Kültürel Belleğin Ortaklığı Bağlamında Altay Türk Topluluklarının Tören Yemeklerinin Anadolu Kültürüne Yansıması

Yıl 2023, Sayı: 13, 617 - 627, 31.12.2023

Nilgün Aydın

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1394748

Öz

Tabiattaki bütün canlılar hayatlarını idame ettirebilmek için barınmak ve beslenmek zorundadır. Bütün canlılar gibi insanoğlu da yiyeceğe ulaşmak amacıyla birtakım mücadelelere girişmiş, savaşlara atılmış, daha bol ürün alabileceği ve sürülerini otlatabileceği geniş ve verimli topraklar aramıştır. Zaman içinde diğer canlılardan farklı olarak insanoğlu kendine has beslenme yolları ile çeşitli teknikler geliştirmiştir. Ateşi bulmasıyla pişirmeyi öğrenmiş ve elde ettiği besinleri çiğ, pişmiş, tuzlanmış, kurutulmuş biçimde muhtelif şekillerde üretip tüketmeye başlamıştır. Böylece gerek hayvanlardan gerek bitkilerden elde ettiği besinleri farklı şekillerde tüketmeyi keşfeden insanoğlu, yaşanılan iklime ve coğrafyalara bağlı olarak şekillendirdiği yaşam tarzıyla, beslenme ve mutfak kültürünü oluşturmuştur. Beslenme ihtiyacının zamanın ilerleyişine paralel olarak kültürel dönüşümlerine şahit olunan bu sürecin diğer kültürel unsurlar gibi ortak kimliğe dair veri sağlaması bakımından Altay toplulukları için önem arz ettiği düşünülmektedir. Türk kültüründe törenler, toplumun birlikteliğini sağlamasının yanı sıra sosyokültürel bağlamda geleneksel uygulamaların icra edilmesi bakımından işlevsel olarak da pek çok açıdan ortak belleğin oluşumuna büyük katkı sağlamaktadır. Çalışmada, bu katkıyı sağlayan uygulamalardan biri olarak tören yemekleri ele alınacaktır. Türkistan’dan Anadolu’ya yapılan göçler sonrasında iklimin, coğrafyanın getirilerine göre farklılaşan mutfak kültürünün Anadolu’da törensel boyutta nasıl bir seyir izlediği, benzerlik ve farklılıklarının Altay topluluklarında geçiş dönemlerinde (doğum, evlenme, ölüm) icra edilen törenlerde yapılan yemeklerle ritüel boyutunda nasıl yaşatıldığı irdelenerek kültürel birlikteliğin tarihî seyri içinde tören yemeklerinin konumu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mutfak kültürü, tören yemekleri, geçiş dönemleri, ritüel, kültürel bellek.

Reflection of the Ceremonial Meals of Altay Turks Communities on Anatolian Culture in the Context of Common Cultural Memory

Öz

All living things in nature must shelter and feed in order to survive. Like all living things, human beings have struggled to obtain food, waged wars, and sought large and fertile lands where they can obtain more abundant crops and graze their herds. Over time, unlike other living things, human beings have developed their own nutritional methods and various techniques. After discovering fire, he learned to cook and began to produce and consume the food he obtained in various forms: raw, cooked, salted and dried. Thus, human beings, who discovered how to consume foods obtained from both animals and plants in different ways, created a nutritional and culinary culture with the lifestyle they shaped depending on the climate and geographies in which they lived. It is thought that this process, in which the cultural transformation of the necessity of nutrition is witnessed in parallel with the progress of time, is important for Altai communities in terms of providing data on common identity, like other cultural elements. In Turkish culture, ceremonies not only ensure the unity of the society, but also contribute greatly to the formation of common memory in many aspects, functionally in terms of performing traditional practices in the sociocultural context. In the study, ceremonial meals will be discussed as one of the practices that make this contribution. What kind of a course did the culinary culture, which differed according to the climate and geography, follow in Anatolia after the migrations from Turkestan to Anatolia, and how the similarities and differences were kept alive in the ritual dimension with the meals prepared in the ceremonies performed during transition periods (birth, marriage, death) in the Altai communities. By examining the position of ceremonial meals in the historical course of cultural unity, it was evaluated.

Anahtar Kelimeler

Culinary culture, ceremonial foods, transition periods, ritual, cultural memory.

