İbrani Harfli Karay Türkçesi Zemer: Ne Bıla Utrulayım

Yıl 2023, Sayı: 13, 838 - 856, 31.12.2023

Murat Koçak

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1396381

Öz

Bu makalede Hazar Türklerinin torunu olan ve Museviliğin Karay mezhebinde yer alan Karayların dinî ritüellerinde önemli bir yeri olan ‘zemer’ yani dinî ezgi, ilahi metinlerinden biri olan ‘ne bıla utrulayım’ metni incelenmiştir. XVIII. ve XIX. asırlarda farklı kişilerce kaleme alınmış olması, bu aynı metnin hangi dönemde ne gibi unsurlarla ayrıştığını ve ağız özelliğini gösterdiğini yansıtması bakımından dikkate değerdir.
Makalenin ‘Karay Türklerine Genel Bakış’ adlı birinci bölümünde Karay Türklerinin tarihine ve inançlarına kısaca değinilmiş ‘Karay Türkçesi ve Ağızları’ adlı ikinci bölümde de Karay Türkçesi değerlendirilmiştir. Makalenin temelini oluşturan ‘zemer’ ise üçüncü bölümden itibaren incelenmeye alınmıştır. ‘İbrani Harfli Karay Türkçesi Zemer: Ne Bıla Utrulayım’ adlı üçüncü bölümde zemer (ilahi) teriminden bahsedilmiş ve beş alt başlık hâlinde zemerler sıralanmıştır. Üçüncü bölümün ilk alt başlığında Aleksander Mardkowicz’in Zemerler adlı eserine aldığı ‘Ne bıla utrulayım’ zemeri Latin harfli Karay Türkçesi ve Türkiye Türkçesine aktarılmış hâliyle verilmiştir. Yine bahsi geçen zemer metninin İbrani harfli Karay Türkçesi ile yazılmış olan nüshaları sırasıyla III. II. JSul.I.02, III. III. JSul.I.17, III. IV. JSul.I.19 ve III.V. JSul.I.38.6 başlıkları altında gösterilmiştir.
Farklı dönem ve farklı şahıslarca yazılması nedeniyle kimi zaman kelime kimi zaman da ağza dayalı ses farklılıkları görülen bu beş zemer metnindeki ayırt edici unsurlar dördüncü bölümde değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümünde deşifre edilen İbranice metinlerin el yazılı asıl hâlleri beşinci bölümde verilmiş ve böylece karşılaştırma imkânı sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Karaylar, Karay Türkçesi, İbranice, Zemer, ritüel.

Religious Song in Karaim Language with Hebrew Letter: Ne Bıla Utrulayım

Öz

In this article, ‘zemer’, that is, religious melody, which is one of the divine texts, which has an important place in the religious rituals of the Karaites, who are the descendants of the Khazar Turks and who belong to the Karaite sect of Judaism, has been examined. It is noteworthy that this same text, which was written in different periods, reflects what elements in which period it differs and shows dialect characteristics.
In the first part of the article, titled “General Overview of the Karaite Turks”, the history and beliefs of the Karaite Turks were briefly explained, and the Karaite Turkish was evaluated in the second part called “Karaite Turkish and Dialects”. The ‘zemer’, which forms the basis of the article, has been examined since the third chapter. In the third chapter, titled “Karaim Zemer with Hebrew-Letter : Ne Bıla Utrulayım”, the term zemer (divine) is mentioned and zemers are listed under five sub-headings. In the first sub-title of the third chapter, the zemer “Ne bıla utrulayım”, which was included in Aleksander Mardkowicz’s work Zemerler, is given as translated into Turkey Turkish. Again, the copies of the mentioned zemer text written in Karaite Turkish with Hebrew letters are dated to III. II. JSul.I.02, III. III. JSul.I.17, III. IV. JSul.I.19 and III. V. J.Sul.I.38.6 it is shown under the headings.
The distinguishing elements in these five zemer texts, which are sometimes word-based and sometimes dialect-based, are evaluated in the fourth chapter because they were written in different periods and by different people. The original handwritten versions of the Hebrew texts deciphered in the third section are given in the fifth section, thus providing the opportunity for comparison.

Anahtar Kelimeler

Karaites, Karaim Turkish, Hebrew, Zemer, ritual.

Kaynakça

• Adam, B. (2010). Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Arık, S. (2010). Polonya Topraklarında Yaşayan Karaylar (Karaim), Uluslararası Karay Çalışmaları Sempozyumu Bildirileri, Bilecik: Bilecik Üniversitesi Yayınları.
• Besalel, Y. (2001). Karaim. Yahudilik Ansiklopedisi (C. 2, s. 311-312). İstanbul: Gözlem Yayıncılık.
• Besalel, Y. (2002). Tanah. Yahudilik Ansiklopedisi (C. 3, s. 713). İstanbul: Gözlem Yayıncılık.
• Dubinski, A. (1994). Caraimica. Warsaw: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
• Sultansky, Mordecai ben Joseph. Encyclopaedia Judaica. Encyclopedia.com. https://www.encyclopedia.com. [Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023].
• Eren, H. (1983). Türk Dili. Türk Ansiklopedisi (C. 22, s. 72-79). Ankara: MEB Yayınları.
• Firkavičius, M. (1996). Mien Karajče Ürianiam. Vilnius: Danielius.
• Golden, P. B. (2006). Hazar Çalışmaları. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Güleryüz, N. (2009). The Turkish Jews. İstanbul: Gözlem yayıncılık.
• Joseph J. J, Cohen ve Francis F. (1906). Zemirot. The Jewish Encyclopedia (C. 12, s. 656-660). Funk and Wagnalls company.
• Koçak, M. (2021). Karay Türkçesi Ağızları Tematik Söz Varlığı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Kutluay, Y. (2001). İslâm ve Yahudi Mezhepleri. İstanbul: Anka Yayınları.
• Kuzgun, Ş. (1985). Hazar ve Karay Türkleri. İstanbul: Se-da Yayınları.
• Mardkowicz, A. (1930). Zemerler, Lutsk: Drukarnia Państwowa. Németh, M. (2020). Middle Western Karaim, Netherlands: Brill.
• Saffet, K. Ş. R. (1934). Hazar Türkleri Avrupa Devleti. İstanbul: Kâatçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi.
• Sinanoğlu, M. (2013). Karaîlik. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 24, s. 424-426). İstanbul: TDV Yayınları.
• Sulimowicz, A. (2009). Ne byla utrulajym: Czymze Cie podejme. Awazymyz. Wroclaw. Tanyu, H. (1978). Türklerin Dini Tarihçesi. İstanbul: Türk Kültür Yayınları.
• Tavkul, Ufuk. (2003). Türk Lehçelerinin Sınıflandırılmasında Bazı Kriterler. Kırım Dergisi, 12. (45), 23-32.
• The Tanakh. https://www.jewishvirtuallibrary.org/the-tanakh-full-text [Erişim tarihi: 15.06.2023].
• Togan, Z. V. (1987). Hazarlar. MEB İslam Ansiklopedisi (C. 5/1, s. 397-408). İstanbul: MEB Yayınları.
• Zajaczkowski, A. (2005). Hazar Kültürü ve Varisleri, (haz. Osman Karatay). Çorum: KaraM.