Binomials Used in Yunus Emre’s Work Called Risaletü’n-Nushiyye

Yıl 2023, Sayı: 13, 785 - 806, 31.12.2023

Menşure Aşcı

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1372963

Öz

The term ‘binomial’ refers to a pair of words denoting a synonymous or related idea, and sequence of words pertaining to the same form-class, placed at an identical level of syntactic hierarchy, and ordinarily connected by some kind of lexical link. In Turkish and all other languages, binominal are a group of words formed with similar or different words in order to reinforce the meaning of the sentence in which it is used, to strengthen it and to make it more remarkable. Binomials have obvious functions and occurrence situations in the sentence. Binomials are formed by the repetition of the same two words (yavaş yavaş, güzel güzel, etc.), the use of close-meaning words (eş dost, sağ salim, yalan yanlış, etc.), the use of antonyms (ileri geri, az çok, aşağı yukarı, etc.), the same words. By using words with meaning (akıllı uslu, ev bark, kılık kıyafet, etc.), by using words one of which is meaningful and the other meaningless (eğri büğrü, hayal meyal, etc.), by using two meaningless words (mırın kırın, yalap şalap etc.), voice imitation (It is created by using onomatopoeic words (vızır vızır, gürül gürül, etc.) and adding the /m/ sound to the beginning of the second word (ev mev, şaka maka, etc.). In this study, the binomials used in Yunus Emre’s Risâletü’n-Nushiyye are examined. Risaletü’n-Nushiyye has an extremely rich structure in terms of using binomials. In the work, the number of binomials created with Turkish words, Arabic and Persian words is quite high. In addition, there are also binomials formed by the combination of both Turkish and Arabic and Persian words. Binomials are sometimes formed without suffix and sometimes with the suffix. There are also many binomials formed by conjunctions or relativity. The aim of this study is to show to what extent the power of Turkish to use binomials exists in the work called Risâletü’n-Nushiyye. As a method, It is based on Prof. Dr. Funda TOPRAK’s article titled Hendiadyoins in the Kharezm Turkish.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Risâletü’n-Nushiyye, Turkish grammar, word groups, binomials.

Yûnus Emre’nin Risâletü’n-Nushiyye Adlı Eserinde Kullanılan İkilemeler

Öz

İkileme terimi, eşanlamlı veya ilgili bir düşünceyi aynı şekil ve yapı sınıfına ait, aynı sözdizimsel hiyerarşi seviyesine oturtulan ve genellikle sözcük bağlantıları ile bağlanan kurallı dizilişleri olan bir çift sözcük anlamına gelir. Türkçede ve diğer bütün dillerde ikilemeler, kullanıldığı cümlede anlamı pekiştirmek, kuvvetlendirmek ve daha dikkat çekici hâle getirmek için benzer ya da farklı sözcüklerle meydana getirilen bir sözcük grubudur. İkilemelerin cümlede bariz görevleri ve meydana geliş durumları vardır. İkilemeler aynı iki sözcüğün tekrarıyla (yavaş yavaş, güzel güzel vb.), yakın anlamlı sözcüklerin kullanılmasıyla (eş dost, sağ salim, yalan yanlış vb.), zıt anlamlı sözcüklerin kullanılmasıyla (ileri geri, az çok, aşağı yukarı vb.), aynı anlamdaki sözcüklerin kullanılmasıyla (akıllı uslu, ev bark, kılık kıyafet vb.), biri anlamlı biri ise anlamsız sözcüklerin kullanılmasıyla (eğri büğrü, hayal meyal vb.), anlamsız iki sözcüğün kullanılmasıyla (mırın kırın, yalap şalap vb.), ses taklidi (yansıma ses) sözcüklerin kullanılmasıyla (vızır vızır, gürül gürül vb.), ikinci sözcüğün başına /m/ sesi eklenmek suretiyle (ev mev, şaka maka vb.) oluşturulur. Bu çalışmada, Yunus Emre’nin Risâletü’n-Nushiyye adlı eserinde kullanılan ikilemeler incelenmiştir. Risâletü’n-Nushiyye, ikilemelerin kullanılması bakımından son derece zengin bir yapıya sahiptir. Eserde, Türkçe kelimelerle, Arapça ve Farsça sözcüklerle oluşturulan ikilemelerin sayısı oldukça fazladır. Bunun yanı sıra hem Türkçe hem de Arapça ve Farsça kelimelerin bir araya gelmesiyle oluşan ikilemeler de mevcuttur. İkilemeler bazen yalın hâlde bazen de ek alarak oluşturmuştur. Bağlaçlarla veya izafetle kurulan ikilemelerin de sayısı çoktur. Bu çalışmanın amacı, Türkçenin ikilemleri kullanma gücünün Risâletü’n-Nushiyye adlı eserde ne ölçüde var olduğunu göstermektir. Çalışmamıza konu olan eser taranarak ikilemleler tespit edilmiş; tespit edilen ikilemeler ses, şekil, anlam, köken gibi özellikler göz önünde bulundurularak sınıflandırılmış ve ikilemelerin sayısal verileri de belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Risâletü’n-Nushiyye, Türk dil bilgisi, sözcük grupları, ikilemeler.

