Ali Rızâ’î‘s Tahmîses on the Poets of Bursalı Tâlib

Yıl 2024, Sayı: 14, 102 - 127, 29.02.2024

İbrahim Halil Tugluk , Neslihan Dokumacı

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1398413

Öz

Bursa; It is one of the important political, social, trade and art centers of the Ottoman Empire. Although this role of Bursa has followed a course of ups and downs throughout the historical process, it has always maintained its quality as a center of art and poetry. Bursa, a city of history and culture with its deep-rooted past, is a spiritual city visited by Evliya Çelebi five times and where great scholars and clergy were raised with its spiritual climate. Bursa also has an important place in the history of literature by raising many important figures of classical literature. Personalities and poets who grew up in Bursa, such as Emir Sultan, Ahmed-i Dâî, Süleyman Çelebi, Ahmet Pasha, Lâmiî Çelebi, Üftâde, İsmail Belîğ and İsmail Hakkı Bursevî, certainly give an idea about the spiritual atmosphere of Bursa and its status as a city of poets. Therefore, it is important to consider the poets who grew up in Bursa in terms of their literary impact on the Ottoman geography. One of the good examples of this influence is Ali Rızâ’î.
Ali Rızâ’î Efendi is one of the poets who grew up in the Ottoman culture in the 18th century and belonged to the late scholar class of the Ottoman intellectuals. Ali Rızâ’î Efendi, who was born in Diyarbakır and worked as a professor at Yenişehir Fener in the Balkans for many years, has a journal containing his Divan and tahmîs. Tâlib from Bursa was a Divan poet who lived at the end of the 17th century and the beginning of the 18th century, and he reflected the literary characteristics of the century he lived in in his poems. Considering the content and style of the poet's poems, who lived in the same period as Nâbî, it can be said that he belonged to the Hikemî style.
Ali Rızâ’î made comparisons to the poems of poets who lived in different centuries and different cities in the Ottoman geography. In Tahmîsler Journal, which is a rare example of its kind, there are tahmîs written by the poet on nineteen ghazals of Tâlib from Bursa. The fact that so many tahmîs are written on a poet’s poems is important in terms of showing, on the one hand, the influence of Tâlib and, on the other hand, the relations between poets. Another issue that draws attention at this point is the influence/being influenced by poets on the axis of geography.
In this study, Ali Ali Rızâ’î‘s interpretations of the poems of Tâlib from Bursa; The text will be evaluated in the context of the background poetry and the predictions made. The texts of the poems will be given, and the content and formal features of the poems will be discussed with the help of tables.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, Bursalı Tâlib, Ali Rızâ’î, journal, tahmîs.

Ali Rızâ’î‘nin Bursalı Tâlib’in Şiirlerine Yaptığı Tahmîsler

Öz

Bursa; Osmanlı’nın önemli siyasi, sosyal, ticaret ve sanat merkezlerinden biridir. Bursa’nın bu rolü tarihî süreç içinde inişli çıkışlı bir seyir takip etmekle birlikte sanat ve şiir merkezi olma vasfını hep sürdürmüştür. Köklü geçmişi ile tarih ve kültür şehri olan Bursa, Evliya Çelebi’nin beş kez ziyaret ettiği, manevi iklimi ile büyük âlim ve din adamlarının yetiştiği ruhanî bir şehirdir. Bursa klasik edebiyatın önemli birçok şahsiyetini yetiştirmesiyle edebiyat tarihi açısından da önemli bir yere sahiptir. Emir Sultan, Ahmed-i Dâî, Süleyman Çelebi, Ahmet Paşa, Lâmiî Çelebi, Üftâde, İsmail Belîğ ve İsmail Hakkı Bursevî gibi Bursa’da yetişen şahsiyetler ve şairler Bursa’nın manevi atmosferi ve şairler şehri olması noktasında elbette bir fikir verir. Bundan dolayı Bursa’da yetişmiş şairlerin Osmanlı coğrafyasına edebį etkisi bakımından ele alınması ehemmiyetlidir. Bu etkinin güzel örneklerinden biri de Ali Rızâ’î ’dir.
Ali Rızâ’î Efendi, 18. yüzyılda, Osmanlı kültüründe yetişmiş, Osmanlı aydının son dönem ilmiye sınıfına mensup şairlerdendir. Diyarbakır’da doğup Balkanlar’da Yenişehir Fener’de uzun yıllar müderris olarak görev icra eden Ali Rızâ’î Efendi’nin Divan’ı ve tahmîslerini içeren bir mecmuası vardır. Bursalı Tâlib ise 17. yüzyılın sonu ile 18. yüzyılın başında yaşamış Divan sahibi bir şair olup şiirlerinde, yaşadığı yüzyılın edebî özelliklerini şiirine de yansıtmıştır. Nâbî ile aynı dönemde yaşamış olan şairin şiirlerinin muhtevası ve üslubu göz önünde bulundurulduğunda Hikemî üsluba mensup olduğu söylenebilir.
Ali Rızâ’î, Osmanlı coğrafyasında farklı yüzyıllarda ve farklı şehirlerde yaşamış olan şairlerin şiirlerine tahmîsler yapmıştır. Kendi türünde nadir bir örnek teşkil eden Tahmîsler Mecmuası’nda, şairin Bursalı Tâlib’in on dokuz gazeline yazdığı tahmîsler vardır. Bir şairin şiirlerine bu kadar fazla tahmîs yazılması, bir taraftan Tâlib’in etkisini, diğer taraftan şairler arası münasebetleri göstermesi açısından önemlidir. Şairlerin coğrafya ekseninde etkileme/etkilenme hususu da bu noktada dikkat çeken bir diğer konudur.
Bu çalışmada, Ali Rızâ’î‘nin Bursalı Tâlib’in şiirlerine yaptığı tahmîsler; metin, zemin şiir ve yapılan tahmîsler bağlamında değerlendirilecektir. Şiirlerin metinleri verilecek, şiirlerinin muhtevası ve şekil özellikleri tablolar yardımıyla ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klâsik Türk edebiyatı, Bursalı Tâlib, Ali Rızâ’î, mecmua, tahmîs.