Kaynakça

• Aça, M. (1999). Kazak ve Kırgız Türklerinde Defin Sonrası Bazı Uygulamalar ve Aş Verme (Aş Toyu). Millî Folklor, (43), 24-33.
• Aça, M. ve Özgen, M. (2018). Geçiş Dönemleri, Kutlamalar, Bayramlar/Törenler ve Çocuk. O Piti Piti Karamela Sepeti Çocuk Folkloru Kitabı. (Ed. Nursel Uyanıker ve Berna Ayaz). Çanakkale: Paradigma Yayınları.
• Altun, I. (2004). Kandıra Türkmenlerinde Doğum, Evlenme ve Ölüm. Kocaeli: Yayıncı Yayınları.
• Assmann, J. (2001). Kültürel Bellek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Atalay, B. (2006). Dîvânu Lugâti’t-Türk Dizini- I-II-III-IV. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Berber, O. (2009). Türk Kültüründe Eğlence ve Birlik Unsuru Olarak Düğünler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (2), 1-11.
• Çelik, S.-vd. (2021). Somut Olmayan Kültürel Miras Ürünü Olarak Tören Keşkeği Geleneğinin Yöresel Sunum Farklılıkları. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 6 (2), 258-274.
• Çetin, C. (2008). Türk Düğün Gelenekleri ve Kutsal Evlilik Ritüeli. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 48 (2), 111-126.
• Emiroğlu, K. ve Aydın, S. (2003). Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Eliade, M. (1991). Kutsal ve Dindışı. İstanbul: Gece Yayınları.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Ergin, M. (2011). Dede Korkut Kitabı-1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Görkem, İ. (1993). Çukurova’da (=Yukarıova) Yas Törenleri ve Ağıt Söyleme Geleneği. Çukurova Üniversitesi II. Uluslararası Karacaoğlan Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu/Bildiriler, 20-24 Kasım 1991, Adana Valiliği, Adana: Adana Valiliği Yayınları, s. 489-496.
• Görkem, İ. (2001). Halk Şairlerinde Türkçe Sevgisi. Türk Yurdu / Türkçe’ye Saygı Özel Sayısı, XXI (162-163) (Şubat-Mart), 155-161.
• Honko, L. (2009). Ritüellerin Oluşum Süreci, Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3, (çev. Ruhi Ersoy, haz. M. Öcal Oğuz, vd.). Ankara: Geleneksel Yayınları.
• İnan, A. (1985). Manas Destanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. İsmailov, Z. (2002). Kazak Türkleri. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Kalafat, Y. (1996). Özbekistan-Anadolu Karşılaştırmalı Halk İnançları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Koçak, K. (2020). Eski Türklerde Devlet Gelenekleri ve Törenleri (Tarih Öncesi Devirlerden Türklerin İslam Dini Medeniyeti Girişine Kadar). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Köprülü, M. F. (2004). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Küçükballı, F. N. (2023). Wilhelm Radloff’un Sözlüğündeki Altay Türkçesine Ait Kelimelerin İncelenmesi (Ses Bilgisi-Karşılaştırmalı Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Örnek, S. V. (1995). Türk Halk Bilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özdemir, N. (2005). Cumhuriyet Dönemi Türk Eğlence Kültürü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Pekarskiy, E. K. (1945). Yakut Dili Sözlüğü I (A-M). İstanbul: Ebuzziya Matbaası.
• Roux, J.-P. (1999). Eskiçağ ve Ortaçağ’da Altay Türklerinde Ölüm. (çev. Aykut Kazancıgil) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Teke, E. (2005). Osmaniye’de Doğumla İlgili İnanç ve Uygulamalar. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• Yeşil, Y. (2014). Türk Dünyasında Geçiş Dönemi Ritüelleri (Doğum- Evlenme- Ölüm Gelenekleri. Eskişehir: Türk Dünyası Vakfı Yayınları.
• Yıldırım, D. (1998). Türk Folklor Araştırmalarının Problemleri. Türk Bitiği Araştırma/İnceleme Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yıldırım, D. (2000a). Türk Sözel Kültüründe Süreklilik Osmanlı Hanedanlığı Döneminden Cumhuriyete. Türkbilig/Türkoloji Araştırmaları, (1), 32-45
• Yıldırım, D. (2000b). Tarihî Süreç İçinde İletişim Odakları, Ağları ve İşlevleri [XIII.-XX. Yüzyıllar Aralığı Türkiyesi]”. Türk Dünyası Dergisi, (10), 327-353.