonunu devralan Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) tarafından hazırlanan program, yönetmelik vb. yazılı materyallerden yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda Türkiye’de Sosyal Bilgiler dersinin okutulmaya başlandığı andan itibaren Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi derslerinin bir birleşimi olarak görüldüğü, bu bakış açısının bir yansıması olarak da bu dersi okutacak öğretmenleri yetiştirmek üzere ayrı programlar açılmasına gerek görülmediği anlaşılmaktadır. 1990’lı yılların başlarına kadar Tarih ve Coğrafya öğretmeni yetiştiren program mezunları bu dersi okutmuştur. Bu amaçla da her iki programda da Tarih ve Coğrafya ile ilgili derslere yer verilmiştir. Türkiye de Sosyal bilgiler öğretmeni yetiştirmek üzere ilk lisans programı 1993 yılında açılmıştır. YÖK’ün 1997 yılında ilköğretim okullarında okutulan branş derslerini okutacak öğretmenleri yetiştirmek üzere ayrı lisans programlarının açılmasına karar vermesi üzerine 1998-1999 öğretim yılından itibaren program sayısı hızla artmıştır. Sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programları için YÖK tarafından hazırlanan ilk program 1998-1999 öğretim yılından itibaren uygulanmıştır. Öğretmen yetiştirme alanındaki çağdaş yaklaşımlara uygun olarak hazırlandığı değerlendirilen bu program 2006 ve 2018 yıllarında güncellenmiş, her güncellemede ilk programın niteliğinden biraz daha uzaklaşılmıştır. Günümüzde sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programlarında öğretme yetiştirme alanındaki çağdaş gelişmeleri içeren, öğretmen adaylarının sahada ihtiyaç duyacakları öğretmenlik bilgi ve becerilerini odağa alan ve uygulamaya ağırlık veren yeni bir programa acilen ihtiyaç duyulduğu değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen yetiştirme, sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programı, hizmet öncesi sosyal bilgiler öğretmeni eğitimi, öğretmenlik mesleği, sosyal bilgiler.

Etik Beyan

Doküman incelemesi yapıldığı için etik kurul izni gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Yok

History of Social Studies Teacher Training in Turkey

Öz

In this research, it is aimed to reveal the policies implemented in the training of teachers who will teach this course from the beginning of the social studies course to the present day in primary and secondary schools in Turkey. In the research in which the Document Review method was used, programs, regulations and similar written materials prepared by the Ministry of National Education (MoNE) until 1982, when the teacher training mission belonged to this ministry, and by the Council of Higher Education (CoHE), which took over the teacher training mission after 1982, were used. As a result of the research, it is understood that Social Studies course has been seen as a combination of History, Geography and Civics courses since the moment it started to be taught in Turkey, and as a reflection of this perspective, there is no need to open separate programs to train teachers who will teach this course. Graduates of the program, which trained history and geography teachers until the early 1990s, taught this course. For this purpose, courses related to history and geography have been included in both programs. The first undergraduate program to train social studies teachers in Turkey was opened in 1993. After CoHE decided in 1997 to open separate undergraduate programs to train teachers to teach branch courses taught in primary schools, the number of programs has increased rapidly since the 1998-1999 academic year. The first program prepared by the CoHE for social studies teaching undergraduate programs has been implemented since the 1998-1999 academic year. This program, which is evaluated to have been prepared in accordance with modern approaches in the field of teacher education, was updated in 2006 and 2018, and each update moved a little further away from the quality of the first program. Currently, it is evaluated that there is an urgent need for a new program that includes modern developments in the field of teaching and training in undergraduate programs that train social studies teachers, focuses on the teaching knowledge and skills that prospective teachers will need in the field, and focuses on practice.

Anahtar Kelimeler

Teacher training, social studies teaching undergraduate program, pre-service social studies teacher training, teaching profession, social studies.