Kaynakça

• Ağakay, M. A. (1953). İkizlemeler Üzerine. Türk Dili, II/16, 189-191.
• Ağakay, M. A. (1953). İkizlemeler Üzerine. Türk Dili II/17, 268-271.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Ana Yazım Kılavuzu (2. Baskı). İstanbul: Adam Yayınları.
• Akyalçın, N. (2007). Türkçe İkilemeler Sözlüğü (Tanıklı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Akyalçın, N. (2014). Evaluation in Relation to Structure and Meaning Properties of Turkish Reduplication. International Journal of Language Academy, 2(2), 183-194.
• Akyalçın, N. ve Özlem Ö. (2004). Yaşar Kemal’in Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana Adlı Romanındaki İkilemeler. Folklor Edebiyat Dergisi, 37, 133-165.
• Aşcı, U. D. (2013). İngiltere’deki Türkçe Konuşan Toplumda İki Dillilik (Bilingualism) ve Dil Karışması (İnterference). Bengü Belek Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, (s. 101-122). Ankara: TKAE Yayınları.
• Avşar, Z. (2013). Nasihatler Kitabı Risâletü’n-Nushiyye. Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Çağatay, S. (1978). Uygurcada Hendiadyoinler, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler (s. 29-66). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Can, M. (2010). Eski Uygur Türkçesinde İkileme. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Durgut, H. (2004). Türkiye Türkçesinde İkilemelerde Kalan Arkaik Kelimeler. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı I (20-26 Eylül): (s. 805-814). Ankara: TDK Yayınları.
• Eren, H. (1949). İkiz Kelimelerin Tarihine Dair. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, VII(2), 283-286. Ergin, M. (1992). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayın Tanıtım.
• Günay, U. Horata, O. (2019). Risâletü’n-Nushiyye Yunus Emre. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Horata, O. (1993). Yunus Emre’nin Risâletü’n-Nushiyye Mesnevisi. Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. Şükrü Elçin Armağanı, (s. 172-203), Ankara: TKAE Yayınları.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türk Dilinde İkileme. Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Özkan, A. vd. (2016). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. Konya: Palet Yayınları.
• Özkan, M. (2004). Deyimleşmiş İkilemeler. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı II (20-26 Eylül), (s. 2289-2318), Ankara: TDK Yayınları.
• Şemsettin Sami (2009). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şen, S. (2005). Standart Türkiye Türkçesinde İkilemelerle Yaşayan Tarihî Sözcükler. Şinasi Tekin Anısına Uygurlardan Osmanlıya (s. 685-703) İstanbul: Simurg Yayınları.
• Sümbüllü, Y. Z. (2015). Türk-İslam Kültüründe Nasihatname İçerikli Eserlere Genel Bir Bakış. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(2), 1-7.
• Tekin, Ş. (2001). İştikakçının Köşesi. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1992). Türkiye Edebiyatı. Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1980). Yûnus Emre Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Toprak, F. (2005). Harezm Türkçesinde İkilemeler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, V(2), 277-292.
• Tuna, O. N. (1948). Türkçede Tekrarlar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi III(1-2), 429-447.
• Tuna, O. N. (1950). Türkçede Tekrarlar 2. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, IV(1-2), 35-82.
• Tuna, O. N. (1986). Türkçenin Sayıca Eş Heceli İkilemelerinde Sıralama Kuralları ve Tabii Bir Ünsüz Dizisi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 1982-1983, s. 163-228.
• Üstünova, K. (1997). Dede Korkut Destanlarında, Üçlemeler, Dörtlemeler, Beşlemeler. Bilge Dergisi, TDTK AKM Yaz/13, 20-25.
• Üstünova, K. (1998). Dede Korkut Destanlarında Aralıklı İkilemeler. Türk Dili 557, 464-470.
• Yastı, M. (2007). Türkçe Deyimlerde Geçen İkilemelerin Ses ve Şekil Özellikleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21 (Bahar), 51-87.
• Yüce, N. (1998). İkilemelerdeki İlginç Problemler. Bahşı Ögdisi (60. Doğum Yılı Dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı), Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 21 (s. 419-427). İstanbul-Freiburg: Simurg Yayınları.
• Zülfikar, H. (1995). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler. Ankara: TDK Yayınları.