Edebiyatta Öteki’nin Bakışı

Yıl 2024, Sayı: 14, 286 - 296, 29.02.2024

Ahmet Kaya

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1384568

Öz

Edebiyat insani bir faaliyettir. Diğer canlılardan farklı olarak eylemlerinde estetik kaygıyı barındırır. İnsan zihninin ileri düzeyde bir faaliyeti olması dolayısıyla aynı zamanda psikoloji biliminin de alanına giren bir yeni evren oluşturur. Eseri oluşturan edebiyatçı/şair temelde hangi üslupla eserini oluşturursa oluştursun birinci tekil şahıs olarak anlatıcıdır. Yazarın/şairin dışında kalan tüm karakterler ve/veya okuyucular birer “öteki”dir. Edebi eserlerde yazarın imgeselindeki anlamı anlayabilmek için dış dünyayı kendi zihninde yeniden dönüştürüp edebi esere yansıtan yazar kadar okuru ve onun bakışını da ele almak gerekmektedir. Freud’ün psikolojide açtığı çığırı Lacan edebiyat sahasında yepyeni kavramlar ve sorgulamalarla oldukça zenginleştirmiştir. Bu doğrultuda makalede, Lacancı psikanaliz çerçevesinde getirdiği görüşlerle birlikte önemli bir kavramı olan öteki ve bakış kavramlarının analiz edilmesi amaçlanmıştır. Amaç ele alınırken de Lacanyen kuramın önemli kavramlarının okuyucu perspektifinde nereye denk geldiğine yönelik açıklamalara yer verilmiştir. Bu doğrultuda edebi eserlerin ortaya konuluşundaki öznel durumlar, Lacanyen kuramdaki bakış, öteki ve gerçekliğin kaybı üzerinden ele alınacaktır. Makalenin ilk kısmında, edebi eserlerde Lacanyen bakışın anlamı, psikolojik analizdeki yeri ve bu iki alanın kesişim noktaları; ikinci kısımda ise edebi eserler için önemli bir yeri olan okuyucu/analist yani ötekinin bakışının anlamı ele alınmıştır. Lacan, her ne kadar 20. yüzyılda Freud ardılı olarak kategorize edilmiş ise de özgün görüşleriyle bugünün Avrupa’sında oldukça saygın bir konuma ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, Lacan, öteki, bakış.

Etik Beyan

Bu çalışmamı hazırlarken etik kuralların dışında hareket etmediğimi beyan ederim.

The Gaze of the Other in Literature

Öz

Literature is a human activity. Unlike other living things, it contains aesthetic concerns in its actions. Due to the advanced activity of the human mind, a new universe is formed that also falls within the field of psychology. The work is a first-person narrator, regardless of the style in which the literary writer/poet creates his work. All characters and/or readers other than the author/poet are “others”. In order to understand the meaning of the author’s image in literary works, it is necessary to take the reader and his point of view as well as the author who transforms the external world in his own mind and reflects it to the literary work. In this direction, the article aims to analyze the concepts of the other and the gaze, which are an important concept along with the views brought by Lacanian psychoanalysis. While the purpose is being discussed, explanations about where the important concepts of Lacanian theory correspond to in the reader’s perspective have been included. In this direction, the subjective situations in the presentation of literary works will be considered through the perspective, the other and the loss of reality in Lacanian theory. In the first part of the article, the meaning of the Lacanian point of view in literary works, its place in psychological analysis and the intersection points of these two areas are discussed; in the second part, the meaning of the other’s point of view, that is, the reader/analyst, which has an important place for literary works, is discussed.

Anahtar Kelimeler

Literature, Lacan, the other, perspective.