Kaynakça

• Akarsu, A. H. , Yılmazer, A., ve Geçit, Y. (2020). Sosyal Bilgiler Öğretmen Eğitimi Programlarının Yapısı: 2006-2018 Programlarının Karşılaştırılması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 56, 23-60
• Altunya, N (2006). Gazi Eğitim Enstitüsü: Gazi Orta Öğretmen Okulu ve Eğitim Enstitüsü (1926-1980). Ankara: Gazi Üniversitesi Hasan Ali Yücel Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını.
• Atwood, V. A. (1982). A Historical Perspective of Social Studies. Journal of Thought, 17(3), 7–11.
• Ayas, N. (1948). Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi: Kuruluşlar ve Tarihçeler. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Aydemir A., ve Ustaoğlu Çelik A. Investigation of Higher Education Placement Indicators of Those Who Are Placed in Social Studies Teaching Undergraduate Programs in Turkey. Yıldız Journal of Educational Research, 6(1), 21–33.
• Barr, R. –vd. (2013). Sosyal Bilgilerin Doğası. Ankara: Pegem Akademi.
• Bayram, Ö. (2003). Türkiye’de İlköğretime (6-7-8) Branş Öğretmeni Yetiştirilmesi ve Sosyal Bilgiler Öğretmenliği ile Sosyal Bilgiler Dersi Programlarının Gelişimi (1946-1982). Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Niğde Üniversitesi.
• Bektaş, Ö. (2019). Sosyal Bilimler ve Sosyal Bilgiler. Sosyal Bilgilerin Temelleri (s. 1-32). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Bektaş, Ö. ve Turan, R. (2022). Sosyal Bilgiler Öğretim Programları: İçerik, Kapsam ve Örüntü. Türkiye’de Sosyal Bilgiler Öğretim Programları, Ankara: Pegem Akademi Yayınevi.
• Binbaşıoğlu, C. (1995). Öğretmen Yetiştirme Açısından Türkiye’de Eğitim Bilimleri Tarihi Üzerinde Bir Araştırma. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
• Çelik, Y., ve Gül, İ. (2018). Öğretmen Adaylarının Görüşlerine Göre Öğretmenlik Uygulaması Dersinin Değerlendirilmesi. Asya Öğretim Dergisi, 6(2) , 81-103.
• Çınar, G. (2004). İlköğretim Bölümü Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programı İşlevselliğinin Öğretim Elemanı ve Öğretmen Görüşleri Açısından Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Niğde Üniversitesi.
• Çoban, A. (2010). Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programı: Betimsel Bir Karşılaştırma. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5(2), 27-46.
• Duman, T. (1988). Türkiye’de Ortaöğretime Öğretmen Yetiştirme Problemi. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Ercan, B. (2009). Türkiye’de İlköğretim II. Kademeye Sosyal Bilgiler Öğretmeni Yetiştirme Sistemleri (1923- 2008). Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
• Ergün, M. (1987). Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Çalışmalarının Gelişmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı 2, 10-18.
• Gelişli, Y. (2006). Öğretmen Yetiştirmede Ankara Yüksek Öğretmen Okulu Uygulaması. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
• Kavak, Y., Aydın, A., ve Altun, S. A. (2007) . Öğretmen Yetiştirme ve Eğitim Fakülteleri (1982-2007). Ankara: Yükseköğretim Kurulu Yayını.
• Kızılçaoğlu, A. (2005). Eğitim Fakültelerinde Yeniden Yapılandırma Sürecine İlişkin Eleştiriler ve Öneriler. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(14), 132-140.
• Küçükahmet, L. (2007). 2006-2007 Öğretim Yılında Uygulanmaya Başlanan Öğretmen Yetiştirme Lisans Programlarının Değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Bahar, 203-218.
• Kaymakcı, S. (2012). Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programlarının İçerik Değerlendirmesi. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 2(1), 45-61.
• MEB (1962). İlkokul Programı Taslağı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim Genel Müdürlüğü, Program Geliştirme Bürosu Yayınları.
• MEB (1966). Eğitim Enstitülerinin Türkçe, Sosyal Bilgiler, Matematik, Fen ve Tabiat Bilgileri Bölümlerine Ait Ders Dağıtım Çizelgeleri Hakkında Karar. Tebliğler Dergisi, 1422, (3 Ekim 1966), 237-238.
• MEB (1967). Sosyal Bilgiler Dersinin Ticaret Liselerinde Tarih, Coğrafya Olarak Ayrı Ayrı Okutulması Hakkında. Tebliğler Dergisi, 1463 (31 Temmuz 1967), 235.
• MEB (1968a). İlkokul Programı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (1968b). Sosyal Bilgiler Bölümü Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi. Tebliğler Dergisi, 1509 (1 Temmuz 1968), 299-306.
• MEB (1969a). İlköğretmen Okulları Birinci Devre Haftalık Ders Dağıtım Cetveli. Tebliğler Dergisi, 1558 (9 Haziran 1969), 243.