Teşekkür

Dergide emeği geçen değerli hocalarıma şükranlarımı sunarım.

Kaynakça

• Atlansoy, K. (1998). Bursa Şairleri-Bursa Vefeyatnamelerindeki Şairlerin Biyografileri. Bursa: Asa Yayınevi.
• Direkli, İ. (2022). Musammat Mecmuaları ve Gencîne-i Eş’âr (Milli Ktp. Yz. A 1641) isimli Musammat Mecmuası (Metin-inceleme). İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi
• Dokumacı, N. (2023). Tahmîs Mecmuası (Ali Rızâ’î). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tahmis-mecmuasi-ali-rizayi-tees-1272. [Erişim tarihi: 09.02.2024]. Efe, Z. (2022). XVIII. Yüzyılda Derlenmiş Bir Musammat Mecmuası: Mecmûʻatü’l-Letâ’if (Milli Kütüphane “06 Mil Yz Cönk 163”). Turkish Studies - Language, 17(2), 441-521.
• Erdem, M. (1994). Bursalı Tâlib ve Divanı Tenkidli Metin ve İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Erdoğan, M. (2002). Türk Edebiyatında Muhammes. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnalcık, H. (1992). Bursa. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 6, s. 445-449). İstanbul: TDV Yayınları.
• İpekten, H. (2013). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. Ankara: Dergâh Yayınları.
• İsen, M. (1997). Tezkirelerin Işığında Divan Edebiyatına Bakışlar Osmanlı Kültür Coğrafyasına Bakış Ötelerden Bir Ses, Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaplan Y. ve Efe, Z. (2021). Mecmûa‘-i Musammat. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Kaplan Y. ve Efe, Z. (2023). XVII. Yüzyılda Derlenmiş Bir Musammat Mecmuası (Yapı Kredi Sermet Çifter Kütüphanesi “Y362”) ve MESTAP’a Göre Tasnifi”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 30, 183-258.
• Köksal, M. F. (2011). Şiir Mecmualarının Önemi ve Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi (MESTAP), Eski Türk edebiyatı çalışmaları VII, Mecmua: Osmanlı Edebiyatının Kırk Ambarı, 03 Mayıs 2011, İstanbul: Turkuaz Yayınları, 411-431.
• Özdaş, E. (2022). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi “H 1073” Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuasının Transkripsiyonlu Metni ve Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesine (MESTAP) Göre Tasnifi. Yüksek Lisans Tezi. Osmaniye: Osmaniye Korkut Ata Üniv.
• Öztürk, E. (2019). İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi ŞR_000076 Numaralı Şiir Mecmuası (İnceleme-metin). Yüksek Lisans Tezi. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniv.
• Tuğluk, İ. H. (2023). Divan (Rızâ). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/riza-yenisehirfenari-ali-rizaullah, [Erişim tarihi: 03.12.2023].
• Tuğluk, İ. H. ve Dokumacı, N. (2023). Ali Rızâ’î‘nin Tahmîsler Mecmuası. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(1), 245-273.
• Yazar, S. (2013). XVI. Yüzyılda Derlenmiş Bir Musammat Mecmûası. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or TurkicVolume, 8(1), 601-650.