Kaynakça

• Aktaş, Ş. (1991). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları
• Atlı, F. (2012). Edebi Metnin ve Yaratıcılığın Kaynağına Ulaşan Yol: Psikanalitik Edebiyat Eleştirisi. Turkish Studies, 7(3), 257.
• Aras, G. (2015). Personality and Individual Differences: Literature in Psychology- Psychology in Literature. Procedia Social and Behavioral Sciences, 185, 250–257.
• Ayata, Y. & Tonga, N. (2009). Psikolojik Roman, Romana Yansıyan Yazar ve Türk Edebiyatındaki Bazı Örnekleri Üzerine Bir İnceleme. İlmi Araştırmalar, 25, 7-20.
• Aydın, E. (2015). Modern Edebiyat Eleştirisinde Psikoloji Güç. Kafkas Üniversitesi Yaşam Işığı Dergisi, 1, 255-265.
• Çubuk, B. & Yalçınkaya, S. (2022). “Being the Other’s Other” And “The Absence Gaze” in Covid-19: A Qualitative Study of Health Workers. Journal of Vocational and Social Sciences of Turkey, 8(4), 13-24.
• Dar, A. (2022). On The Relationship Between Literature and Psychology. International Journal of Applied Research in Social Sciences, 4(8), 284-292.
• Emre, İ. (2005). Edebiyat ve Psikoloji, Ankara: Anı Yayıncılık.
• Freud, S. (1996). Sanat ve Edebiyat (Trans. E. Kapkın & A. Kapkın). İstanbul: Payel Yayınları.
• Freud, S. (1928). Dostoevsky and parricide. International Journal of Psychoanalysis, 26, 177–194.
• Freud, S. (2014) Psikanaliz Üzerine, (Çev. Kamuran Şipal). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Gallop, J. (1984). Lacan and Literature: A Case For Transference. Poetics, 13(4-5), 301-308.
• Gectan, E. (1998). Psikanaliz ve Sonrası. Istanbul: Metis Yayınları.
• Hendrix, J.S. (2015). Unconscious Thought in Lacan. in: Unconscious Thought In Philosophy And Psychoanalysis (pp. 261-269). London: Palgrave Macmillan.
• Ince, Ö. (2011). Şiir ve Gerçeklik. Ankara: İmge Yayınevi.
• Karabulut, M (20219. Psikanalitik Edebiyat Kuramı Bağlamında Edip Cansever’in Şiirleri Üzerine Bir İnceleme. Edebî Eleştiri Dergisi, Eleştiri Kuramları Özel Sayısı, 3(3).
• Karakaş, S. (2021). Psikoloji Sözlüğü. İstanbul.
• Lacan, J. (1949). The Mirror Stage As Formative of The I Function As Revealed In Psychoanalytic Experience (Trans B. Fink). in Ecrits: The First Complete Edition in English (ss. 75-81). NY: R. W. W. Norton & Company.
• Lacan, J.(1986). The Seminar of Jacques Lacan: The Ethics of Psychoanalysis. (Trans. D. Porter). Abingdon: Routledge.
• Lacan, J. (1993). The Seminar of Jacques Lacan: Book III: The Psychoses 1955-1956. (Trans. R. Grigg. NY: R. W. W. Norton & Company.
• Lacan, J. (1998). The Seminar of Jacques Lacan: Book XXI: The Four Fundamental Concepts of Psychoanalysis. (Trans. R. Grigg). NY: R. W. W. Norton & Company.
• Moran, B. (1988). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Panagiotou, N. C. & Sheikh, A. S. (1977). The Image and the Uncounscious. International Journal of Social Psychiatry, 23(3), 169-186.
• Rosa, C. L. & Antonucci, C. & Siracusano, A. & Centonze, D. (2021). From the Imaginary to Theory of the Gaze in Lacan. Front. Psychol, 12, 1-7.
• Sartre, J. P. (2006). İmgelem, (Çev. A. Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Tiken, Servet (2009), Cahit Sıtkı Tarancı’nın Şiirlerindeki ‘Ayna’ İmgesine Psikanalitik Bir Yaklaşım. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 16(41), 47-60.
• Umer, E. (2018). The Concept of Lacanian Gaze and Gaze of Painting. Yıldız Journal of Art and Design, 5(2), 47-66.