• MEB (1973). Ortaokul Sosyal Bilgiler, Fen Bilgisi ve Matematik Programlarının Bütün Orta Okullarda Kademeli Olarak Uygulanması Hakkında Talim ve Terbiye Kurulu Kararı. Tebliğler Dergisi, 36 (1746), 121.
• MEB (1974). Öğretmenlerin Menşelerine ve Branşlarına Göre Tayinlerine Esas Olan Derslerle Birlikte Lise ve Ortaokullarda Okutacakları Dersler. Tebliğler Dergisi, 1780 (25 Şubat 1974), 49.
• MEB (1979a). İki Yıllık Eğitim Enstitüleri Ders Dağıtım ve Kredi Düzeni Ders Çizelgesi. Tebliğler Dergisi, 2022 (26 Şubat 1979), 205.
• MEB (1980). Yüksek Öğretmen Okulu Türk Dili ve Edebiyatı, Tarih-Coğrafya, Coğrafya-Tarih, Matematik, Biyoloji-Kimya, Fizik-Matematik, Fizik-Kimya, Kimya-Biyoloji, Kimya-Fizik, İngilizce, Fransızca, Almanca, Eğitim, Resim, Müzik ve Beden Eğitimi Bölümlerine Ait Geçici Haftalık Ders Dağıtım Çizelgeleri ile Bazı Bölümlere Ait Geçici Çerçeve Programları. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (1981). Yüksek Öğretmen Okulu Yönetmeliği. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (1983). Öğretmenliğe Atanacakların Menşeleri ve Atamalarına Esas Olan Derslerle Maaş Karşılığı Okutacakları Diğer Dersler. Tebliğler Dergisi, 2151 (7 Kasım 1983), 473-502.
• MEB (1985). Öğretmenliğe Tayin Edileceklerin Tayinlerine Esas Olan Dersler ve Maaş Karşılığı Okutacakları Diğer Dersler. Tebliğler Dergisi, 2202 (30 Aralık 1985), 543-581.
• MEB (1990). Beşinci Millî Eğitim Şurası: Çalışma Esasları, Komisyon Raporları, Konuşmalar. (Tıpkı Basım). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• MEB (1991a). Dördüncü Milli Eğitim Şûrası, Çalışma Programı, Komisyon Raporları, Konuşmalar. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• MEB (1991). Öğretmenliğe Atanacakların Atamalarına Esas Olan Branşlarıyla Mezun Oldukları Yükseköğretim Programı ve Maaş Karşılığı Okutacakları Esas Derslerle İlgili Hususlar. Tebliğler Dergisi, 2335 (29 Nisan 1991), 186-213.
• MEB (1996). Öğretmenliğe Atanacakların Atanmalarına Esas Olan Branşlarıyla Mezun Oldukları Yükseköğretim Programları ve Aylık Karşılığı Okutacakları Dersler. Tebliğler Dergisi, 2456 (1 Temmuz 1996), 394-434.
• MEB (2000). MEB’na Bağlı Eğitim Kurumlarına Öğretmen Olarak Atanacakların Atamalarına Esas Alanlar ile Mezun Oldukları Yükseköğretim Programları ve Aylık Karşılığı Okutacakları Derslere İlişkin Esaslar. Tebliğler Dergisi, 2513 (Ek, Haziran 2000), 1-29).
• MEB (2009). MEB’na Bağlı Eğitim Kurumlarına Öğretmen Olarak Atanacakların Atanmalarına Esas Olan Alanlar ile Mezun Oldukları Yükseköğretim Programları ve Aylık Karşılığı Okutacakları Derslere İlişkin Esaslar. Tebliğler Dergisi, 2622 (Temmuz 2009), 412-439.
• MEB (2014). Öğretmenlik Alanları, Atama ve Ders Okutma Esasları. Tebliğler Dergisi, 2678 (Mart 2014), 256-299. NCSS [National Council for the Social Studies] (1994). Expectations of excellence: Curriculum standards for social studies. NCSS. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED378131.pdf
• ÖSYM (1997). 1997 Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu. Ankara: Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi.
• ÖSYM (1998). 1998 Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu. Ankara: Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi.
• ÖSYM (2011). Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sistemi (ÖSYS) 2011 Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu. https://www.osym.gov.tr/Eklenti/254,genel-bilgilerpdf.pdf?0 adresinden erişildi.
• ÖSYM (2023). 2023 Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu. https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2023/YKS/TERCIH/kkilavuz27072023di.pdf adresinden erişildi.
• Özav, L. (2001). Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programı Üzerine Düşünceler. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (1), 165-177.
• Resmi Gazete (1982). Yükseköğretim Kurumlan Teşkilâtı Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. 17760 (20 Temmuz 1982). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17760.pdf adresinden erişildi.
• Sağdıç, M. (2018). Türkiye’de 2018 Yılında Uygulamaya Konulan Sosyal Bilgiler Öğretmen Yetiştirme Programının Önceki Program ile Karşılaştırılması. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 5 (10), 308-321.
• Saxe, D. W. (1992). Framing a Theory for Social Studies Foundations. Review of Educational Research, 62(3), 259–277.
• Saylan, N. (2013). Sürekli Değiştirilen Öğretmen Yetiştirme Sistemi. Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Çalışmaları Dergisi, 3(6), 9-19.
• Sözer, E. (1992). Üniversitelerde 1982 Öncesi ve Sonrasında Öğretmen Eğitimi ile İlgili Program Uygulamaları. Kurgu Dergisi, 10, 259-278.
• Şahin, M. (1996). Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Uygulamalarında Yabancı Uzmanların Yeri (1923-1960). Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü.
• Şahin, E. (2020). 2006 ve 2018 Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programlarının Analizi ve Akademisyen Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Amasya: Amasya Üniversitesi.
• Şarpal, H. (2019). 2018 Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Öğretim Programının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Tokcan, H., ve Tilki, A. (2018). Türkiye’deki Sosyal Bilgileri Eğitimi Lisans Programlarının Mevcut Durumunun İncelenmesi (2017). Adıyaman University Journal of Educational Sciences, 8(2), 200-223. Tokcan, H., ve Tangülü, Z. (2019). 2006 ve 2018 Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programı Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz Çalışması. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23, 97-119.
• Tonga, D. (2012). Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programının Değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(4), 780-803.
• Tonga, D. (2020). Son Yirmi Yılda Türkiye’de Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programları. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(3), 1547-1564.
• Turan, R. (2016).Milli Tarihten Sosyal Bilgilere Türkiye’de İlköğretim Düzeyinde Tarih Öğretimi. The Journal of Academic Social Science Studies, 49, 257- 278.
• Turan, R. (2018). Eğitim Fakültelerinin Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programlarında 2018 Yılında Gerçekleştirilen Güncelleme Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Akşemseddin Uluslararası İnsan Toplum, Spor Bilimleri Sempozyumu, 12-16 Eylül 2018, Saybilder Yayıncılık. 828-848.
• Turan, R. (2019). Eğitim Fakültelerinin Tarih Öğretmenliği Lisans Programı Ders Çizelgesinde 2018 Yılında Gerçekleştirilen Değişiklik Üzerine Bir Değerlendirme. 1 May Social Policies and Scientific Research Congress (1 May 2019), Ankara, Turkey.
• Turan, R. (2023). An Overview of the History Teacher Training Programs of Education Faculties in Turkey From the Perspective of Pedagogical Content Knowledge. Journal of Innovative Research in Teacher Education, 4(2), 311-335.
• Turan, S., ve Kaymakcı, S. (2019). 2018 Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programı Neler Getirdi? 2. Uluslararası Temel Eğitim Kongresi, 23 – 27 Ekim 2019 Muğla, 1028-1036
• Ünal, O., ve Şeren, N. (2022). Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programı Akademik Yapısının İncelenmesi. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 5(3) , 343-355.
• Ünlü, İ., Koçoğlu, E., ve Ay, A. (2015), Sosyal Bilgiler Lisans Programındaki Uygulamalı Derslere Yönelik Öğretmen Adayı Görüşlerinin İncelenmesi. Mediterranean Journal of Humanities, 5(1), 371-386.
• Wofford, K. (1952). Türkiye’de Köy İlkokulları Hakkında Rapor. Ankara: MEB Yay.
• Yaylak, E. (2019). Türkiye’de Sosyal Bilgiler Eğitiminin Yükseköğretimdeki Durumu. Opus Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 11(18), 800 - 838.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi. Yılmaz, K. (2010). Lisans Düzeyinde Sosyal Bilgiler Eğitiminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri: Öğretim Elemanlarının Görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 8 (2) , 297-332.
• YÖK (1998). Eğitim Fakültesi Öğretmen Yetiştirme Lisans Programları. Ankara: Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı Yayını.
• YÖK (2007). Eğitim Fakültesi Öğretmen Yetiştirme Lisans Programları. Ankara: Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı Yayını.
• YÖK (2018a). Öğretmen Yetiştirme Lisans Programları Uygulama Yönergesi. http://www.yok.gov.tr/documents/10279/41805112/AA_Sunus_+Onsoz_Uygulama_Yonergesi.pdf adresinden erişilmiştir.
• YÖK (2018b). Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programı. http://www.yok.gov.tr/documents/10279/41805112/Sosyal_Bilgileri_Ogretmenligi_Lisans_Programi.pdf adresinden erişilmiştir.
• Zarrillo, J. J. (2016). Sosyal Bilgiler Öğretimi, İlkeler ve Uygulamalar. Ankara: Anı Yayıncılık